From Wikipedia, the free encyclopedia
Յուն Ֆոսե (նորվ.՝ Jon Fosse, սեպտեմբերի 29, 1959[1][2][3][…], Հյոուգեսուն, Ռուգլան, Նորվեգիա), նորվեգացի արձակագիր, դրամատուրգ, գրող, բանաստեղծ և մանկագիր։ Նրա դրամաները այսօր աշխարհի բեմերի ամենապահանջված ստեղծագործություններն են համարվում։ 2023 թվականին նա արժանացել է Նոբելյան մրցանակի «իր նորարարական պիեսների և արձակի համար, որոնք արտահայտում են անասելին»[20]։։
Յուն Ֆոսե նորվ.՝ Jon Fosse | |
---|---|
Ծննդյան անուն | բուկմոլ՝ Jon Olav Fosse |
Ծնվել է | սեպտեմբերի 29, 1959[1][2][3][…] (64 տարեկան) |
Ծննդավայր | Հյոուգեսուն, Ռուգլան, Նորվեգիա |
Մասնագիտություն | դրամատուրգ, բանաստեղծ, մանկագիր, թարգմանիչ, վիպասան, գրականագետ, գրող և ակնարկագիր |
Լեզու | նյունորսկ[4][5] |
Քաղաքացիություն | Նորվեգիա |
Կրթություն | Բերգենի համալսարան[6] |
Գիտական աստիճան | Candidatus philologiæ?[6] (1987) |
Ուշագրավ աշխատանքներ | The Name?, Melancholy?, Melancholy II?, Nightsongs?, Dream of Autumn?, Morning and Evening?, Wakefulness?, I Am the Wind?, Olav's Dreams? և Weariness? |
Պարգևներ | |
Ամուսին | Grethe Fatima Syéd?[18] և Anna Fosse?[19] |
Jon Fosse Վիքիպահեստում |
Ֆոսեի աշխատանքները ներառում է ավելի քան յոթանասուն վեպ, բանաստեղծություն, մանկական գրքեր, էսսեներ և թատերական պիեսներ, որոնք թարգմանվել են ավելի քան հիսուն լեզուներով[21]։ Նա Հենրիկ Իբսենից հետո ամենաշատ բեմադրվող նորվեգացի դրամատուրգն է[22]։ Ֆոսեն, ներկայումս աշխարհի ավելի քան հազար բեմերում ներկայացված բեմադրություններով, աշխարհի ամենաշատ բեմադրվող ժամանակակից դրամատուրգներից մեկն է[23][24]։ Նրա մինիմալիստական և խորը ներդաշնակ պիեսները, որոնց լեզուն հաճախ սահմանակից է քնարական արձակին և պոեզիային[25][26], համարվում են 19-րդ դարում Հենրիկ Իբսենի կողմից հաստատված դրամատիկական ավանդույթի ժամանակակից շարունակությունը[25][27]։ Ֆոսեի ստեղծագործությունը հաճախ դասում են հետդրամատիկական թատրոնի ավանդույթի մեջ, մինչդեռ նրա մի քանի նշանավոր վեպեր, իրենց մինիմալիզմի, քնարականության և անօրինական օգտագործման շնորհիվ, բնութագրվում են որպես պոստմոդեռնիստական և ավանգարդ գրականության ոճին պատկանող շարահյուսություն[28][29]։
Յուն Ֆոսեն ծնվել է 1959 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Նորվեգիայի Հյոուգեսունում քաղաքում և մեծացել Ստրանդաբարմում[30]։ Նրա ընտանիքը քվակերներ և պիետիստներ էին, որոնց նա վերագրում է իր հոգևոր հայացքների ձևավորումը[31]։ Յոթ տարեկանում տեղի ունեցած ծանր պատահարը նրան գրեթե մահվան եզրին էր բերել։ Ֆոսեն շողշողացող լույս տեսավ և խաղաղությունն ու գեղեցկությունը զգաց։ Ֆոսեն հիշում է. «Կարծում եմ, որ այս փորձը արմատապես փոխեց ինձ և ինձ գրող դարձրեց։.