Չինարի

Չինարի
Գյուղ
	Չինարի
	Չինարիի Խորանաշատ վանքը
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Տավուշ
Այլ անվանումներ	Խորանաշատ
ԲԾՄ	750 մ
Կլիմայի տեսակ	մերձարևադարձային
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	1256 մարդ (2012)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	չինարեցի, չինրեցի
Ժամային գոտի	UTC+4

Չինարին, գյուղ Հայաստանի Տավուշի մարզում, Խնձորուտ գետից երկու կիլոմետր դեպի արևելք` աջափնյակում։ Երևանից՝ 235 կմ, մարզկենտրոնից՝ 102 կմ, Հայաստանի պետական սահմանից՝ 1,5 կմ հեռավորության վրա։ Գարդմանի վերջին` արևմտյան լեռնաբազուկի արևմտահայաց լանջի ստորոտում: Այդ վայրը եղել է Ղուլալուի (այժմ` Այգեձոր) ձմեռանոց-բնակատեղին, որն աստիճանաբար վերածվել է հիմնական բնակավայրի։

Ստուգաբանություն

Չինարի անունը հավանաբար առաջացել է նրանից, որ այդ հանդամասը կիսող ձորն ի վեր բուսած են եղել հին ու վիթխարի չինարի մեծ ծառեր, որոնցից մի քանիսը մինչև օրս էլ կանգուն մնում են: Այդ մասին կա ոչ շատ հնուց եկած մի ավանդություն, բայց և իրական փաստ^[1]:

Ղուլալվեցիները հնուց ի վեր այդ հողերում ցանել են հացահատիկային կուլտուրաներ և հունձը կատարել են մանգաղի հնագույն տեսակով, որը կոչվում էր «չին»: Ի տարբերություն մյուս հողերի, որտեղ հացահատիկ չէին ցանում, այդ չինով հնձվող ամբողջ հանդամասը կոչում էին «Չների կամ Չիների հողեր», «Չների դյուզեր»: Աստիճանաբար չներ անունը հանդամասի վրա հաստատվում է և որոշ ձևափոխության ենթարկվելով բարբառի մեջ, դառնում է «չիների», ապա «չինարի», ու այդպես այդ բառը մնում է որպես անուն` նոր հիմնադրած գյուղի վրա` Չինարի:

Պեղումներ

Գյուղի արևելյան կողմի լեռնալանջի վերին մասում է գտնվում 13-րդ դարի նշանավոր վանքերից մեկը`Խորանաշատ վանքը, որը մինչ օրս կանգուն է: Խաչի Չալա կողվող հանդամասի աղբյուրից կավե խողովակներով ու ջրհորդաններով կառուցվել է ավան, որը ձգվել է մինչև Պարթևաշեն (Պարթաղի քար) և այնտեղի հին բերդ- ամրոցը: Այդ ջրմուղի երկարությունը մոտ 3 կիլոմետր է: Պարթևաշեն ավանի տարածքում հողի տակ հայտնաբերվել են միջնադարից մնացած նյութական արժեքներ`գործիքներ, իրեր, ամանեղեն, զենքի նմուշներ: Այս վայրում հայտնաբերվել է հազվագյուտ աղացաքար, որը նախատեսված էր հացահատիկ աղալու համար: Այդ աղացաքարն այժմ գտնվում է Այգեձոր գյուղի ալրաղացի մոտ:

Պատմություն

Չինարին 19-րդ դարի կեսերից սկսել է առանձնանալ Ղուլալի (այժմ Այգեձոր) գյուղից։ Չինարի գյուղի բնակչությունը 1890 թվականին տեղափոխվել է Այգեձոր (նախկին Ղուլալու) գյուղ: Մինչև 1930-ական թվականները երկու հողերն ու այգիները խառն են եղել և գյուղերի միջև սահմանագիծ չի եղել^[1]:

Որպես առանձին բնակավայր հիշատակվում է 1880 թվականից՝ լինելով Ղուլալիի համայնքի կազմում։ Ինքնուրույն համայնքի կարգավիճակ է ստացել 20-րդ դարի սկզբին։ Գյուղի վարչական տարածքում է գտնվում 13-րդ դարի սկզբին կառուցված նշանավոր Խորանաշատի վանքը։ Չինարիի կոլեկտիվ տնտեսությունը կազմավորվել է 1931 թվականին, հողի սեփականաշնորհման հետևանքով լուծարվել 1993 թվականին^[2]։

Կլիմա

Գյուղը գտնվում է կլիմայական բարեխառն գոտում, ամռանը միջին ջերմաստիճանը +30 C է, ձմռանը՝ -2 C ։ Գյուղը գտնվում է ծովի մակերևույթից 750 մ բարձրության վրա։

Բնակչություն

1890 թվականին Չինարի գյուղում կար 50 տնտեսություն, 210 բնակչով: Առաջին անգամ Չինարի գյուղը, որպես առանձին վարչական միավոր, մարդահամարի է ենթարկվել 1908 թվականին, որի ժամանակ բնակչության թիվը կազմում էր 523 հոգի: Այդ աճի մեծ տարբերությունը պայմանավորված էր Ղուլալուից բնակիչների Չինարի տեղափոխվելով^[1]:

1965 թվականին գյուղն ուներ 320 տնտեսություն 1661 բնակչով: Ղուլալուից այդտեղ տեղափոխված հիմնադիր տոհմերն ու տոհմաճյուղերն էին Աղամանք կամ Միրզոյանները, Ջուլհականք, Գյորգունք կամ Պետրոսյանները (Իրիցանք), Չաղալանք, Ղասունք կամ Արզումանանք, Ապերանք, Ռստամանք(Բագրատունի Մելիք Առուստամի սերունդները,որոնք եկել են մայրաքաղաք Անիից և մելիքություն ունեին նաև Գարդմանում` նստավայրը Բարսում ), Պրունանք (Հովակիմյանները), Մակառանք, Պետունք, Վըսկանանք^[1]:

Չինարիի ազգաբնակչության փոփոխությունը^[3].

Տարի	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2004	2012
Բնակիչ	614	707	1097	1464	1575	1473	1467	1253	1182	1256

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, բուսաբուծությամբ, այգեգործությամբ, ծխախոտագործությամբ, հացահատիկի, կարտոֆիլի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ

Համայնքն ունի դպրոց, բուժկետ, փոստի բաժանմունք, մշակույթի տուն, մանկապարտեզ։