Ալեքսանդր Լուկաշենկո

From Wikipedia, the free encyclopedia

Ալեքսանդր Լուկաշենկո
Remove ads

Ալեքսանդր Գրիգորևիչ Լուկաշենկո (բելառուս․՝ Аляксандaр Рыгоравіч Лукашэнка, օգոստոսի 30, 1954(1954-08-30)[3][4][5][…], Կոպուս, Օրշայի շրջան, Վիտեբսկի մարզ, Բելառուսական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), բելառուս քաղաքական և պետական գործիչ, Բելառուսի Հանրապետության առաջին և միակ նախագահը (1994 թվականից մինչև հիմա), Բելառուսի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար, Բելառուսի ազգային օլիմպիական կոմիտեի նախագահ (1997 թվականից), Բելառուսի ազգային անվտանգության խորհրդի նախագահ։

Արագ փաստեր Կուսակցություն՝, Կրթություն՝ ...
Remove ads

Վաղ տարիներ

Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ծնվել է Վիտեբսկի մարզի Օրշանսկիի շրջանի Կոպիս քաղաքատիպ ավանում[11]։ Պապը՝ Տրոֆիմ Իվանովիչը, ծնունդով Ուկրաինայի Սումսկայայի մարզից էր[12][13]։ Լուկաշենկոյի մայրը՝ Եկատերինա Տրոֆիմովնան (1924-2015), նախքան Հայրենական մեծ պատերազմը, ապրում էր Մոգիլևսկի շրջանի Ալեքսանդրիա գյուղում, իսկ պատերազմից հետո աշխատանքի է ընդունվել Օրշանսկի լյոկոմբինատում։ Որդու ծնվելուց հետո վերադարձել է գյուղ և սկսել է աշխատել ֆերմայում[14] որպես կթվորուհի։ Ալեքսանդրը մեծացել է առանց հոր։ Դպրոցում բարդ աշակերտ է եղել և հաշվառվել է ոստիկանությունում[15]։ 2015 թվականին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն խոստովանել է[16], որ 40 %-ով հրեական արմատներ ունի[17]։

1975 թվականին ավարտել է Մոգիլյովի մանկավարժական ինստիտուտը պատմության և հասարակագիտության ուսուցչի մասնագիտությամբ, իսկ 1985 թվականին հեռակա կարգով Բելառուսի գյուղատնտեսական ակադեմիան՝ գյուղատնտեսական արտադրանքի էկոնոմիստ-կազմակերպիչ մասնագիտությամբ[18]։ 1975-1977 թվականներին ծառայել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի սահմանային զորքերում, որտեղ եղել է Բրեստի արևմտյան սահմանային զարամասի քաղհրահանգիչը[14][18]։ Սահմանապահ զորքերում ծառայելուց հետո աշխատանքային գործունեությունը սկսել է Մոգիլևի քաղաքի քաղսննդառի կոմերիտական կոմիտեում որպես քարտուղար, իսկ 1978 թվականին դարձել է Շկլովի շրջանային կազմակերպության պատասխանատու քարտուղար[18]։

1979 թվականից ԽՄԿԿ անդամ է։ 1980-1982 թվականներին ծառայել է որպես տանկային վաշտի հրամանատարի քաղաքական գծով տեղակալ[18]։ 1982 թվականին նշանակվել է Շկլովի շրջանի «Ուդարնիկ» կոլխոզի նախագահի տեղակալ, հաջորդ տարի՝ Շկլովի շինանյութի կոմբինատի փոխտնօրեն, իսկ 1985-1987 թվականներին աշխատել է Լենին Շկլովի շրջանի կոլխոզի պարտկոմի քարտուղար[19]։ 1987 թվականի մարտին դարձել է Մոգիլևսկի շրջանի Շկլովսկի մարզի «Գորոդեց» սովխոզի տնօրեն[18][20]։

Remove ads

Քաղաքական գործունեության սկիզբ

1989 թվականին առաջադրվել է ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավորների ընտրություններում, սակայն երկրորդ փուլում պարտվել է Վ. Կեբիչին՝ ձայների 1% տարբերությամբ։

«Վերակառուցման» շրջանում 1990 թվականին ընտրվել է Բելառուսի Գերագույն խորհրդի Ժողովրդական պատգամավոր։ Ղեկավարելով Հանրապետության Գերագույն խորհրդի ժամանակավոր հանձնաժողովը՝ ուսումնասիրելու համար այն առևտրային կառույցների գործունեությունը[21][22], որոնք գործում են հանրապետական և տեղական իշխանության և կառավարման մարմիններում, հայտնի դարձավ իր քննադատական ելույթներով, մասնավորապես՝ Գերագույն խորհրդի նախագահ Ս. Շուշկևիչի դեմ[22]։

Remove ads

Բելառուսի նախագահ

Նախընտրական ակտիվություն

Լուկաշենկոյի նախընտրական շտաբը բաղկացած էր երիտասարդ քաղաքական գործիչներից։ Լուկաշենկոյի նախընտրական թիմի անդամներն էին Վ. Գոնչարը, Վ. Ցեպկալոն, Ա. Ֆեդուտան, Վ. Թերեշչենկոն, ի. Տիտենկովը, Ա. Լեբեդկոն, Վ. Շեյմանը և ուրիշներ[23]։ Սակայն այն բանից հետո, երբ Լուկաշենկոն սկսել է իրականացնել այն քաղաքականությունը, որը զգալիորեն տարբերվում էր խոստացվածից, նրա թիմի շատ անդամներ անցել են ընդդիմության կողմը, որոնք դժգոհ էին երիտասարդ նախագահի կառավարման ոճից, 1995 և 1996 թվականների հանրաքվեների արդյունքներից և Ռուսաստանի հետ ինտեգրումից[24]։

Իր նախընտրական ծրագրում Լուկաշենկոն ասել է, որ Բելառուսը անդունդի եզրին է. նկատվել է արտադրության և գյուղատնտեսության կտրուկ անկում, գնաճի բարձր տեմպեր, բարձր մակարդակով եղել է հանցագործություն և կոռուպցիա։ Լուկաշենկոյի կարծիքով՝ անհրաժեշտ էր «ժողովրդին հեռացնել անդունդից», ինչի համար պետք էր թարմացնել իշխանությունը։ Ընդ որում, նոր իշխանությունը պետք է իրականացնի հետևյալ նպատակները. նվազեցնել գնաճը և դադարեցնել ժողովրդի աղքատացումը, ոչնչացնել մաֆիան, նվազեցնել կոռուպցիայի մակարդակը, վերականգնել կապերը նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների հետ (առաջին հերթին Ռուսաստանի հետ)[25]։

1994 թվականի հունիսի 16-ի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Լուկաշենկոյի դեմ մահափորձ է կատարվել[26][27][28]։

Նախագահական առաջին ժամկետ (1994-2001 թվականներ)

Thumb
Ռուսաստանի և Բելառուսի միության կազմավորման մասին պայմանագրի ստորագրման հանդիսավոր արարողությունը Կրեմլի Մեծ պալատի Վլադիմիրի դահլիճում: ՌԴ նախագահ Բորիս Ելցինը և Ալեքսանդր Լուկաշենկոն 1997 թվականի ապրիլի 2-ին պայմանագրի ստորագրման ժամանակ։
Thumb
Լ. Կուչման, Վ. Պուտինը, Ա. Լուկաշենկոն և պատրիարք Ալեքսի II-ը, 2000 թվականի մայիսի 3

Իր երդմնակալության ժամանակ Լուկաշենկոն նշել է․

Բելառուսի առաջին նախագահի երդման օրը պետք է դառնա հասարակության մեջ վեճերի ավարտի օր և քաղաքացիական համաձայնության հաստատման առաջին քայլը։ Ահա թե ինչու առաջին նախագահը պետք է բարձրանա անձնական քաղաքական հակումների վրա, բաց պետք է կլինի ամենասերտ համագործակցության բոլոր քաղաքական ուժերի հետ[29]։