[32][33] Նա սկսել է գրել մոտ տասներկու տարեկանում, չնայած Ֆոսեի պնդումներին, որ նա այնքան էլ տարված չէր գրքերով։ Դեռահաս տարիքում Ֆոսեն ուզում էր ռոք կիթառահար դառնալ։ Նա ավելի շատ ժամանակ սկսեց տրամադրել գրելուն, երբ հրաժարվեց իր երաժշտական հավակնություններից[31]։ Նա նաև ջութակ էր նվագում, դեռահասների հասակում նա մեծ մասամբ տեքստեր էր գրում երաժշտական ստեղծագործությունների համար։ Մեծանալով՝ նա ենթարկվել է կոմունիզմի և անարխիզմի ազդեցությանը և իրեն բնութագրել է որպես «հիպի»[34]։
Ֆոսեն ընդունվել է Բերգենի համալսարան և ուսումնասիրել համեմատական գրականագիտություն, որի ընթացքում սկսել է գրել Նյունորսկով[34]։ Նրա դեբյուտային վեպը՝ Raudt, svart (Կարմիր, սև), հրատարակվել է 1983 թվականին և կրել է նյունորսկ գրող Թարյե Վեսաոսի ազդեցությունը[31][34]։ Վեպը հակադրվում էր այդ ժամանակ Նորվեգիայում տարածված սոցռեալիստական գեղարվեստական գրականությանը և շեշտը դնում էր լեզվական արտահայտչականության վրա, այլ ոչ թե սյուժեի[31]։ 1985 թվականին նա հրատարակեց երկրորդ վեպը՝ «Stengd gitar» (Փակ կիթառ), իսկ 1986 թվականին «Engel med vatn i augene» (Ջրոտ աչքերով հրեշտակը) բանաստեղծական ցիկլը[31]։ 1987 թվականին նա Բերգենի համալսարանում ստացավ Համեմատական գրականության մագիստրոսի կոչում և հրատարակեց իր երրորդ՝ «Արյուն» վեպը[31]։ 1989 թվականին կնոջից բաժանվելուց հետո Ֆոսեն հրատարակել է վեպ և էսսեների իր առաջին ժողովածուն։ 1990 թվականների սկզբին նա շարունակեց վեպեր հրատարակել և իր երկրորդ կնոջ՝ Գրետ Ֆաթիմա Սայեդի հետ աշխատեց մի շարք թարգմանությունների վրա[31]։
Ֆոսեի առաջին պիեսը՝ Og aldri skal vi skiljast (Եվ մենք երբեք չենք բաժանվի), հրատարակվել և ներկայացվելէ 1994 թվականին։ Ֆոսեն գրել է վեպեր, պատմվածքներ, պոեզիա, մանկական գրքեր, էսսեներ և պիեսներ։ Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են ավելի քան քառասուն լեզուներով։ Իր վեպերի վրա աշխատելու միջև ընկած ժամանակահատվածներում Ֆոսեն աշխատոել է որպես թարգմանիչ այլ հեղինակների ստեղծագործությունների վրա[34]։
Ֆոսեն, Հենրիկ Իբսենից հետո, ամենաշատ բեմադրվող նորվեգացի դրամատուրգն է[22][25]։ Նրա աշխատանքները դիտվում են 19-րդ դարում Հենրիկ Իբսենի կողմից ստեղծված ավանդույթի ժամանակակից շարունակություն[27]։ Ինքը՝ Ֆոսսը, որպես իր ընտրյալ ազգականներ նշում է Սեմուել Բեքեթին, ինչպես նաև Գեորգ Թրաքլին և Թոմաս Բերնհարդին[35]։ Նրա կյանքի և ստեղծագործության վրա ազդել են նաև Օլավ Հ. Հաուգը, Ֆրանց Կաֆկան, Ուիլյամ Ֆոլքները, Վիրջինիա Վուլֆը և Աստվածաշունչը[36]։
