From Wikipedia, the free encyclopedia
Հատերիա կամ տուատարա (լատին․՝ Sphenodon punctatus), սողունների տեսակ, կնճիթագլուխների կարգի միակ պահպանված ներկայացուցիչը (երբեմն առանձնացնում են նաև երկրորդ տեսակը՝ Sphenodon guntheri)։
Հատերիա | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Կենդանիներ (Animalia) |
Տիպ/Բաժին | Քորդավորներ (Chordata) |
Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
Վերնադաս | Չորքոտանիներ (Tetrapoda) |
Դաս | Սողուններ (Reptilia) |
Կարգ | Rhynchocephalia |
Ընտանիք | Sphenodontidae |
Ցեղ | Հատերիա (Sphenodon) Gray, 1831 |
Տարածվածություն | |
Տաքսոնի տարածվածությունը |
Տարածված է Նոր Զելանդիայի մի շարք փոքր կղզիներում՝ Պլենտի ծոցի 13 ժայռոտ կզիներում, որտեղ ստեղծված է հատուկ արգելանոց[1] (երկրի երկու հիմնական կղզիներում՝ Հյուսիսայինում և Հարավայինում, ոչնչացել է)։ Ներկայում հատերիան անհետացող տեսակ է և ունի պահպանության կարիք։ Ընդգրկված է միջազգային «Կարմիր գրքում» և ներկայում ունի խոցելի տեսակի կարգավիճակ։
Մարմնի երկարությունը հասնում է 76 սմ-ի, քաշը՝ 1,3 կգ[2]։ Կյանքի միջին տևողությունը 60 տարի է, սակայն կարող են ապրել նաև հարյուր տարուց ավելի[3]։ Որոշ ուսումնասիրողներ կարծում են, որ հատերիաները կարող են ապրել շուրջ 200 տարի[4]։ Ողերը երկգոգավոր են։ Գանգը ոսկրային է, ունի երկու քունքային աղեղ։ Գլուխը մեծ է, վերջավորություններն ունեն հինգ մատ։ Կոպուլատիվ օրգան չունեն։ Գույնը դեղնականաչավուն է, փայլ չունի, մարմնի կողքերին և վերջավորությունների վրա կան դեղին բծեր։ Սեռահասուն են դառնում 15-20 տարեկանում[5]։ Ապրում է կրծողների և մրրկահավերի բներում։ Վարում է գերազանցապես գիշերային կենսակերպ։ Սնվում է տարբեր անողնաշարավորներով, երբեմն՝ մանր մողեսներով, մրրկահավի ձվերով։ Արտաքին տեսքով ու կենսագործունեությամբ հիշեցնում են խոշոր իգուանաների։
Բազմաթիվ սողղունների նման հատերիաներն ունեն լավ զարգացած մթնային աչք՝ օրգան, որը ծագմամբ և ֆունկցիայով սերտորեն կապված է էպիֆիզի հետ։ Այն մասնակցում է օրգանիզմի օրական ռիթմերի կարգավորմանը՝ կապված գիշերվա և ցերեկվա հերթափոխի հետ, տարածության մեջ կենդանու կողմնորոշման ապահովմանը և ջերմակարգավորմանը։
Մինչև 1989 թվականը համարվում էր, որ կա հատերիաների միայն մեկ տեսակ, սակայն Վիկտորյա թագուհու համալսարանի (Վելինգտոն) պրոֆեսր Չարլզ Դեգորտին առաջարկել է առանձնացնել 2-րդ տեսակը՝ Բրազեր կղզու տուատարուն (Sphenodon guntheri):
Նոր Զելանդիայի՝ Կուկի նեղուցի մի շարք ոչ խոշոր կղզիներում հատերիաները հաճախ բնակվում են մրրկահավերի բներում։ Այդ ընթացքում սողունները և թռչուններն ապրում են միասին։ Ցերեկը, երբ մրրկահավերն զբաղվում են սննդի փնտրտուքով, հատերիաները հանգստանում են բներում։ Մթնշաղի հետ թռչունները վերադառնում են բները, իսկ հատերիաները դուրս է գալիս սնունդ փնտրելու։
Հատերիան սեռահասուն է դառնում 15-20 տարեկանում[5]։ Զուգավորվում և ձվադրում է չորս տարին մեկ[6]․ զուգավորվում է հունվարին, ձուն (8-15 հատ) դնում է 10 ամիս անց, սաղմը զարգանում է 12-15 ամսում։ Քանի որ հատերիաները շատ դանդաղ են բազմանում, անհետացումից փրկելու համար անհրաժեշտ է խիստ պահպանություն օրենքով։
Հատերիան Amblyomma sphenodonti Dumbleton, 1943 տզերի զարգացմա բոլոր փուլերի միակ տերն է[7]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.