Լուկաշենկոյի իշխանության գալուց հետո Բելառուսում խստացվել է գրաքննությունը։ Այսպես, 1994 թվականի վերջին Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր Ս. Անտոնչիկը ներկայացրել է զեկույց, որում խոսվում էր նախագահի շրջապատում եղած կոռուպցիայի մասին։ Զեկույցն այդպես էլ չի հրապարակվել, քանի որ վերջին պահին տպագրությունը արգելվել է, և արդյունքում թերթերը դուրս են եկել «սպիտակ բծերով»[30]։ 1995-1996 թվականների ընթացքում տեղի է ունեցել Գերագույն խորհրդի և նախագահի կոշտ դիմակայությունը[31][32]։

1995 թվականին Լուկաշենկոյի նախաձեռնությամբ երկրում անցկացվել է հանրաքվե, որի ընթացքում տրվել է 4 հարց՝ ռուսաց լեզվին պետական կարգավիճակ տալու, պետական նոր դրոշ և պետական զինանշան մտցնելու, Ռուսաստանի հետ տնտեսական ինտեգրման վերաբերյալ Լուկաշենկոյի քաղաքականությանը հավանություն տալու և Գերագույն Խորհուրդը լուծարելու Բելառուսի նախագահի իրավունքի մասին[25][33]։ Հանրաքվեի մասնակիցների ավելի քան 75 %-ը դրական է պատասխանել բոլոր 4 հարցերին[34]։ Արդյունքում՝ ռուսերենը Բելառուսում դարձել է բելառուսերենի հետ հավասար պետական լեզուներից մեկը։

Լուկաշենկոն իր արտաքին քաղաքականության մեջ Ռուսաստանի հետ մերձեցման քաղաքականություն է վարել։ 1995 թվականի հունվարին Լուկաշենկոն և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Բորիս Ելցինը պայմանագիր են ստորագրել Բելառուսի և Ռուսաստանի միջև վճարային և մաքսային միությունների ստեղծման մասին։ Նույն տարվա փետրվարին Լուկաշենկոն և Ելցինը համաձայնագիր են ստորագրել երկրների միջև բարեկամության, բարիդրացիության և համագործակցության մասին, 1996 թվականին՝ Բելառուսի և Ռուսաստանի հանրակցության ստեղծման մասին պայմանագիր, 1998 թվականին՝ Ռուսաստանի և Բելառուսի քաղաքացիների հավասար իրավունքների մասին պայմանագիր։ Տեղի է ունեցել ԱՊՀ մի շարք այլ երկրների հետ միավորում։ 1996 թվականի մարտին Լուկաշենկոն ստորագրել է «Ռուսաստանի Դաշնության, Բելառուսի Հանրապետության, Ղազախստանի Հանրապետության և Ղրղզստանի Հանրապետության միջև տնտեսական և հումանիտար ոլորտներում ինտեգրման խորացման մասին» պայմանագիրը։ 1999 թվականի նոյեմբերին Լուկաշենկոն և Ղազախստանի նախագահ Նազարբաևը ստորագրեցին տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։

1996 թվականի ամռանը Բելառուսի Գերագույն խորհրդի 70 պատգամավորներ ստորագրել են Լուկաշենկոյի պաշտոնանկության համար՝ Սահմանադրությունը խախտելու պատճառով։

1996 թվականի նոյեմբերի 24-ին Սահմանադրական փոփոխությունների (Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի կողմից չճանաչված[35]) ընդունման հանրաքվեի արդյունքներով նախագահության 5-ամյա ժամկետի հաշվարկը սկսվեց նորից, իսկ նախագահն ավելի շատ լիազորություններ է ստանում (այդ թվում՝ խորհրդարանը ցրելու իրավունքը)։

Լուկաշենկոն անմիջապես օգտվել է իր նոր լիազորություններից և լուծարել է 13-րդ գումարման Գերագույն Խորհուրդը։ Հատուկ նշանակության շարժական ջոկատը շրջափակել Է խորհրդարանի շենքը, իսկ հարևան շենքում տեղակայված էր նոր խորհրդարանը, որը բաղկացած էր Գերագույն Խորհրդի նախագահամետ պատգամավորներից։ Ի նշան բողոքի հրաժարական են տվել Բելառուսի վարչապետը, մյուս 2 նախարարները և Սահմանադրական դատարանի 7 դատավորները։ Իմպիչմենտի խնդրագիրը հետ էր կանչվել։ Լուկաշենկոն իր ձեռքում էր կենտրոնացրել իշխանությունը՝ հատուկ ծառայությունների ուժեղացման միջոցով։

Սկսվել է անկախ մամուլի և հայտնի ընդդիմադիրների հետապնդումը։ Ընդդիմության հետ հաշվեհարդար տեսնելու Լուկաշենկոյի հրապարակային կոչերից հետո 1999-2000 թվականներին առեղծվածային հանգամանքներում անհետացել են 3 ընդդիմադիրներ, այդ թվում՝ Լուկաշենկոյի նախընտրական շտաբի նախկին նախագահ Վ. Գոնչարը և ռուսական Առաջին ալիքի օպերատոր Դ. Զավադսկին[36]։ Հանկարծակի մահացել է ապագա նախագահական ընտրություններում հավանական ընդդիմախոս Գ. Կարպենկոն, համառ լուրեր էին պտտվում նրա թունավորման մասին։ Արտասահմանում հայտնվել են ՊԱԿ-ի և ներքին գործերի նախարարության փախչող աշխատակիցները, որոնք ցուցմունքներ են տալիս իշխանության կողմից ընդդիմադիրների ոչնչացման պատժամիջոցների և Բելառուսում այդ նպատակով այսպես կոչված «մահվան էսկադրոնների» գոյության մասին։ Բելառուսում մի քանի պաշտոնյաներ ձերբակալվել են, սակայն գործերի հետաքննություն գրեթե չի իրականացվել։

Մինչ Լուկաշենկոյի իշխանության գալը, Բելառուսում միայն փոքր տնտեսական բարեփոխումներ են իրականացվել։ 1994 թվականի կեսերին սեփականաշնորհվել է երկրի տնտեսության միայն 2 %-ը։ Խորհրդային հրամանատարական տնտեսության կոլապսը, որից Բելառուսը մեծապես կախված էր, 1994 թվականին հանգեցրել է արդյունաբերական արտադրության 50 %-ի նվազմանը 1991 թվականի համեմատ։

Լուկաշենկոն սկսել է ակտիվորեն միջոցներ ձեռնարկել տնտեսության կայունացման համար. կրկնակի բարձրացվել են բյուջետային աշխատողների եկամուտները, պետական վերահսկողություն է սահմանվել գների նկատմամբ և չեղյալ են հայտարարվել այդ պահին անցկացված շուկայական բարեփոխումները։ Բելառուսի տնտեսությունը խիստ կապված էր Ռուսաստանից էներգակիրների մատակարարման հետ, սակայն բելառուսական ձեռնարկությունների մեծ մասը չի կարողացել վճարել նրանց։ Էներգակիրների վճարման համար արժույթի պակասը ստիպել է կառավարությանը միության հասնել Ռուսաստանի հետ, որը ծրագրի հիմնական կետերից մեկն էր ինչպես Լուկաշենկոյի, այնպես էլ Կեբիչի համար։

Իր նախագահության սկզբից Լուկաշենկոն սկսել է բելառուսական ընդդիմության դեմ ուղղված քաղաքականություն։ Դադարեցրել է սեփականաշնորհումը, պետական քաղաքականության մեջ խորացրել է ԽՍՀՄ վերածննդի հռետորաբանությունը։ ԵԱՀԿ-ն սկսել է զեկուցել Հանրապետությունում մարդու իրավունքների խախտումների մասին։

