Իդֆուի տաճար

Հորի կամ Իդֆուի տաճարը եգիպտական տաճար է, գտնվում է Վերին Եգիպտոսի Իդֆու քաղաքում, որը տեղակայված է Նեղոսի արևմտյան ափին։ Քաղաքը Հելլենականության դարաշրջանում հայտնի էր Koinē Greek: Ἀπόλλωνος πόλις և Լատիներենում որպես Ապոլոնոպոլիս Մագնա /Apollonopolis Magna/, եգիպտական դիցաբանության գլխավոր աստված Հորի անունով, որը համաձայն հունական մեկնաբանության ճանաչվել է որպես Ապոլլոն^[3]։ Այն Եգիպտոսի լավագույն պահպանվող սրբավայրերից մեկն է։ Տաճարը կառուցվել է մ. թ. ա. 237 -57 թվականներին Պտղոմեոսյան թագավորության կողմից։ Պատերի գրված արձանագրությունները կարևոր տեղեկություն են տալիս հելլենականության դարաշրջանում Եգիպտոսի լեզվի, առասպելների և կրոնի մասին։ Մասնավորապես, տաճարի պատերի վրա մակագրված տեքստերը «մանրամասներ են ներկայացնում ոչ միայն տվյալ կառույցի վերաբերյալ, այլ նաև տեղեկություններ են պահպանում այս և բոլոր մյուս տաճարների առասպելական մեկնաբանության մասին ՝ որպես Արարչագործության կղզի»^[4]։ Կան նաև «Սրբազան դրամայի կարևոր տեսարաններ և մակագրություններ, որոնք առնչվում են Հորուսի և Սեթի միջև դարավոր հակամարտությանը»^[4]։ Դրանք թարգմանվել են գերմանական Իդֆու նախագծի կողմից։

Իդֆուի տաճար
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	Հին Եգիպտոսի տաճար, տաճար, ավերակներ և հնագիտական հուշարձան
Երկիր	Եգիպտոս
Տեղագրություն	Իդֆու[1] և Ասուան[2]
79 մետր
Երկարություն	137 մետր
Լայնություն	79 մետր
Բարձրություն	36 մետր
Շինանյութ	ավազաքար
Edfu Temple Վիքիպահեստում

Պատմություն

Իդֆու տաճարի հյուսիսային կողմը

Դարպասի դուռը

Իդֆուն մի քանի տաճարներից մեկն էր, որոնք կառուցվել էին Պտղոմեացիների թագավորության ժամանակաշրջանում, այդ թվում ՝ Դենդերա տաճարի համալիրը, Իսնա, Կոմ Օմբոյի և Ֆիլայի տաճարները։ Դրա չափերն արտացոլում են ժամանակի հարաբերական բարգավաճումը^[5]։ Ներկայիս տաճարը, որի կառուցման աշխատանքները սկսվել են մ․ թ․ա․ 237 թվականի օգոստոսի 23-ին «ի սկզբանե բաղկացած էր մի սյունասրահից, երկու լայնակի սրահներից և ապաստանից, որը շրջապատված էր աղոթատեղիներով»^[6]։ Շինարարությունը սկսցել է Պտղոմեոս III Էվերգեթի օրոք և ավարտվել մ․ թ․ ա․ 57 թվականին, Պտղոմեոս XII Աուլետեսի օրոք։ Այն կառուցվել է ավելի վաղ, փոքր տաճարի տեղում, որը նույնպես նվիրված էր Հորին, թեև նախորդ կառույցը արևելքից արևմուտք էր, այլ ոչ թե հյուսիսից հարավ, ինչպես ներկայիս տարածքում է։ Քանդված դարպասը գտնվում է ներկայիս տաճարի արևելքում․ հայտնաբերվել են գրավոր վկայություններ, որոնք ցույց են տալիս Եգիպտոսի նոր թագավորության կառավարիչների՝ Ռամզես I, Սեթ I և Ռամզես II կառավարության օրոք կառուցվող շենքի նախագիծը։

Տաճարի կենտրոնում գտնվող ապաստանը

Հարթաքանդակներ Իդֆու տաճարի պատերի վրա

Տաճարի նախասրահը, նայելով հարավ-արևելք:

Նեկտանեբո II-ի մասին նաոսն՝ ավելի վաղ կառույցի մասունքը առանձին շինություն է, իսկ տաճարը շրջապատված է ինը մատուռներով^[7]։