2003 թվականին Ֆոսեն արժանացավ Ֆրանսիայի Ordre National du Mérite շքանշանի[37]։ Նա նաև The Daily Telegraph-ի լավագույն 100 կենդանի հանճարների ցանկում զբաղեցրել է 83-րդ տեղը[38]։
2011 թվականին Ֆոսեին նվիրվել է Նորվեգական պետությանը պատկանող, Օսլո քաղաքի Թագավորական պալատի տարածքում գտնվող Գրոտեն պատվավոր նստավայրը[39]։ Գրոտենի օգտագործումը որպես նստավայր հատուկ շնորհվում է Նորվեգիայի թագավորի կողմից՝ նորվեգական արվեստին և մշակույթին ունեցած ավանդի համար։ Նա եղել է Աստվածաշնչի նորվեգական թարգմանության՝ Bibel 2011-ի գրական խորհրդատուների թվում[40]։ Նա «Անդվակե» (Արթնություն), «Օլավի» դրամատիկ (Օլավի երազները) և «Կվելդսվավդ» (Հոգնածություն) եռերգության համար արժանացել է 2015 թվականի Սկանդինավյան խորհրդի գրականության մրցանակին:.[41]
Ֆոսեի գործերից շատերը Մոհամմադ Համեդի կողմից պարսկերեն են թարգմանվել, իսկ դրամատիկական գործերը բեմադրվել են Թեհրանի, Իրան, գլխավոր բեմերում[42][43]։ Ֆոսեի պիեսներից վեցը[44] միջդիսցիպլինար նկարչուհի Սառա Քեմերոն Սունդեի կողմից թարգմանվել են ամերիկա-անգլերենի։ Սառան նաև ղեկավարել է դրանց ամերիկյան դեբյուտային բեմադրությունները Նյու Յորքում և Փիթսբուրգում:Թարգմանված գործերից են՝ «Գիշերը երգում է իր երգերը»[45] (2004), deathvariations[46] (2006), SaKaLa[47] (2008), «Ամառային օր»[48][49] (2012), և Աշնան «Երազանք»[50] (2013).
2023 թվականի հոկտեմբերին Ֆոսեն արժանացել է գրականության Նոբելյան մրցանակի[51]։ Նա առաջին նյունորսկ գրողն էր[52] և չորրորդ նորվեգացին, ով ստացավ այդ մրցանակը[53]։
Ֆոսեն ամուսնացել է երեք անգամ։ 1980 - 1992 թվականներին նա ամուսնացած էր բուժքույր Բյորգ Սիսելի (ծն. 1959) հեռ, որից ունի որդի։ Այնուհետ նա ամուսնացել է հնդիկ-նորվեգացի թարգմանիչ և հեղինակ Գրետ Ֆաթիմա Սայեդի հետ։ Նրանք ունեն երկու դուստր[31][54][55]։
Ֆոսեն իր ժամանակի մի մասն անցկացնում է իր երրորդ կնոջ՝ Աննայի հետ (ամուսնացել են 2011 թվականին), ով սլովակ է, Ավստրիայի Հայնբուրգ ան դեր Դոնաու քաղաքում։ Նա նաև տներ ունի Բերգենում և ևս երկուսը արևմտյան Նորվեգիայի այլ մասերում.[34] Ի սկզբանե նա Նորվեգիայի եկեղեցու անդամ էր (չնայած մինչև 2012 թվականը, նա իրեն որպես աթեիստ էր նկարագրել )։ 2012–2013 թվականներին նա միացավ կաթոլիկ եկեղեցուն և կամավոր ընդունվեց վերականգնողական փուլ՝ լուծելու ալկոհոլից կախվածության իր խնդիրները[40]։ Կաթոլիկություն ընդունելը Ֆոսեին թույլ տվեց խմելուց հրաժարվել։ Ֆոսեն վայելում է մենությունը՝ հեռու մնալով աղմուկից, երբեք հեռուստացույց, ռադիո չի դիտում և հազվադեպ է երաժշտություն լսում։ Մենակության ձգտումը Ֆոսեն դիտում է որպես խոստովանություն և աղոթք[56]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.