Երկրորդ նախագահական ժամկետ (2001-2006 թվականներ)

Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը, Մոսկվա, 2001 թվական
Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն, Վլադիմիր Պուտինը և Լեոնիդ Կուչման Վիտեբսկի Սլավոնական շուկայում, 2001 թվական

2001 թվականի սեպտեմբերի 9-ին երկրում տեղի են ունեցել նախագահական ընտրություններ։ Քարոզարշավի ընթացքում Լուկաշենկոն խոստացել է բարձրացնել գյուղատնտեսության ստանդարտները, սոցիալական նպաստների չափը և ավելացնել Բելառուսի արդյունաբերական արտադրության ծավալը[37]։ Լուկաշենկոն հաղթել է առաջին փուլում՝ հավաքելով ձայների 75,65 %-ը։ ԵԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ գործընթացը «չի համապատասխանել միջազգային չափանիշներին»[37][38]։ Ռուսաստանը, ի տարբերություն ԵԱՀԿ-ի, հրապարակավ ողջունել է Լուկաշենկոյի վերընտրությունը։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Լուկաշենկոյին, շնորհավորել հաղթանակի կապակցությամբ և համագործակցության ցանկություն հայտնել[37]։ Ընտրություններից առաջ և հետո երկրում տեղի են ունեցել Վ. Լևոնևսկու կազմակերպած բողոքի ակցիաները։

Նախագահական երկրորդ ժամկետում էլ ավելի վատացան Բելառուսի և Արևմուտքի հարաբերությունները։ Եվրամիությունը հրապարակել է Բելառուսի բարձրաստիճան պաշտոնյաների ցուցակը, որոնց արգելված էր մուտք գործել նրա տարածք։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին ԵՄ-ին Բելառուսի մերձավոր հարևանների՝ Լեհաստանի, Լատվիայի, Լիտվայի անդամակցությունից հետո Միության կազմում հայտնվել է «բելառուսական լոբբին», ինչի կապակցությամբ Բելառուսի վերաբերյալ հարցերը սկսել են կանոնավոր բարձրանալ ԵՄ մարմինների նիստերում։ Աճել է Բելառուսի նկատմամբ ԱՄՆ-ի հետաքրքրությունը։

2003 թվականին Իրաքում տեղի ունեցած պատերազմի ժամանակ պարզվել է, որ մի քանի բարձրաստիճան իրաքցի պաշտոնյաներ բելառուսական անձնագրեր են ունեցել և, հավանաբար, ապաստան են ստացել Բելառուսում։ Ամերիկացի զինվորականներն ու հետախույզները պարզել են Իրաքի հետ ապօրինի առևտրի փաստերը՝ կապված Լուկաշենկոյի ռեժիմի անձանց և կազմակերպությունների հետ լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահ Ս.Գայդուկևիչից մինչև Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու բելառուս էկզարխատ։ Բելառուսը դարձել է ավտորիտար ռեժիմներին զենքի մատակարարման սկանդալներում (երբեմն Ռուսաստանից բելառուսական միջնորդության միջոցով) ներգրավված երկիր, ինչն ավելի ու ավելի է գրավել Արևմուտքի, հատկապես ԱՄՆ-ի ուշադրությունը։

Վրաստանում Վարդերի հեղափոխության, Ուկրաինայում «Նարնջագույն հեղափոխության» և Ղրղզստանում հեղափոխության ֆոնին կտրուկ ուժեղացել Է միջազգային հանրության ուշադրությունը Բելառուսի նկատմամբ։ ԱՄՆ-ում ընդունվել Է Բելառուսում ժողովրդավարության մասին ակտ[39]։

2004 թվականին անցկացվել է հանրաքվե, որի արդյունքում Սահմանադրությունում հանվել է նախագահական ժամկետների սահմանափակումը։ Այսպիսով, Լուկաշենկոն իրավունք է ստացել մասնակցել հաջորդ նախագահական ընտրություններին։ Այս հանրաքվեն նույնպես չի ճանաչվել ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից[40][41]։

Լուկաշենկոյի դեպքում երկրի ՀՆԱ-ի միջին տարեկան աճը 2000-ից մինչև 2013 թվականն ընկած ժամանակաշրջանում համադրելի գներով կազմել է 6,3 %[42](թեև այդ աճի մի մասն ապահովվել է ռուսական նավթի վերաարտահանմամբ, որը ներկրվել է համաշխարհային շուկայից ցածր գնով և մաքրվել է Եվրոպա առաքվելուց առաջ[43]):

Իր արտաքին քաղաքականության մեջ Լուկաշենկոն շարունակել է ԱՊՀ մի շարք երկրների հետ ինտեգրվելու քաղաքականությունը։ 2003 թվականի սեպտեմբերին Բելառուսի, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Ղազախստանի միջև ստորագրվել է Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման մասին համաձայնագիր։

Երրորդ նախագահական ժամկետ (2006-2011 թվականներ)

2006 թվականի մարտի 19-ին երրորդ անգամ ընտրվել է Բելառուսի նախագահ՝ հավաքելով ձայների 83 %-ը։ Ընտրությունները ուղեկցվել են զանգվածային բողոքի ցույցերով՝ նախագահի թեկնածուներ Ա. Միլինկևիչի և Ա. Կոզուլինի ղեկավարությամբ[44]։

2008 թվականի սկզբին Բելառուսի Անվտանգության խորհրդի նիստում, որը նախագահում էր Լուկաշենկոն, որոշում է ընդունել երկրում 1000 ՄՎտ-ով երկու էներգաբլոկների կազմում ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման մասին։ Այդ բլոկները նախատեսվում էր գործարկել 2016-2018 թվականներին։ ԱԷԿ-ի կառուցման նպատակը երկրին էժան էներգիայով ապահովելն ու ազգային էներգետիկ անվտանգության բարձրացումն էր։ Մասնագետների կարծիքով՝ ԱԷԿ-ի գործարկումը կարող էր թույլ տալ տարեկան շուրջ 1 միլիարդ դոլար տնտեսել բնական գազի ներկրման արդյունքում[25]։

2008 թվականին Բելառուսում սկսվել է ֆինանսական ճգնաժամ, որը հանգեցրել է գների աճի։

Նախագահական չորրորդ ժամկետ (2011-2015 թվական)

Արագ փաստեր Արտաքին տեսաֆայլեր ...
Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն «Սլավոնական բազարի» բացմանը, 2014 թվական

2010 թվականի դեկտեմբերի 19-ին կրկին տեղի է ունեցել հանրապետության նախագահի ընտրությունները։ Դեկտեմբերի 20-ին ԿԸՀ-ն հայտարարել էր, որ Ա. Լուկաշենկոն վերընտրվել է չորրորդ ժամկետով՝ ստանալով ձայների 79,65 %-ը։ Քվեարկության արդյունքները չեն ճանաչվել նախագահի մյուս թեկնածուների, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և Եվրամիության կողմից, սակայն ճանաչվել են ընտրություններին ներկա ԱՊՀ-ի կողմից՝ Ս. Լեբեդևի գլխավորությամբ[45]։ Ընտրություններն ուղեկցվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներով․ ԱՄՆ-ը հատուկ նշել է, որ իրենք․

«Վճռականորեն դատապարտում են Բելառուսի կառավարության գործողությունները ժողովրդավարական գործընթացի խաթարման ուղղությամբ, ինչպես նաև ուժի անհամաչափ օգտագործումը քաղաքական ակտիվիստների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների և լրագրողների դեմ»[46][47]։

2011 թվականի հունվարի 21-ին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն չորրորդ անգամ պաշտոնապես ստանձնել է Բելառուսի նախագահի պաշտոնը[48]։

2011 թվականին Բելառուսում սկսվել է ֆինանսական ճգնաժամը, հայտարարվել է բելառուսական ռուբլու արժեզրկում, սկսվել են գների կտրուկ ավելացումներ։ Դա բողոքի ակցիաներ է առաջացրել ամբողջ երկրում։ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով, ինչպես և նախորդ անգամ, խորհրդարան են մտել միայն Լուկաշենկոյի կողմնակիցները, որոնց հետ Բելառուսի առաջնորդը կարողացել է հաղթահարել երկրում ֆինանսական դժվարությունները։

2014 թվականին Բելառուսում արժութային-ֆինանսական ճգնաժամ է բռնկվել։

Հինգերորդ նախագահական ժամկետ (2015-2020 թվականներ)

2015 թվականի հոկտեմբերի 11-ին կայացել են Բելառուսի նախագահական ընտրությունները[49]։ ԿԸՀ-ի տվյալներով՝ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն հավաքել է ձայների 83,49 %-ը։ Լուկաշենկոյի երեք մրցակիցներից երկուսը նրա հաղթանակը ճանաչել են մինչև ձայների պաշտոնական հաշվարկի ավարտը[50]։ Այս ընտրություններում ցուցադրած արդյունքը գործող նախագահի համար լավագույնն էր բոլոր հինգ ընտրարշավների համար, որոնց նա մասնակցել է։

Thumb
Լուկաշենկոյի աջակցությունը 2015 թվականի նախագահական ընտրություններին

2016 թվականի հունվարի 2-ից ուժի մեջ է մտել նախագահ Լուկաշենկոյի № 222 հրամանագիրը (թեթև արդյունաբերության արտադրանքն առանց հատուկ սերտիֆիկատների վաճառելու արգելքի մասին)։ Դա բողոքի ակցիաներ է առաջացրել ողջ Բելառուսում։

2017 թվականին «սոցիալական խնամքի նախազգուշացման մասին» № 3 դեկրետի ընդունումից հետո[51], որն ավելի շատ հայտնի է որպես ձրիակերության մասին դեկրետ, Բելառուսում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք անցել են երկրի խոշոր քաղաքներում։ Դրանից հետո 2018 թվականի հունվարին հրամանագիրն ընդունվել է նոր խմբագրությամբ և նոր անվանումով՝ «բնակչության զբաղվածության աջակցության մասին»[52]։

Նույն թվականի փետրվարի 17-ին Մինսկում տեղի է ունեցել «զայրացած բելառուսների երթ» ընդդեմ նախագահական դեկրետի և իշխանությունների տնտեսական քաղաքականության, այնուհետև «ոչ խաղաղարարների երթեր» անվանումով բողոքի ակցիաները տարածվել են երկրի այլ խոշոր քաղաքներում։ Մարտի 9-ին երկրի զարգացման արդիական հարցերի շուրջ կայացած խորհրդակցության ժամանակ Լուկաշենկոն որոշում էր կայացրել մեկ տարվա ընթացքում «ձրիակերներից» հարկեր գանձել։ Ընդ որում, նրանք, ովքեր արդեն վճարել էին պարտքերը, պետ է վճարեին հաջորդ տարվա համար, բայց եթե 2016 թվականին «պորտաբույծները» աշխատանք էր գտել, ապա 2015 թվականին վճարված գումարը նրանց էր վերադարձվելու[53]։

2017 թվականի մարտի 21-ին Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ Բելառուսում «ձերբակալվել են տասնյակ գրոհայիններ», որոնք «մարզվել էին հատուկ ճամբարներում»։ Նույն օրը Լուկաշենկոն ասել էր, որ «չի չեղարկել և չի չեղարկի» № 3 հրամանագիրը, որը «պայթեցրել է ընդդիմադիր աղբանոցը»։ Իսկ մեկ օր առաջ նյութեր էին հրապարակվել իբր «սահմանի ճեղքման» և «ռադիոակտիվ ինքնաթիռի» մասին, որոնք մասամբ հերքվել էին։ Ձերբակալությունները սկսվել են կամքի օրվա նախօրեին, որն ավանդաբար նշվում էր բելառուսական ընդդիմության կողմից մարտի 25-ի բողոքի ալիքի ժամանակ։ Մարտի 21-ից ապրիլի 3-ն ընկած ժամանակահատվածում ձերբակալվել էր 35 մարդ, որոնց մեղադրել էին զանգվածային անկարգությունների նախապատրաստման և ուսուցման մեջ, իսկ 20-ից հետո նաև անօրինական զինված կազմավորում ստեղծելու մեջ («Սպիտակ լեգեոնի» գործը)։

Մարտի 25-ին Մինսկում տեղի է ունեցել բողոքի ակցիա՝ նվիրված այսպես կոչված կամքի օրվան, որը դաժանորեն ճնշվել է ՕՄՕՆ-ի մեծ թվով աշխատակիցների և հատուկ տեխնիկայի ներգրավմամբ։ Զանգվածային ձերբակալություններից հետո բողոքի ակցիաները գրեթե վերացել են[54]։

Thumb
«Նորմանդական քառյակը» Մինսկում, ձախից աջ՝ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն, Վլադիմիր Պուտինը, Անգելա Մերկելը, Ֆրանսուա Օլանդը և Պետրո Պորոշենկոն (2015 թվականի փետրվարի 11-ին)

Բողոքի ակցիաների և "սպիտակ լեգեոնի" գործի հետաքննության ժամանակ պետական ԶԼՄ-ներում հայտնվել են նյութեր, որոնք ուղղված են «ոչ խաղաղապահների երթերի» մասնակիցների և անօրինական զինված կազմավորումների անդամների «հերձմանը», մասնավորապես, «Բելառուս 1» հեռուստաալիքում ռեպորտաժ է հայտնվել «Զանգ ընկերոջի» (մարտի 6) մասին, որը բողոքները համեմատել է Եվրամայդանի և այլ գունավոր հեղափոխությունների հետ[55][56]։

2017 թվականի հունիսի 16-ին հայտնի էր դարձել, որ ՊԱԿ-ը դադարեցրել է զանգվածային անկարգությունների գործով քրեական հետապնդումը։ 2017 թվականի հունիսի 30-ին ազատ են արձակվել վերջին ֆիգուրանտները։ Նոյեմբերի 27-ին դադարեցվել է «Սպիտակ լեգեոնի» գործի բոլոր մասնակիցների քրեական հետապնդումը։

2017 թվականի հուլիսի 7-ին հարկերի և տուրքերի նախարարությունը հայտարարել է, որ «ձրիակերներին» է վերադարձրել 2015 թվականին պետական ծախսերի ֆինանսավորմանը չմասնակցելու համար վճարված գումարը։ Հարկերի և տուրքերի փոխնախարար Ս. Շևչենկոն հիշեցրել է, որ մարտի 9-ին Ա. Լուկաշենկոն խորհրդակցություն է անցկացրել, որտեղ «որոշվել է, որ հավաքի վերադարձն իրականացվելու է այն անձանց հետ, որոնք արդեն ձեռնամուխ են եղել աշխատանքին»[57]։

Thumb
«Զայրացած բելառուսների երթը» Հոկտեմբերյան հրապարակում, 2017 թվականի փետրվարի 17

2018 թվականի հունվարի 25-ին նախագահ Լուկաշենկոն ստորագրել է № 1 հրամանագիրը, որով նախատեսված էր բնակչության զբաղվածության խթանման միջոցներ։ Փաստաթուղթն առաջին հերթին ուղղված էր աշխատանքի տեղավորման, աշխատանքային զբաղվածության խթանման և բնակչության ինքնազբաղվածության մեջ քաղաքացիներին առավելագույն աջակցության ուղղությամբ իշխանության մարմինների աշխատանքի ակտիվացմանը։ Նոր դեկրետում չեն ներառվել պետական ծախսերի ֆինանսավորման համար աշխատունակ չաշխատող քաղաքացիներից գանձման նորմերը։ Ընդ որում, այն անձինք, որոնք նախկինում այդ հավաքը վճարողներ են ճանաչվել, ազատվել են դրա վճարումից[58]։

