Պլուտոն

Պլուտոն

Պլուտոն (<a href="/hy/Լատիներեն" title="Լատիներեն" class="wl">լատ.</a>՝&nbsp;Pluto; <a href="/hy/Աստղագիտական_սիմվոլներ" title="Աստղագիտական սիմվոլներ" class="wl">խորհրդանիշներ՝</a>: <a href="/hy/Պատկեր:Pluto_symbol_(fixed_width).svg" class="mw-file-description image wl" title="⯓"><img loading="lazy"alt="⯓" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg/16px-Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg.png" decoding="async" data-file-width="15" data-file-height="15" data-file-type="drawing" height="16" width="16" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg/24px-Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg/32px-Pluto_symbol_%28fixed_width%29.svg.png 2x"></a><a href="#cite_note-1" style="counter-reset: mw-Ref 1;">[1]</a> և <a href="/hy/Պատկեր:Pluto_monogram_(fixed_width).svg" class="mw-file-description image wl" title="♇"><img loading="lazy"alt="♇" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg/16px-Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg.png" decoding="async" data-file-width="15" data-file-height="15" data-file-type="drawing" height="16" width="16" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg/24px-Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg/32px-Pluto_monogram_%28fixed_width%29.svg.png 2x"></a><a href="#cite_note-2" style="counter-reset: mw-Ref 2;">[2]</a>), <a href="/hy/Արեգակնային_համակարգ" title="Արեգակնային համակարգ" class="wl">Արեգակնային համակարգի</a> <a href="/hy/Գաճաճ_մոլորակ" title="Գաճաճ մոլորակ" class="wl">գաճաճ մոլորակներից</a> մեկն է։ Իր հայնաբերման օրվանից 1930 թ. մինչև 2006 թ., Պլուտոնը համարվում էր <a href="/hy/Արեգակնային_համակարգ" title="Արեգակնային համակարգ" class="wl">Արեգակնային համակարգի</a> իններորդ, Արեգակից ամենամեծ հեռավորության վրա գտնվող մոլորակը։ Աստղային նշանը՝ Е կամ Р։ Հայտնաբերել է աստղագետ Ք․ Թոմբոն 1930 թվականին՝ ղեկավարվելով ամերիկացի աստղագետ Փ․ Լոուելի տեսական կանխագուշակումներով, որն ըստ Ուրանի շարժման դիտվող շեղումների հաշվարկել էր (1915 թվականին) դեռևս անհայտ մոլորակի շարժումը։ Պլուտոնի ուղեծիրը շատ առումներով նման չէ Արեգակին ավելի մոտ, մեծ մոլորակների ուղեծրերին։ Պլուտոնի հեռավորությունը Արեգակից (5899,1 մլն կմ) 39,4 անգամ մեծ է Երկիր—Արեգակ հեռավորությունից, ուղեծրի մեծ ձգվածության պատճառով (էքսցենտրիսիտետը՝ е= 0,250) այն փոփոխվում է 9,8 ա․մ-ով (1466 մլն կմ), երբեմն ավելի է մոտենում Արեգակին, քան Նեպտունը։ Պլուտոնի ուղեծրի թեքությունը խավարածրի հարթության նկատմամբ 17° է (ամենամեծը՝ մոլորակների ուղեծրերի թեքություններից), որի հետևանքով այդ մոլորակը հաճախ դուրս է գալիս Կենդանաշրջանի սահմաններից (մասնավորապես, 1980 թվականին Պլուտոնը գտնվում էր <a href="/hy/Վերոնիկայի_վարսեր" title="Վերոնիկայի վարսեր" class="mw-redirect wl">Վերոնիկայի վարսեր</a> համաստեղությունում)։ Պլուտոնի մակերևույթի ջերմաստիճանը —230°С է։ Իր առանցքի շուրջը պտտվում է 6,4 օրում, Արեգակի շուրջը՝ 247․7 տարում։ Պտտման առանցքն ուղեծրի հարթության հետ կազմում է 40°-ից փոքր անկյուն։

<dl about="#mwt1" typeof="mw:Transclusion" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Այլ կիրառումներ&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Կաղապար:Այլ_կիրառումներ&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Պլուտոն (այլ կիրառումներ)&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}"><dd><dl><dd><a href="/hy/Պատկեր:HS_Disambig.svg" class="mw-file-description image wl"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/25px-HS_Disambig.svg.png" decoding="async" data-file-width="156" data-file-height="156" data-file-type="drawing" height="25" width="25" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/38px-HS_Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/50px-HS_Disambig.svg.png 2x" alt="HS_Disambig.svg"></a> Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ <a rel="mw:ExtLink" href="/hy/Պլուտոն_(այլ_կիրառումներ)" class="external text wl">Պլուտոն (այլ կիրառումներ)</a><meta typeof="mw:Placeholder/StrippedTag"></dd></dl></dd></dl>