Թեոդոսիոս Ա Մեծի հալածանքներից հետո, և 391 թվականին Հռոմեական կայսրության տարածքում ոչ քրիստոնեական երկրպագությունը արգելող գործողությունների ժամանակ Իդֆուի տաճարը դադարել է օգտագործվել որպես կրոնական հուշարձան։ Ինչպես ամենուր, տաճարի փորագրված հարթաքանդակներից շատերը քանդվեցին քրիստոնեական հավատքի հետևորդների կողմից, որոնք եկել էին իշխելու Եգիպտոսում։ Հիպոստիլային դահլիճի սևացած առաստաղը, որն այսօր տեսանելի է, համարվում է կրոնական պատկերների ոչնչացմանն ուղղված հրկիզման արդյունք, որն այն ժամանակ համարվում էր հեթանոսական։

Դարեր շարունակ տաճարը թաղված է եղել 12 մետր խորությամբ անապատային ավազի շերտերի տակ։ Տեղի բնակիչները տներ էին կառուցում հենց տաճարի տարածքում։ 1798 թվականին, երբ տաճարը նույնականացվել է ֆրանսիական արշավախմբի կողմից, տեսանելի էին միայն տաճարի սյուների վերին մասերը։ 1860 թվականին ֆրանսիացի եգիպտաբան Օգյուստ Մարիետը սկսեց Իդֆու տաճարը ավազներից ազատելու աշխատանքները։

Իդֆուի տաճարը գրեթե չի տուժել և հին եգիպտական տաճարի շատ լավ օրինակ է^[8]։ Իդֆուի տաճարի հնագիտական նշանակությունն ու պահպանման բարձր վիճակը այն դարձրին Եգիպտոսի զբոսաշրջության կենտրոն և նավերի կանգառ, որոնք նավարկում էին Նեղոսով։ 2005 թվականին նորոգվեց տաճարի մուտքը՝ այցելուների կենտրոն և սալիկապատ ավտոկայանատեղի ավելացնելով^[9]։ 2006 թվականի վերջին ավելացվեց բարդ լուսավորության համակարգ, որը թույլ կտա գիշերային այցելություններ կատարել^[10]։

Կրոնական նշանակություն

Իդֆուի տաճարը Հորին և Հաթորին նվիրված ամենամեծ տաճարն է^[4]։ Այն Հորին նվիրված տոնակատարությունների անցկացման կենտրոնն էր։ Ամեն տարի «Հաթոր աստվածուհին Դենդերի իր տաճարից մեկնում էր հարավ, որպեսզի այցելի Հորին, և նրանց սուրբ ամուսնությունը նշող այս իրադարձությունը մեծ փառատոնի և ուխտագնացության առիթ էր»^[8]։

Ազդեցությունը բրիտանական ճարտարապետության վրա

Իդֆուի տաճարը օրինակ է ծառայում Լիդս Հոլբեքի տաճարի աշխատանքների համար,։ Իդֆուի բակի սյուները ճշգրիտ պատճենված են շենքի ճակատին։

Պատկերասրահ

• 
  Նկարը՝ Ջոն Բիսլի Գրին կողմից, 1854 թվական
• 
  Նկարը՝ Ջոն Բիսլի Գրին կողմից, 1854 թվական
• 
• 
  Հոր
• 
  Մուտքը
• 
  կրծքով կերակրման տեսարան
• 
• 
  Նիլոմետր ՝ Նեղոս գետի բարձրությունը չափելու համար
• 
  Հարթաքանդակ
• 
  Հարթաքանդակ
• 
  Հարթաքանդակ
• 
  Հարթաքանդակ
• 
  Հարթաքանդակ
• 
  Հորի արձանը տաճարի բակում

Ծանոթագրություններ

1. archINFORM (գերմ.) — 1994.
2. GEOnet Names Server — 2018.
3. David, Rosalie. Discovering Ancient Egypt, Facts on File, 1993. p.99
4. David, op. cit., p.99
5. Agnese, Giorgio and Maurizio Re. Ancient Egypt: Art and archaeology of the land of the pharaohs, 2004. p.23 0-7607-8380-2
6. Dieter Arnold, Nigel Strudwick & Sabine Gardiner, The Encyclopaedia of Ancient Egyptian Architecture, I.B. Tauris Publishers, 2003. p.78
7. Arnold, Strudwick & Gardiner, op. cit., p.78
8. David., op. cit., p.99
9. «SPOTLIGHT INTERVIEW 2005 - Dr. Zahi Hawass». Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 25-ին.
10. «Night visits to Temple of Horus allowed as of New Year». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 26-ին.

Արտաքին հղումներ

• Oakes, Lorna and Lucia Gahlin. Ancient Egypt: An illustrated reference to the myths, religions, pyramids and temples of the land of the pharaohs. 2006. 0-7607-4943-4
• Kurth, Dieter. The Temple of Edfu. 2004. American University in Cairo Press. 977 424 764 7
• Émile Gaston Chassinat, Maxence de Rochemonteix, Le temple d'Edfou, 14 vols. (1892–1934).

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իդֆուի տաճար» հոդվածին։