2018 թվականի մարտի 15-ին Սահմանադրական դատարանի դատավորների հետ հանդիպման ժամանակ Լուկաշենկոն անդրադարձել է սահմանադրական հանրաքվեի անցկացման հարցին՝ հայտարարելով, որ Սահմանադրությանը «անհրաժեշտ են մշակումներ»։ Նա նաև նշել է, որ իր տեսանկյունից գործառույթների մի մասը պետք է նախագահից անցներ իշխանության այլ ճյուղերի, հատկապես, նրա կարծիքով, պետք էր ուժեղացնել գործադիր իշխանության դերը[59]։ Ապրիլի 2-ին ԿԸՀ նախագահ Լ. Երմոշինան Ներկայացուցիչների պալատի կուլիսներում հայտարարել էր, որ հանրաքվեն կարելի է պատրաստել 70 օրում, իսկ այն կանցնի արտաբյուջետային միջոցների դիմաց։ Ընդ որում, նա չի ասել, թե ինչ հնարավոր փոփոխությունների մասին է խոսքը, բայց հստակեցրել է, որ հարցով կզբաղվի գլխավորապես Սահմանադրական դատարանը[60]։

2018 թվականին ժողովրդին և խորհրդարանին ամենամյա ուղերձի ժամանակ Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ նույնիսկ չի մտածել Սահմանադրության փոփոխության մասին հանրաքվե անցկացնելու մասին[61]․

Մենք հիմա հանրաքվեից առաջ չենք։ Մեզ համար կարևորը դիմագրավելն է, այլ ոչ թե երկրում տականքություն տարածել։ Իսկ դուք տեսնում եք, թե ով է փոփոխություններ պահանջում։ Իրենք էլ չեն պատասխանելու, թե Սահմանադրության փոփոխություններն ինչ հետևանքներ կունենան։ Պետք է դադարեցնել հասարակության մեջ այդ խմորումը։

Բելառուսի ընդդիմությունը նման շրջադարձը կապել է Հայաստանում նախկին նախագահ Ս.Սարգսյանի՝ վարչապետի պաշտոնում առաջադրվելու դեմ բողոքի շարժման հաղթանակի հետ։ Դեկտեմբերի 6-ի ժամը 20։ 00-ի դրությամբ ոստիկանությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ Սահմանադրության փոփոխությունների հանրաքվեի ընթացքը[61]։

2018 թվականի օգոստոսի 13-ին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն աշխատանքային այց է կատարել Օրշանի շրջան, որի զարգացման խնդիրներին նա հանձնարարել է կառավարությանը հատուկ ուշադրություն դարձնել։ Նախագահի խոսքով՝ տարածաշրջանի զարգացման վերաբերյալ իր հանձնարարականների կատարումը պետք է դառնար կառավարության աշխատանքի «լակմուսի թուղթ»։ Օրշանի գործիքային գործարանում տիրող իրավիճակն առաջացրել է նախագահի խիստ քննադատությունը տեղական իշխանության մարմինների, ճյուղերի և ձեռնարկությունների ղեկավարության աշխատանքի որակի նկատմամբ[62]։ 2018 թվականի օգոստոսի 14-ին Օրշանի շրջանին նվիրված խորհրդակցության ժամանակ նախագահը փոփոխություն է կատարել իշխանության ողջ վերնախավում։ Լուկաշենկոն կարգադրել էր պաշտոնանկ անել արդյունաբերության նախարար Վիտալի Վովկին և ճարտարապետության և շինարարության նախարար Անատոլի Չերնիին, ինչպես նաև պահանջել էր «կադրային առաջարկներ»[63]։ Օգոստոսի 16-ին Վովկը և Չերնևը պաշտոնապես ազատվել են իրենց պաշտոններից, խիստ նկատողություն է արվել Վիտեբսկի մարզային գործադիր կոմիտեի նախագահ Ն. Շերստնևին, Բելառուսի Անվտանգության խորհրդի պետական քարտուղար Ս. Զասը և ռազմարդյունաբերական պետական կոմիտեի նախագահ Օ. Դիվիլևը նախազգուշացվել են ծառայողական ոչ լիարժեք համապատասխանության մասին, Ա. Պոզնյակն ազատվել է Օռշանի շրջգործկոմի նախագահի պաշտոնից, նրա փոխարեն նշանակվել է Ի. Իսաչենկոն[64]։

2018 թվականի օգոստոսի 18-ին Լուկաշենկոն փոխել է կառավարության ղեկավարությունը։ Վարչապետ է դարձել Սերգեյ Ռումասը, փոխարինվել է 5 փոխվարչապետներից 4-ը, ինչպես նաև նշանակվել են ճարտարապետության և շինարարության, արդյունաբերության, կապի և ինֆորմատիզացիայի, էկոնոմիկայի և ՊՄԿ-ի նախագահը[65]։

2020 թվականի հունիսի 3-ին Լուկաշենկոն Սերգեյ Ռումասի գլխավորությամբ ցրել է ամբողջ կառավարությունը։ Հունիսի 4-ին Բելառուսի նոր վարչապետ է դարձել Ռոման Գոլովչենկոն։

Նախընտրական քաղաքական ռեպրեսիաներ

Բելառուսում վեցերորդ նախագահական ընտրությունների նախօրեին Լուկաշենկոն ակտիվ գործողություններ է սկսել ընդդիմախոսներին հեռացնելու ուղղությամբ։ Երկրի իրավապահ մարմինները սկսել են քրեական գործեր հարուցել և անցկացնել գործող նախագահի մրցակիցների և այլ քաղաքական ուժերի ղեկավարության ձերբակալություններ։

Այսպես, 2020 թվականի մայիսի 29-ին Գրոդնոյում Սվետլանա Տիխանովսկայի կազմակերպած ստորագրահավաքի ժամանակ ձերբակալվել է նրա ամուսինը՝ նաև Բելառուսի Հանրապետության նախագահի պաշտոնի թեկնածու Սերգեյ Տիխանովսկին։ Տիխանովսկու և նրա շտաբի ներկայացուցիչների նկատմամբ մեղադրանքներ են առաջադրվել հասարակական կարգը խախտող գործողություններ նախապատրաստելու և իշխանության մարմինների աշխատակիցներին դիմադրություն ցույց տալու համար։ Սակայն այդ մեղադրանքներն անհիմն են եղել, քանի որ ոստիկանությունը չի կարողացել դատարանին տրամադրել տեսագրանցիչների ձայնագրությունները, քանի որ դրանք, իբր, չեն պահպանվել։ Այժմ Տիխանովսկին գտնվում է Մինսկի № 1 մեկուսարանում՝ որպես զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման քրեական գործով մեղադրյալ[66]։

Բացի այդ, հունիսի 18-ին, նախագահի թեկնածուների համար ստորագրությունների ներկայացման ժամկետի ավարտից մեկ օր առաջ հանրապետության պետական վերահսկողության կոմիտեն հայտարարել էր Վիկտոր Բաբարիկոյի ընտրություններում Լուկաշենկոյի գլխավոր մրցակիցներից մեկին ձերբակալելու մասին[66]։ Նրա նկատմամբ մի քանի քրեական գործ է հարուցվել «առանձնապես խոշոր չափերով հարկերի և տուրքերի վճարումից խուսափելու», «հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված միջոցների օրինականացման», «առանձնապես խոշոր չափերով հափշտակության», «խարդախության», «կաշառք ստանալու» և «կաշառք տալու» հոդվածներով։ Ընդ որում, Բելառուսի ՊԵԿ-ում հայտարարել են, որ Բաբարիկոյի ձերբակալությունը կապված չէր առաջիկա ընտրարշավի հետ[67][68]։

