Վերջերս ՅՈՒՆԵՍԿՕ-Ն ներկայացրեց աշխարհի անհետացող լեզուների նորացված ատլասը, համաձայն որի աշխարհի վեց հազար լեզուներից 2 500-ը չքանում են աչքի առաջ, իսկ շատերն արդեն դադարել են գոյություն ունենալուց։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն գնահատում է լեզուների կենսունակությունը 9 չափորոշիչներով. կրողների բացարձակ թիվը, լեզվի փոխանցումը սերնդեսերունդ, տվյալ լեզուն հարազատ համարող հասարակության անդամների թիվը, գործածման դաշտի փոփոխությունը, պաշտոնական ինստիտուտների վերաբերմունքը լեզվի նկատմամբ, այն է՝ լեզվի պաշտոնական կարգավիճակն ու գործածումը, փաստաթղթավորման տեսակն ու որակը, կողքի ազդեցությանը ենթակվելու հնարավորությունը, ուսումնական նյութերի և գրականության մատչելիությունը, լեզվի կրողների թվի հարաբերակցությունը բնակչության ընդհանուր թվաքանակի հետ։ Այնուհետև լեզուները դասակարգվում են ըստ վեց կարգերի՝ «վտանգված չէ»-ից մինչև «լեզուն անհետացել» է (ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Կարմիր գրքի՝ Եվրոպայի 225 բնիկ լեզուներից 38-ը վտանգված է, 26-ը լրջորեն վտանգված է, 9-ը անհետացման եզրին է)։ Ընդ որում՝ առաջինից մինչև վերջին աստիճան կարելի է հասնել շատ արագ, և ինչն էլ որ լինի լեզվի անհետացման պատճառ, հետևանքը մեկն է. մարդկությունը լեզվի հետ կորցնում է մի ամբողջ մշակույթ, գիտելիքի մի եզակի ու անփոխարինելի աղբյուր։ Լեզուները ինքնության, հաղորդակցման, սոցիալական ինտեգրման, կրթության և զարգացման վրա ունեցած իրենց համալիր ազդեցությամբ ռազմավարական նշանակություն ունեն մարդկանց և մոլորակի համար։ Երբ լեզուներն անհետանում են, խամրում է նաև համաշխարհային մշակութային բազմազանության ներկապնակը։ Դրա հետ մեկտեղ վերանում են հնարավորություններ, ավանդույթներ, հիշողություն, մտածողության և արտահայտման յուրօրինակ ձևեր։ Այս ամենի գիտակցումը ստիպում է խրախուսել լեզվական հանդուրժողականությունը ինչպես տարբեր հանրությունների միջև, այնպես էլ միևնույն հանրության ներսում։ Այն ընդգծում է այնպիսի միջոցառումների կարևորությունը, որոնք համայնքի յուրաքանչյուր անդամի հնարավորություն են տալիս մայրենին գործածել լեզվի գործածության մասնավոր և հանրային տիրույթներում, ինչպես նաև սովորել լրացուցիչ՝ ազգային կամ միջազգային լեզուներ։
Այս ամենը քաջ գիտակցելով և նպատակ ունենալով պահպանել եվրոպական տարածաշրջանի հարուստ լեզվամշակութային ժառանգությունը՝ Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունները 1992 թվականի նոյեմբերի 5-ին Ստրասբուրգում ստորագրեցին Տարածաշրջանային կամ ազգային փոքրամասնությունների եվրոպական խարտիան, որին Հայաստանի հանրապետությունը միացավ 2001-ին՝ այդպիսով պարտավորվելով համապատասխան միջոցառումերի կիրառմամբ պաշտպանել Հայաստանի տարածքում տարածաշրջանային կամ ազգային փոքրամասնությունների լեզու համարվող ասորերենի, քրդերենի, եզդիերենի, հունարենի և ռուսերենի իրավունքները, իսկ հայերենի իրավունքները, համաձայն Խարտիայի, պաշտպանված են Կիպրոսում, Ռումինիայում և Լեհաստանում։
Ստորև զետեղված ենթավերնագրերի տակ յուրաքանչյուր տողում գրված է որևէ արդեն ընդունված կամ դեռ ենթադրվող լեզվաընտանիքի անվանում։ Ենթավերնագրերի աշխարհագրական անվանումները առաջարկված են միայն լեզվաընտանիքներն ավելի ամբողջական համակարգված խմբերով ներկայացնելու համար, փոխարենը մի քանի հարյուր անկախ լեզվաընտանիքներ չհամակարգված ցանկով ներկայացնելու։ Այդ նպատակի համար աշխարհագրական կապերն առավել հարմար են, սակայն այդ աշխարհագրական վերնագրերը չեն առաջարկում «գերմեծ լեզվաընտանիքների» որևէ առանձին համակարգ՝ ֆիլոգենետիկորեն կապակցելով իրենց ներքո թվարկված լեզվաընտանիքները։
Լեզվաընտանիքների հայերեն անվանումները պետք է ճշտվեն։
Այնու լեզու կամ լեզուներ (Ճապոնիա, Ռուսաստան) (Արաբերենի կամ Ճապոներենի նման Այնու լեզվախմբի ներսում բազմազանությունը բավականին մեծ է, այնքան որ այն դիտվի որպես մի քանի տասնյակ լեզուների լեզվախումբ, սակայն որոշ լեզվաբաններ այն դիտում են որպես մեկ լեզու մեծ բարբառային բազմազանությամբ)
