From Wikipedia, the free encyclopedia
Նիհիլիզմ (լատին․՝ nihil՝ ոչինչ), փիլիսոփայական ուսմունք, որը բացառում է կյանքի ենթադրելի իմաստի գոյությունը։ Ավելի հաճախ նիհիլիզմը արտահայտվում է էքզիստենցիալ նիհիլիզմով, որի համաձայն՝ կյանքը չունի որևէ օբյեկտիվ նպատակ, իմաստ և արժեքայնություն[1]։ Բարոյական նիհիլիզմը համարում է, որ գոյություն չունի սերնդեսերունդ փոխանցվող բարոյականություն, և ցանկացած ձևավորվող բարոյական արժեք մտացածին բնույթ է կրում։ Նիհիլիզմը կարող է ընդունել նաև իմացաբանական (էպիստեմոլոգիական) կամ գոյաբանական (օնտոլոգիական) ձևեր, պնդելով, որ որոշակի առումով իմացության գոյությունը հնարավոր չէ կամ որ իրականությունը փաստացի գոյություն չունի։
Տերմինը հաճախ օգտագործվում է անոմիայի հետ հարաբերության մեջ՝ գոյության անիմաստությունը զգալուց առաջացող ընդհանուր հիասթափության վիճակը բացատրելու նպատակով, երբ ինչ-որ մեկը հասկանում է նորմերի, օրենքների և կանոնների անհրաժեշտության ավելորդությունը[2]։ Ֆուտուրիզմը, դեկոնստրուկցիոնիզմը[3] և այլ շարժումներ տարբեր ժամանակներում և տարբեր կոնտեքստներով բնորոշվել են որպես նիհիլիստիկ։
Նիհիլիզմը օգտագործվել է նաև տարբեր ժամանակաշրջանները բնութագրելու համար, օրինակ՝ Ժան Բոդրիլարը և այլք պոստմոդեռնիզմը անվանել են նիհիլիստիկ ժամանակաշրջան[4]։ Որոշ քրիստոնյա աստվածաբաններ և կրոնական այլ հեղինակություններ պնդում են, որ պոստմոդեռնիզմը[5] և մոդեռնիզմի շատ տեսակետներ[3] բացառում են թեիզմը, որն իրեն հերթին առաջ է բերում նիհիլիզմ։
Միջին դարերում գոյություն ուներ նիհիլիզմի ուսմունքը, որը բանադրանքի ենթարկվեց Ալեքսանդր Երրորդի կողմից 1179 թվականին։ Նիհիլիզմի ուսմունքը, որը սխալմամբ վերագրվում էր Պետրոս Լոմբարդացուն, ժխտում էր Քրիստոսի մարդկային բնույթը։
Արևմտյան փիլիսոփայության մեջ «նիհիլիզմ» տերմինը ներմուծել է գերմանացի գրող ու փիլիսոփա Ֆ. Գ. Յակոբին։ Այդ հասկացությունն օգտագործել են շատ փիլիսոփաներ։ Ս. Կյերկեգորը նիհիլիզմի սկզբնաղբյուր էր համարում քրիստոնեության ճգնաժամն ու Ֆրիդրիխ Նիցշեի «գեղագիտական» աշխարհընկալման տեսության տարածումը (համաձայն այդ տեսության, Աստված և կրոնական հավատը թվացյալ ու կարգավիճակից զուրկ երևույթներ են՝ «Աստված մահացել է»)։ Օ. Շպենգլերը նիհիլզմը անվանեց ժամանակակից եվրոպական մշակույթի բնորոշ գիծ։ Այդ մշակույթը, նրա խոսքերով, «մայրամուտ» և «հին արժեքների մերժում» է ապրում, ինչը կխանգարի նրան հասնել զարգացման առավել բարձր մակարդակների։ Մ. Հայդեգերը, Նիհիլիզմը դիտարկում էր, որպես արևմուտքի պատմության մագիստրալ շարժում, որը կարող է հանգեցնել համաշխարհային ողբերգության։
Նիհիլստներն առաջնորդվում են հետեևյալ պնդումներով, կամ պնդումներից որոշներով.
Նիհիլիզմը ունի տարբեր իմաստներ և օգտագործվում է տարբեր փիլիսոփայական տեսակետներ բացատրելու նպատակով։ Տարբերում են նիհիլիզմի հետևյալ տեսակները՝
Էրիխ Ֆրոմն առաջարկում էր նիհիլիզմին վերաբերել, որպես հոգեբանական պաշտպանության տեսակ։ Նա կարծում էր, որ մարդու կենտրոնական խնդիրը սեփական գոյության մասին ունեցած մարդու ներքին կարծիքն է, հակասությունն է «աշխարհում իր դերի» նկատմամբ և այն, որ մարդն իրեն վեր է համարում բնությունից, քանի որ կարող է ճանաչել ինքն իրեն։ Ֆրոմը պնդում է, որ մարդու զարգացումը տեղի է ունենում երկու հիմնական ձգտումների ձևավորման արդյունքում. դեպի ազատություն, և դեպի օտարացում ձգտումը։ Մարդու զարգացումն ավելի հաճախ ընթանում է «ազատության» ձգտման ուղով, բայց յուրաքանչյուր մարդ չի կարողանում ադեկվատ ձևով օգտվել դրանից, սեփական օրգանիզմում առաջացած հոգեկան ապրումները ստիպում են նրան գնալ «օտարացման» ուղով։ Արդյունքում մարդը կորցնում է իր ինքնությունը (կամ Եսը)։ Առաջանում է պաշտպանական մեխանիզմ՝ «փախուստ ազատությունից», որին բնորոշ են սադիզմի ու մազոխիզմի տարրեր, դեստրուկտիվիզմ, մարդու աշխարհն ավերելու հակում, ավտոմատ կոնֆորմիզմ։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.