Օգոստոսի 12-ին Բաբարիկոյի շտաբի իրավաբան Մաքսիմ Մարկը հայտարարել էր Մինսկում Բելառուսի քրեական օրենսգրքի 293-րդ հոդվածով «զանգվածային անկարգություններ» հոդվածի վարույթի շրջանակներում կամավորների ձերբակալության մասին[69]։

Օգոստոսի 7-ին ընտրական տեղամասերից մեկում վաղաժամկետ քվեարկության դիտարկման ընթացքում ձերբակալվել էր նախագահի թեկնածու Սերգեյ Չերյիչնյա շտաբի ղեկավար Նիկոլայ Լիսենկովը՝ չթույլատրված զանգվածային միջոցառում կազմակերպելու մեղադրանքով[70]։ Դատարանի որոշմամբ Լիսենկովը կալանավորվել էր 10 օրով՝ մինչև օգոստոսի 17-ը[71]։

Օգոստոսի 15-ին կաշառք ստանալու համար քրեական գործ է հարուցվել նախագահի չգրանցված թեկնածու Վալերի Պերմյակովի դեմ[72]։

Նախագահի թեկնածուների և նրանց շտաբների ղեկավարների զանգվածային ձերբակալությունները դարձել են երկրում բողոքի ցույցերի պատճառներից մեկը։

2020 թվականի ընտրություններ

Հիմնական հոդվածներ՝ Նախագահական ընտրություններ Բելառուսում (2020) և Բողոքի ակցիաներ Բելառուսում (2020)

2020 թվականի օգոստոսի 9-ին տեղի է ունեցել հերթական նախագահական ընտրությունները, որից հետո սկսվել են ամենօրյա զանգվածային բողոքի ցույցերը, որոնք վիճարկում են ընտրությունների արդյունքները։ Բողոքի ակցիաները ճնշելու համար օգտագործվել են ոստիկանություն, ՕՄՕՆ և բանակ[73], կիրառվել են ջրցան մեքենաներ, լուսաձայնային նռնակներ և ռետինե փամփուշտներ[74]։ Բողոքի ակցիաների առաջին օրերին, ըստ պաշտոնական տվյալների, ձերբակալվել է ավելի քան 6000 մարդ[75], ՆԳՆ ղեկավարը հաստատել է, որ ՆԳՆ աշխատակիցները կարող էին վնասվածքներ հասցնել պատահական մարդկանց[76]։ Օգոստոսի 13-ին հայտնի է դարձել առնվազն 2 մարդու մահվան մասին, ավելի քան 200-ը տարբեր աստիճանի ծանրության վնասվածքներ են ստացել։ Ձերբակալվածների նկատմամբ ուժային կառույցների աշխատակիցները կիրառել են ահաբեկման տարբեր տեսակներ՝ ներառյալ սպառնալիքներ, ստորացումներ, զանգվածային ծեծեր և կտտանքներ[77][78]։

Օգոստոսի 14-ին ԿԸՀ-ն հայտարարել էր Լուկաշենկոյի հաղթանակի մասին՝ 80,10 % պաշտոնական արդյունքով՝ 84,28 % մասնակցության դեպքում։ Երդմնակալության օրը չի նշվել[79]։ Օգոստոսի 16-ին տեղի են ունեցել ընտրությունների արդյունքների կեղծման և իշխանության կողմից բռնության դեմ բողոքի ամենազանգվածային ակցիաները։ Դրան մասնակցել են հարյուր հազարավոր մարդիկ[80]։

Մի քանի երկրներ և կուսակցություններ հայտարարել են ընտրությունների արդյունքները չճանաչելու մասին[81][82][83]։

Remove ads

Գնահատականներ և քննադատություն

Բելառուս

Բելառուս գրող Վասիլ Բիկովը, Բելառուսի Ժողովրդական ճակատի հիմնադիրներից մեկը, խոսելով 1994 թվականի առաջին նախագահական ընտրություններում ԲՆՖ-ի ներկայացուցիչ Զ.Պոզնյակի տանուլ տալու մասին, գրել է, որ XX դարի վերջում Բելառուսի ժողովուրդը «զբաղված էր ոչ այնքան վերածննդի, որքան գոյատևման խնդրով»։ Ա. Լուկաշենկոյին նա բնութագրել է որպես «սովխոզի լկտի, պրագմատիկ տնօրեն, որի գաղափարները այնքան պարզ էին, որքան կովերի բառաչը»։ Ազգային սկզբունքներին ուշադրություն չդարձնելով՝ Լուկաշենկոն «նետվել է» դեպի Ռուսաստան, առաջին հերթին՝ աջակցություն կորզելու համար, ինչպես նաև հաց, բենզին, գազ, առանց որոնց անհնար էր ոչ միայն «վերածնվել», այլև «դիմանալ ձմռանը մինչև գարնան գալը»[84]։

Բելառուս գրող և քաղաքական գործիչ Վլադիմիր Նեկլյաևը, «Ասա ճշմարտությունը» Հասարակական արշավի առաջնորդ և 2010 թվականին Բելառուսի նախագահական ընտրությունների թեկնածու, Լուկաշենկոյին բնութագրում էր որպես «քայլող ձեռնարկ Ֆրեյդի համար»։ Ես նրան շատ լավ եմ ճանաչում, նա պատմում էր իր մանկության մասին, և ես հասկացա, թե ինչու էր նա վերաբերվում բոլորին այնպես, ինչպես իրեն։ Նա մեծացել է սարսափելի պայմաններում[85]։

Բելառուս պատմաբան Վադիմ Գիգինը կարծում էր, որ հենց Ա. Լուկաշենկոյի կառավարման տարիներին է «տեղի ունեցել բելառուսական ազգի ինքնիշխանությունը», «բելառուսները սկսեցին հասկանալ, հասկանալ ոչ միայն արժեքը, այլև նույնիսկ անկախության որոշ քաղցրությունը»։ Նա նաև կարծիք է հայտնել, որ Բելառուսի մուտքը Ռուսաստանի կազմ ձեռնտու չէ երկու երկրներին[86]։

Բելառուսի Ժողովրդական Հանրապետության ռադան, որն իրեն վտարանդի կառավարություն էր հայտարարել, 2005 թվականին բանաձև է հրապարակել, որում «լուկաշենկովյան ռեժիմին» մեղադրել Է երկրի համատարած ռուսիֆիկացման մեջ և դատապարտել Բելառուսի նկատմամբ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը[87]։

Հետխորհրդային երկրներ

Ռուս լրագրող և հեռուստահաղորդավար Վ. Պոզները խոստովանել էր, որ Բելառուսում տեղի ունեցող իրադարձություններն իր մոտ խորը ափսոսանք են առաջացրել։ Նա ասել է, որ իրեն դուր չի եկել, երբ 1990-ական թվականների վերջին Բելառուսի նախագահի հետ ռուս լրագրողների հանդիպման ժամանակ Բելառուսի հեռուստատեսության աշխատակիցները շշնջում էին որոշ բաների մասին։ Նա նաև ասել էր, որ չնայած բելառուսների հսկայական աջակցությանը, նախագահի նկատմամբ նրա վերաբերմունքը մնում էր բացասական[88]։ 2001 թվականին Լուկաշենկոն Պոզներին մեղադրել էր բելառուս ընդդիմադիրներ Ս. Դոմաշայից, Պ. Կոզլովսկուց, Ս. Կալյակինից և Մ. չիգիրայից 240 հազար դոլարի պատվեր ստանալու մեջ։ Պոզները հերքել է այդ հայտարարությունը՝ այն անվանելով զրպարտություն[89]։ 2018 թվականին Վլադիմիր Պոզները իր ինստագրամյան էջում գրել էր, որ ԱՄՆ-ում և Արևմտյան Եվրոպայում յուրաքանչյուր մարդու կյանքի ժողովրդավարության մակարդակը համեմատելով Բելառուսում և Ռուսաստանում ժողովրդավարության նույն մակարդակի հետ պարզապես ծիծաղելի է․ «սա ասես Ժիգուլին համեմատես Մերսեդեսի հետ»[90][91][92][93]։

