Հակաֆաշիստական դիմադրության շարժում
From Wikipedia, the free encyclopedia
Դիմադրության շարժում, ազգային-ազատագրական, հակաֆաշիստական շարժում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին (1939—1945)՝ գերմանական, իտալական և ճապոնական օկուպանտների ու նրանց հետ գործակցած տեղական տարրերի դեմ։ Շարժանը մասնակցում էին բանվորներ և գյուղացիներ, հայրենասիրական տրամադրություն ունեցող քաղաքային մանր և մասամբ՝ միջին բուրժուազիան, մտավորականության և հոգևորականության մի մասը։ Շարժման մեջ եղել է երկու հիմնական հոսանքներ՝ դեմոկրատական, որ ղեկավարում էր բանվոր դասակարգը կոմունիստական կուսակցությունների գլխավորությամբ, առաջ էր քաշում ոչ միայն ազգային, այլև սոցիալական ազատագրման պահանջ, և աջ, պահպանողական, ղեկավարում էին բուրժական տարրերը, նպատակ ուներ վերականգնել ազգային բուրժուազիայի իշխանությունը և մինչօկուպացիոն կարգերը։ Մի շարք երկրներում (Ֆրանսիա, Իտալիա, Չեխոսլովակիա, Բելգիա, Նորվեգիա, Դանիա և այլն) դեմոկրատական և աջ հոսանքները շարժման ընթացքում համագործակցեցին թշնամու դեմ մղվող ընդհանուր պայքարում։ Դիմադրության շարժումը դրսևորվեց պայքարի բազմազան ձներով՝ հակաֆաշիստական պրոպագանդա և ագիտացիա, ընդհատակյա գրականության հրատարակում և տարածում, գործադուլ և դիվերսիա օկուպանտների համար արտադրանք թողարկող ձեռնարկություններում, զենքի ն զինամթերքի փոխադրումների խափանում, պարտիզանական շարժում և այլն։
Այս հոդվածի չեզոքությունը կասկածի ենթակա է։ Խնդրում ենք նայել քննարկման էջի բացատրությունը։ Խնդրում ենք չհեռացնել այս պիտակը մինչև խնդիրը չլուծվի։ |
Ուշադրություն, այս հոդվածը կամ դրա բաժինը փոխադրված է Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ Քանի որ հոդվածի ստեղծման համար օգտագործվել են խորհրդային աղբյուրներ, այն կարող է շարադրված լինել խորհրդային գաղափարախոսության տեսանկյունից և հակասել Վիքիպեդիայի չեզոք տեսակետի հիմնարար սկզբունքին։ |
Դիմադրության շարժման բարձրագույն ձևը համաժողովրդական զինված ապստամբությունն էր, որտեղ առաջատար դերը բանվոր դասակարգինն էր։ Շատ երկրներում (Հարավսլավիա, Լեհաստան, Ալբանիա, Վիետնամ և այլն) դիմադրության շարժումը վերածվեց ազգային-ազատագրական պատերազմի ընդդեմ ֆաշիստական զավթիչների։ Դիմադրության շարժումը անցել է զարգացման չորս փուլ, որոնք հիմնականում առնչվում են Խորհրդային Միության Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքի հետ։ Առաջին փուլը (1939 թվականի սեպտեմբեր — 1941 թվականի հունիս) ուժերի կուտակման, զանգվածային պայքարի կազմակերպական ն պրոպագանդիստական նախապատրաստման, կոմունիստական կուսակցությունների ղեկավար մասնակցությամբ ընդհատակյա, հակաֆաշիստական կազմակերպությունների ստեղծման ն ամրապնդման շրջանն էր։ Երկրորդ փուլը (1941 թվականի հունիս — 1942 թվականի նոյեմբեր) բնութագրվում է Խորհրդային Միության Հայրենական մեծ պատերազմը սկսվելու կապակցությամբ Եվրոպայում ն Ասիայում դիմադրության շարժման ուժեղացումով։ Սովետական բանակի առաջին հաղթանակների, հատկապես Մոսկվայի պատմական ճակատամարտի ազդեցությամբ դիմադրության շարժումը գրեթե բոլոր երկրներում սկսեց ձեռք բերել համազգային բնույթ։ Ժողովուրդների ազատագրական պայքարը գլխավորում էին մասսայական հայրենասիրական կազմակերպությունները (Ֆրանսիայում և Լեհաստանում՝ Ազգային ճակատները, Բուլղարիայում՝ Հայրենական ճակատը և այլն)։ Երրորդ փուլը (1942 թվականի նոյեմբեր — 1943 թվականի վերջ) կապված է Ստալինգրադի ճակատամարտում և Կուրսկի մոտ սովետական զորքերի հաղթանակների շնորհիվ պատերազմում առաջացած արմատական բեկման հետ։ Այս ժամանակաշրջանում դիմադրության շարժումը կտրուկ ուժեղացավ և՛ օկուպացված, և՛ ֆաշիստական խմբավորման մեջ մտնող երկրներում (ինչպես և բուն Գերմանիայում)։ Մի շարք երկրներում հիմնականում ավարտվեց հայրենասիրական ուժերի միավորումը, ամրապնդվեցին համազգային միացյալ ճակատները և ստեղծվեցին ժողովրդա-ազատագրական բանակներ (Հարավսլավիա, Ալբանիա, Բուլղարիա)։ Չորրորդ փուլն ընդգրկում է 1943 թվականի վերջից մինչն 1945 թվականի մայիս-սեպտեմբերը։ Այս շրջանում սովետական բանակը կործանիչ հարվածներ հասցրեց ֆաշիստական զավթիչներին, ազատագրեց սովետական ամբողջ երկիրը և Արևելյան ու Հարավարնելյան Եվրոպայի ժողովուրդներին, դաշնակիցների հետ միասին ավարտեց Գերմանիայի ջախջախումը ն 1945 թվականի օգոստոսի 9-ին, մտնելով Ճապոնիայի դեմ պատերազմի մեջ, վճռական դեր խաղաց ճապոնական միլիտարիստների նկատմամբ տարած հաղթանակներում։ Սովետական զորքերի հաջող հարձակմամբ հակաֆաշիստսական համաժողովրդական պայքարը վերածվեց զինված ապստամբությունների, որոնք, ի վերջո, հանգեցրին ժողովրդա-դեմոկրատական կարգերի հաստատման (Ռումինիա, Բուլղարիա, Չեխոսլովակիա), ստեղծվեցին հեղափոխական իշխանության մարմիններ (Լեհաստան, Հունգարիա, Հարավսլավիա, Ալբանիա)։
Դիմադրության շարժումը մեծ հաջողություններ ունեցավ Ֆրանսիայում։ 1944 թվականի գարնանը դիմադրության մարտական կազմակերպությունները միավորվեցին և ստեղծեցին ֆրանսիական ներքին ուժերի միացյալ բանակ (500 հզ․ մարդ), որտեղ ղեկավար դեր էին խաղում կոմունիստները։ 1944 թվականի ամռանը Իտալիայում ստեղծվեց միացյալ պարտիզանական բանակ (100 հզ․ մարդ), որն ազատագրեց Հյուսիսային Իտալիայի շատ շրջաններ։ Եվրոպայի և Ասիայի օկուպացված մյուս երկրներում ևս դիմադրության շարժումը մեծ չափով նպաստեց օկուպանտների ջախջախմանը։