<div class='mobile-collapse'><header class="mobile-collapse-header mobile-collapse-btn">Quick facts: Պլուտոն (Pluto), Հիմնական տվյալներ, Հայտնաբ... ▼</header> <table class="infobox mobile-collapse-element" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;background: #91c6aa;" class="notheme"><div style="position:absolute; float:none; z-index:0"><figure class="mw-halign-left"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/35px-Logo_stars_%28green%29.png" decoding="async" data-file-width="1404" data-file-height="1508" data-file-type="bitmap" height="38" width="35" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/53px-Logo_stars_%28green%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Logo_stars_%28green%29.png/70px-Logo_stars_%28green%29.png 2x" alt="Logo_stars_%28green%29.png"><figcaption></figcaption></figure></div><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Invisible.png" decoding="async" data-file-width="1" data-file-height="1" data-file-type="bitmap" height="1" width="1" alt="Invisible.png"> <figure class="mw-halign-left"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Invisible.png" decoding="async" data-file-width="1" data-file-height="1" data-file-type="bitmap" height="1" width="1" alt="Invisible.png"><figcaption></figcaption></figure><figure class="mw-halign-right"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Invisible.png" decoding="async" data-file-width="1" data-file-height="1" data-file-type="bitmap" height="1" width="1" alt="Invisible.png"><figcaption></figcaption></figure><big>Պլուտոն <a href="/hy/Պատկեր:Pluto_symbol_(bold).svg" class="mw-file-description image wl" title="⯓"><img loading="lazy"alt="⯓" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Pluto_symbol_%28bold%29.svg/24px-Pluto_symbol_%28bold%29.svg.png" decoding="async" data-file-width="15" data-file-height="15" data-file-type="drawing" height="24" width="24" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Pluto_symbol_%28bold%29.svg/36px-Pluto_symbol_%28bold%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Pluto_symbol_%28bold%29.svg/48px-Pluto_symbol_%28bold%29.svg.png 2x"></a></big> (Pluto)</th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/hy/Պատկեր:Pluto_by_LORRI_and_Ralph,_13_July_2015.jpg" class="mw-file-description image media-thumb" data-hash="Պատկեր:Pluto_by_LORRI_and_Ralph,_13_July_2015.jpg"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg/260px-Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg" decoding="async" data-file-width="700" data-file-height="700" data-file-type="bitmap" height="260" width="260" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg/390px-Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg/520px-Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg 2x" alt="Pluto_by_LORRI_and_Ralph%2C_13_July_2015.jpg"></a><div>Պլուտոն լուսանկարված Նյու֊Հորայզնսի կողմից 13 հուլիսի 2015 թ․</div></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;" class="notheme">Հիմնական տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Հայտնաբերվել է</th><td>18 փետրվար <a href="/hy/1930" title="1930" class="wl">1930</a> թ. (<a href="/hy/Քլայդ_Տոմբո" title="Քլայդ Տոմբո" class="wl">Քլայդ Տոմբոի</a> կողմից)</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Հեռավորությունը <a href="/hy/Արեգակ" title="Արեգակ" class="wl">Արեգակից</a></th><td>39,48168677 ա. մ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme"><a href="/hy/Արբանյակ" title="Արբանյակ" class="wl">Արբանյակներ</a></th><td><a href="/hy/Պլուտոնի_արբանյակներ" title="Պլուտոնի արբանյակներ" class="wl">5</a></td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;" class="notheme"><a href="/hy/Ուղեծիր" title="Ուղեծիր" class="wl">Ուղեծրային</a> տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Պերիհելին</th><td>29,65834067 ա. մ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Ապոհելին</th><td>49,30503287 ա. մ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Մեծ կիսաառանցք</th><td>39,48168677 ա. մ.</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Էքսցենտրիսիտետ</th><td>0,24880766</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Սիդերիկ պարբերություն</th><td>90 613,3055 օր (248,09 տարի)</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Սինոդիկ պարբերություն</th><td>366,73 օր</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Ուղեծրային արագություն</th><td>4,666 կմ/վ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Թեքվածություն</th><td>17,14175° (Արեգակի հասարակածի նկատմամբ)</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Ծագման անկյան երկայնություն</th><td>110,30347°</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Պերիկենտրոնի արգումենտ</th><td>113,76329°</td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;" class="notheme">Ֆիզիկական հատկանիշներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Հասարակածային շառավիղ</th><td>1195 կմ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Բևեռային շառավիղ</th><td>1195 կմ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Մակերևույթի մակերես</th><td>1,795 × 107 կմ²</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Ծավալ</th><td>7,15 × 109 կմ3</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Զանգված</th><td>(1,305 ± 0,007) × 1022 կգ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Միջին խտություն</th><td>2,03 ± 0,06 գ/սմ3</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Հասարակածային մակերևութային ձգողություն</th><td>0,58 մ/վ2</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Հասարակածային պտույտի արագություն</th><td>0,01310556 կմ/վ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">2-րդ տիեզերական արագություն</th><td>1,2 կմ/վ</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Պտույտի պարբերություն</th><td>6,387230 սիդերիկ օր</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Առանցքի թեքում</th><td>119,591 ± 0,014°</td></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Ալբեդո</th><td>0,400</td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center;background: #91c6aa;" class="notheme">Մթնոլորտային տվյալներ</th></tr><tr><th scope="row" style="background: inherit;" class="notheme">Քիմիական կազմ</th><td><a href="/hy/Ազոտ" title="Ազոտ" class="wl">Ազոտ</a> <a href="/hy/Մեթան" title="Մեթան" class="wl">Մեթան</a></td></tr></tbody></table> <footer class='mobile-collapse-footer mobile-collapse-btn'>Close ▲</footer></div>