Ուկրաինացի գրող և լրագրող Օ. Բուզինան Լուկաշենկոյին բնութագրել է որպես իր երկրի պատասխանատու քաղաքական գործիչ և հայրենասեր․ «Հավատացեք, եթե Յանուկովիչի փոխարեն ձմռանը մենք ներկայացնեինք Լուկաշենկոյին, մենք չէինք ունենա դիմակայություն և քաղաքացիական պատերազմ, քանի որ Լուկաշենկոն, ի տարբերություն Յանուկովիչի, առաջնորդ է, որը կարող է պատասխանատվություն վերցնել իր վրա և ամեն ինչ անել օրենքով։ Եվ մեծ թվով ուկրաինացիներ այժմ կենդանի և առողջ կլինեին»[94][95]։

ԱՄՆ-ը և Արևմտյան Եվրոպան

Thumb
Ցույց Վարշավայում՝ ի հիշատակ անհետացած քաղաքական գործիչների

Մի շարք հրապարակումների համաձայն՝ Լուկաշենկոն գլխավորում էր Բելառուսի ավտորիտար ռեժիմը[96][97], ընտրությունները ազատ և արդար չէին, իսկ զանգվածային լրատվության միջոցներն ազատ չէին[98][99][100][101][102][103][104][105]։

Պրոֆեսորներ Յա. Մակալիսթերի և Ստ. Ուայթի կարծիքով, եթե «Եվրոպայի վերջին դիկտատորը» իրական քաղաքական մրցակցության մեջ մտներ, ապա, միևնույն է, այն կհաղթեր։ <...> Բելառուսում քաղաքականության ավտորիտար մեթոդները ծառայել են օլիգարխիկ ուժերի զսպմանը, որոնք հետխորհրդային մյուս հանրապետություններում սովորական քաղաքացիներին դուրս են մղել քաղաքական գործընթացից[106][107]։

ԱՄՆ Կոնգրեսին ներկայացված հաշվետվության համաձայն Լուկաշենկոն Բելառուսին ավելի ու ավելի հեռու է տանում արևմուտքից և նրան դրդում է տնտեսական կախվածության Ռուսաստանից, որի առատաձեռնության շնորհիվ Բելառուսում, չնայած կենտրոնացված տնտեսության թերություններին և պահպանվում է կյանքի համեմատաբար կայուն մակարդակ[108]։

ԵԽԽՎ անդամ Հ. Պուրգուրիդեսը բելառուսական իշխանություններին մեղադրել է տեղի քաղաքական գործիչներ Վ. Գոնչարի, Յու. Զախարենկոյի, Ա. Կրասովսկու, Դ. Զավադսկու սպանությունների և անհետացման մեջ[36]։ Ա. Լուկաշենկոն պնդել է, որ այդ անհետացումների հետ ոչ մի կապ չունի[109]։

«Եվրոպայի վերջին բռնապետ»

Ըստ փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր Պ. Լ. Կարաբուշչենկոյի, Արևմուտքում Ա. Գ. Լուկաշենկոն ունի «Եվրոպայի վերջին բռնապետի» ոչ պաշտոնական տիտղոսը[110]։ «The Telegraph»-ը իր էջերում խստորեն քննադատում էր Բելառուսի նախագահին և նրա ստեղծած քաղաքական ռեժիմին։ Թերթի բովանդակությունը շատ առումներով նման է եվրոպական այլ թերթերի հրապարակումներին և տարածում է նույն կլիշեներն ու կարծրատիպերը՝ նպաստելով դրանց զանգվածային տարածմանը։ Ա. Գ. Լուկաշենկոն գրեթե յուրաքանչյուր հրապարակման մեջ կոչվում է «Եվրոպայի վերջին բռնապետ»[111]։ «Լուկաշենկոն ստացել է «վերջին բռնապետը Եվրոպայում» մականունը, սակայն վերջին տարիներին ուղղել է իր իմիջն Արևմուտքում՝ չճանաչելով Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը և խաղաղարար դիրք գրավելով Ուկրաինական հակամարտությունում»[112][113][114]։

Remove ads

Միջազգային պատժամիջոցներ

2006 թվականից Եվրամիությունը և ԱՄՆ-ը բազմիցս պատժամիջոցներ են սահմանել և չեղարկել Լուկաշենկոյի և մյուս բելառուս պաշտոնյաների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների համար[115][116]։

2006 թվականին Եվրամիությունը, իսկ հետո ԱՄՆ-ն արգելել էին Ալեքսանդր Լուկաշենկոյին մուտք գործել իրենց տարածքներ[117]։ 2008 թվականին մուտքի արգելքի գործողությունը դադարեցվել էր։ 2011 թվականի հունվարին Լեհաստանն արգելել էր նրա մուտքը երկիր[118]։ 2011 թվականի ապրիլին ԵՄ-ի խորհուրդը մինչև 2011 թվականի հոկտեմբերի 31-ը երկարացրել է նախագահ Լուկաշենկոյի և ևս 35 պաշտոնատար անձանց ԵՄ մուտքի արգելքը՝ միաժամանակ ուժի մեջ թողնելով նրանց նկատմամբ վիզային սահմանափակումներ չկիրառելու ռեժիմը[117]։

2016 թվականի փետրվարի 15-ին Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը հաստատել էր Բելառուսի հետ Եվրամիության պատժամիջոցների մասնակի վերացման փաստը, այդ թվում՝ անձամբ նախագահ Լուկաշենկոյի հետ[119]։ Մասնավորապես, հանվել են 170 ֆիզիկական և 3 իրավաբանական անձանց նկատմամբ պատժամիջոցները[120]։

Remove ads

Ընտանիք

Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն իր որդիների հետ Կարմիր հրապարակում, 2020 թվականի հունիսի 24-ին անցկացված զորահանդեսի ժամանակ

Կինը Գալինա Ռոդիոնովնան է[121], որի հետ ամուսնացել է 1975 թվականին։ Այժմ ամուսնալուծված չեն, սակայն ապրում են միմյանցից առանձին։

Ունի երեք որդի՝ Վիկտորը (ծնվել է 1975 թվականին), Դմիտրին (ծնվել է 1980 թվականի) և Նիկոլայը (ծնվել է 2004 թվականի օգոստոսի 31-ին)։ Լրատվամիջոցների հիմնական վարկածի համաձայն, Նիկոլայի մայրը Իրինա Աբելսկայան է, նախագահի գործերի կառավարման հիվանդանոցի նախկին գլխավոր բժիշկը, Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի նախկին անձնական բժիշկը[122]։ 2011 թվականին Նիկոլայը հաճախել է Օստրոշիցկո-Գորոդոկի միջնակարգ դպրոց, սակայն[123], անհասկանալի պատճառներով, կես տարի անց անցել է անհատական տնային ուսուցման[124]։

Thumb
Վլադիմիր Պուտինը և Ալեքսանդր Լուկաշենկոն կրտսեր որդու՝  Նիկոլայի հետ «Արևմուտք 2013» զորավարժությունների ժամանակ

Լուկաշենկոն 7 թոռ ունի, 4-ը ավագ որդու երեխաներն են՝ Վիկտորիա (1998), Ալեքսանդր (2004)[125], Վալերիա (2009) և Յարոսլավ (21.08.2013), 3-ը՝ միջնեկ տղայի երեխաները՝ Անաստասիա (2003), Դարյա (2004)[126] և Ալեքսանդրա (28.02.2014)[127][128]։