Նիվխen կամ գիլյաք(Ռուսաստան) (երբեմն կապում են Չուկոտկ-Կամչատկյան լեզուների հետ)
Կորեերենen(Հյուսիսայի և Հարավային Կորեա, Չինաստան, ԱՄՆ (երբեմն կապում են Ալթայան լեզուների հետ; բարբառներից մեկը՝ Եջու (բարբառ)Jen հաճախ համարվում է առանձին լեզու)
Սանդավիen( Տանզանիա) (կարող է կապ ունենալ խոեսյան) լեզուների հետ
Եվրոպա
Բասկերենen(Իսպանիա, Ֆրանսիա) (կապում են մեռած ակվիտաներենի հետ)
Լեզուները համարվում են չդասակարգված, կամ որովհետև դրանց դասակարգման համար տարբեր պատճառներով լեզվաբանները համապատասխան ջանքեր դեռ չեն գործադրել, կամ, ավելի հաճախ, որովհետև դրանք շատ վատ են փաստաթղթագրված, այսինքն չունեն պատմական գրավոր աղբյուրներ կամ բավարար գրավոր նյութեր՝ դրանց վստահելի դասակարգման համար։ Նմանատեսակ լեզուների մեծ մասն արդեն մեռած լեզուներ են, և ամենայն հավանականությամբ, այլևս երբեք այնքան խորը կամ բազմակողմանիորեն չեն ուսումնասիրվի և ճանաչվի վստահելի դասակարգման համար։
Հայկական Սովետական հանրագիտարան հատորներ 1, 2, 3, 5, 9,10, Ե, 1976-1985
Աճառյան Հ. Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, համեմատությամբ 562 լեզուների, Ե, 1955
Boas, Franz. (1911). Handbook of American Indian languages (Vol. 1). Bureau of American Ethnology, Bulletin 40. Washington: Government Print Office (Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology).
Boas, Franz. (1922). Handbook of American Indian languages (Vol. 2). Bureau of American Ethnology, Bulletin 40. Washington: Government Print Office (Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology).
Boas, Franz. (1933). Handbook of American Indian languages (Vol. 3). Native American legal materials collection, title 1227. Glückstadt: J.J. Augustin.
Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages։ The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
Campbell, Lyle; & Mithun, Marianne (Eds.). (1979). The languages of native America։ Historical and comparative assessment. Austin: University of Texas Press.
Goddard, Ives (Ed.). (1996). Languages. Handbook of North American Indians (W. C. Sturtevant, General Ed.) (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-048774-9.
Goddard, Ives. (1999). Native languages and language families of North America (rev. and enlarged ed. with additions and corrections). [Map]. Lincoln, NE: University of Nebraska Press (Smithsonian Institution). (Updated version of the map in Goddard 1996). ISBN 0-8032-9271-6.
Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005). Ethnologue։ Languages of the world (15th ed.). Dallas, TX: SIL International. ISBN 1-55671-159-X. (Online version: http://www.ethnologue.com).
Greenberg, Joseph H. (1966). The Languages of Africa (2nd ed.). Bloomington: Indiana University.
Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
Ross, Malcom. (2005). Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages. In: Andrew Pawley, Robert Attenborough, Robin Hide and Jack Golson, eds, Papuan pasts։ cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples
Ruhlen, Merritt. (1987). A guide to the world's languages. Stanford։ Stanford University Press.
Sturtevant, William C. (Ed.). (1978-present). Handbook of North American Indians (Vol. 1-20). Washington, D. C.։ Smithsonian Institution. (Vols. 1-3, 16, 18-20 not yet published).
Voegelin, C. F.; & Voegelin, F. M. (1977). Classification and index of the world's languages. New York։ Elsevier.
Wittmann, Henri (1991). "Classification linguistique des langues signées non vocalement." Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 10։1.215-88.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.