1950-ական թվականներին Պլուտոնը երևում էր 14,9, իսկ <a href="/hy/1970-ականներ" title="1970-ականներ" class="wl">1970-ական թվականներին</a>՝ 15,1 աստղային մեծության․ պայծառության այդ թուլացումը բացատրվում է նրա մակերևույթի անդրադարձնող հատկությունների վւոփոխմամբ։ 1976 թվականին հաստատվել է, որ Պլուտոնի մակերևույթը պատած է մեթանային եղյամով։ Քանի որ այս մոլորակը շարժվում է ձգված էլիպսով, և 1970-ական թվականներին 1950-ական թվականների համեմատությամբ 4 ա․մ-ով մոտեցել էր Արեգակին, ամենայն հավանականությամբ եղյամը մասամբ հալվել է, և մոլորակի մակերևույթը մթնել է։ 1978 թվականին Ջ․ Քրիստին հայտնաբերեց Պլուտոնի արբանյակը (<a href="/hy/Քարոն_(արբանյակ)" title="Քարոն (արբանյակ)" class="wl">Քարոն</a>), որի ուղեծրի հարթությունը գրեթե ուղղահայաց է մոլորակի շարժման ուղեծրի հարթությանը։ Արբանյակի միջին հեռավորությունը մոլորակից 17,0 հզ․ կմ է, պայծառությունը՝ շուրջ 10 անգամ փոքր մոլորակի պայծառությունից։ Արբանյակի շարժման ուսումնասիրմամբ ճշտվեցին Պլուտոնի չափերն ու զանգվածը, պարզվեց, որ նրա տրամագիծը մոտ 2800 կմ է, զանգվածը՝ 1,2×1019 տ (500 անգամ փոքր Երկրի զանգվածից), խտությունը՝ 1,5 գ/սմ3, ձգողական ուժի արագացումը մակերևույթի վրա՝ 50 սմ/վրկ2 (մոտ 20 անգամ փոքր երկրայինից)։ Պլուտոնի արբանյակի տրամագիծը մոտ 1120—1100 կմ է, նա գտնվում է մոլորակից 12 պլուտոնյան տրամագծի չափ հեռավորության վրա, այսինքն՝ Պլուտոնն իր արբանյակի հետ կազմում է ավելի սեղմ «կրկնակի մոլորակ», քան Երկիր-Լուսին համակարգն է։ Պլուտոնից անդրադարձած և Արեգակից նրա վրա ընկած լույսի քանակությունների հարաբերությունը (ալբեդո) հավասար է 0,6-ի։ Ենթադրվում է, որ Պլուտոնը հիմնականում կազմված է ապարների հետ խառնված ջրային սառույցից։

Պլուտոն , Արեգակնային համակարգի գաճաճ մոլորակներից մեկն է։ Իր հայնաբերման օրվանից 1930 թ. մինչև 2006 թ., Պլուտոնը համարվում էր Արեգակնային համակարգի իններորդ, Արեգակից ամենամեծ հեռավորության վրա գտնվող մոլորակը։ Աստղային նշանը՝ Е կամ Р։ Հայտնաբերել է աստղագետ Ք․ Թոմբոն 1930 թվականին՝ ղեկավարվելով ամերիկացի աստղագետ Փ․ Լոուելի տեսական կանխագուշակումներով, որն ըստ Ուրանի շարժման դիտվող շեղումների հաշվարկել էր դեռևս անհայտ մոլորակի շարժումը։ Պլուտոնի ուղեծիրը շատ առումներով նման չէ Արեգակին ավելի մոտ, մեծ մոլորակների ուղեծրերին։ Պլուտոնի հեռավորությունը Արեգակից 39,4 անգամ մեծ է Երկիր—Արեգակ հեռավորությունից, ուղեծրի մեծ ձգվածության պատճառով այն փոփոխվում է 9,8 ա․մ-ով , երբեմն ավելի է մոտենում Արեգակին, քան Նեպտունը։ Պլուտոնի ուղեծրի թեքությունը խավարածրի հարթության նկատմամբ 17° է , որի հետևանքով այդ մոլորակը հաճախ դուրս է գալիս Կենդանաշրջանի սահմաններից ։ Պլուտոնի մակերևույթի ջերմաստիճանը —230°С է։ Իր առանցքի շուրջը պտտվում է 6,4 օրում, Արեգակի շուրջը՝ 247․7 տարում։ Պտտման առանցքն ուղեծրի հարթության հետ կազմում է 40°-ից փոքր անկյուն։ 1950-ական թվականներին Պլուտոնը երևում էր 14,9, իսկ 1970-ական թվականներին՝ 15,1 աստղային մեծության․ պայծառության այդ թուլացումը բացատրվում է նրա մակերևույթի անդրադարձնող հատկությունների վւոփոխմամբ։ 1976 թվականին հաստատվել է, որ Պլուտոնի մակերևույթը պատած է մեթանային եղյամով։ Քանի որ այս մոլորակը շարժվում է ձգված էլիպսով, և 1970-ական թվականներին 1950-ական թվականների համեմատությամբ 4 ա․մ-ով մոտեցել էր Արեգակին, ամենայն հավանականությամբ եղյամը մասամբ հալվել է, և մոլորակի մակերևույթը մթնել է։ 1978 թվականին Ջ․ Քրիստին հայտնաբերեց Պլուտոնի արբանյակը , որի ուղեծրի հարթությունը գրեթե ուղղահայաց է մոլորակի շարժման ուղեծրի հարթությանը։ Արբանյակի միջին հեռավորությունը մոլորակից 17,0 հզ․ կմ է, պայծառությունը՝ շուրջ 10 անգամ փոքր մոլորակի պայծառությունից։ Արբանյակի շարժման ուսումնասիրմամբ ճշտվեցին Պլուտոնի չափերն ու զանգվածը, պարզվեց, որ նրա տրամագիծը մոտ 2800 կմ է, զանգվածը՝ 1,2×1019 տ , խտությունը՝ 1,5 գ/սմ3, ձգողական ուժի արագացումը մակերևույթի վրա՝ 50 սմ/վրկ2 ։ Պլուտոնի արբանյակի տրամագիծը մոտ 1120—1100 կմ է, նա գտնվում է մոլորակից 12 պլուտոնյան տրամագծի չափ հեռավորության վրա, այսինքն՝ Պլուտոնն իր արբանյակի հետ կազմում է ավելի սեղմ «կրկնակի մոլորակ», քան Երկիր-Լուսին համակարգն է։ Պլուտոնից անդրադարձած և Արեգակից նրա վրա ընկած լույսի քանակությունների հարաբերությունը հավասար է 0,6-ի։ Ենթադրվում է, որ Պլուտոնը հիմնականում կազմված է ապարների հետ խառնված ջրային սառույցից։ 