Լուկաշենկոն սիրում է դահուկներով, հոկեյով[129][130], բայանով խաղալ[131], ակտիվ կենսակերպ է քարոզում[132]։

Remove ads

Նստավայր

Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի տրամադրության տակ է գտնվում առնվազն 17 նստավայր[133][134]։ Առկա բնակավայրերի քանակով նա համաշխարհային հարթակում առաջատարն է[133]։ Երեք պալատները գտնվում են Մինսկում։ Բելառուսի վեց մարզերից յուրաքանչյուրին բաժին է ընկնում երեքական նախագահական նստավայր։ Միայն Մինսկում Անկախության պալատի կառուցումն արժեցել է 700 միլիոն դոլար բյուջետային գումար[133]։ Նաև շինարարության փուլում կա ևս երկու նստավայր[133]։

Remove ads

Պարգևներ

Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոյին «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի շքանշանով Վլադիմիր Պուտինի կողմից պարգևատրելը

Պետական մրցանակներ

  • «Մոսկվայի 850-ամյակին նվիրված» մեդալ (1997 թվականի սեպտեմբերի 6)[135]։
  • «Վիֆլիեմ 2000» մեդալ (Պաղեստինի ազգային վարչակազմ, 2000 թվական)[136]։
  • Սեպտեմբերյան Մեծ Հեղափոխության Շքանշան (Լիբիա, 2000 թվական)[137]։
  • «Խոսե Մարտի» շքանշան (Կուբա, 2000 թվական), Կուբայի ժողովրդի հետ բարեկամության ամրապնդման գործում ունեցած ակնառու վաստակի և նրա հետ համերաշխության համար[138]։
  • «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի շքանշան (Ռուսաստան, 2001 թվականի ապրիլի 2), Միութենական պետության ստեղծման, Ռուսաստանի Դաշնության և Բելառուսի Հանրապետության ժողովուրդների միջև բարեկամության և համագործակցության ամրապնդման գործում անձնական մեծ ներդրման համար[139]։
  • Ազատարարի շքանշանի մեծ շղթա (Վենեսուելա, 2007 թվական)[140]։
  • Ֆրանսիսկո առաջին դասի Միրանդայի շքանշան (Վենեսուելա, 2010 թվական)[141]։
  • «Փայլ» նախագահական շքանշան (Վրաստան, 2013 թվական)[142]։
  • Սերբիայի Հանրապետության շքանշանի Մեծ ժապավեն (Սերբիա, 2013 թվական)[143]։
  • Ալեքսանդր Նևսկու շքանշան (Ռուսաստան, 2014 թվականի օգոստոսի 30), Ռուսաստանի և Բելառուսի միջև ավանդական բարեկամական կապերի զարգացման, քաղաքական, պաշտպանական, տնտեսական և սոցիալական ոլորտներում երկկողմ փոխգործակցության խորացման գործում անձնական մեծ ներդրման համար[144]։
  • Հանրապետության շքանշան (Մոլդովա, 2016 թվականի հոկտեմբերի 4), ի նշան խորին երախտագիտության բարեկամական հարաբերությունների զարգացման և ամրապնդման գործում առանձնահատուկ ծառայությունների, Բելառուսի Հանրապետության և Մոլդովայի Հանրապետության միջև տարբեր ասպեկտների վերաբերյալ լավ փոխըմբռնման և համագործակցության և դժվարին տնտեսական իրավիճակներում մեր երկրին կարևոր աջակցություն ցուցաբերելու գործում նշանակալի ավանդի համար[145][146]։
  • «Հեյդար Ալիև» շքանշան (Ադրբեջան, 2016 թվականի նոյեմբերի 28), Բելառուսի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև բարեկամական կապերի և համագործակցության զարգացման գործում առանձնահատուկ ծառայությունների համար[147][148]։
  • «Ղազախստանի Հանրապետության առաջին նախագահ՝ Ազգի Առաջնորդ Նուրսուլթան Նազարբաև շքանշան» (Ղազախստան, 2019 թվականի մայիսի 27), ի պատիվ եվրասիական ինտեգրման գաղափարի 25-ամյակի և Եվրասիական տնտեսական միության մասին պայմանագրի ստորագրման 5-ամյակի, ինչպես նաև Ղազախստանի Հանրապետության հետ համագործակցության խորացման և ընդլայնման գործում ունեցած առանձնահատուկ ավանդի համար[149]։

Գերատեսչական պարգևներ

  • Բելառուսի Հանրապետության քննչական կոմիտեի կրծքանշան (Բելառուսի Հանրապետության քննչական կոմիտե, 2016 թվականի փետրվարի 11)[150]։

Եկեղեցական մրցանակներ

  • Սուրբ հավասարազոր մեծ իշխան Վլադիմիր I աստիճանի շքանշան (2007 թվական)[151]։
  • Պատվարժան Սերգեյ Ռադոնեժսկու I աստիճանի շքանշան (2002 թվական)։
  • Սուրբ բարեպաշտ մեծ իշխան Դիմիտրիոս Դոնսկի I աստիճանի շքանշան (2005 թվական)[152]։
  • Սուրբ Կիրիլ Տուրովսկու շքանշան (Բելառուսի Ուղղափառ Եկեղեցի, 2006 թվական)[153]։
  • Պոլոցկոյ Սրբազանի Խաչի շքանշան (Բելառուսի Ուղղափառ Եկեղեցի, 1998 թվական)։
  • Տիրոջ Գերեզմանի ասպետների շքանշանի շղթա (Երուսաղեմի Ուղղափառ Եկեղեցի, 2000 թվական)։
  • Սուրբ Սավվա I աստիճան (Սերբիայի Ուղղափառ եկեղեցի, 2014 թվական)[154]։
  • Սուրբ Սերաֆիմ Սարովսկու I աստիճանի շքանշան (2015 թվական), «Բելառուսի ժողովրդի հոգևոր արժեքների պաշտպանության գործում ունեցած վաստակի, եկեղեցական կյանքի պահպանման և տարբեր դավանանքների մարդկանց միջև խաղաղ հարաբերությունների հաստատման համար»[155]։

Այլ պարգևներ

  • Անդրեյ Պերվոզվանսկու «Հավատքի և հավատարմության համար» միջազգային մրցանակի դափնեկիր (1995 թվական)[156]։
  • Միխայիլ Շոլոխովի անվան միջազգային մրցանակ (1997 թվական, մրցանակը շնորհվել է «խիզախ քաղաքական հրապարակախոսության և ժողովրդական շահերի պաշտպանության գործում անձնուրաց դիրքորոշման համար»);
  • ՄՕԿ-ի հատուկ մրցանակ (2000 թվական)[157]։
  • Երևանի պատվավոր քաղաքացի (2001 թվական)[158]։
  • Փառատոնային կազմակերպությունների միջազգային ֆեդերացիայի մեդալ «համաշխարհային փառատոնային շարժման զարգացման համար» (2005 թվական)[159]։
  • ՄՕԿ-ի «սպորտ և հասարակություն» հատուկ մրցանակ (2006 թվական)։
  • Եվրասիական տնտեսական համայնքի պատվոգիր (2006 թվական)[160]։
  • Կարակասի պատվավոր քաղաքացի (2010 թվական)։
  • Խաղաղության Իգնոբելյան մրցանակի դափնեկիր (2013 թվական)[161]։
Remove ads

Ծառայություն ԽՍՀՄ և Բելառուսի զինված ուժերի շարքերում

Thumb
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ռազմական շքերթի ժամանակ, 2001 թվական

1975 թվականին Ա.Լուկաշենկոն զորակոչվել է բանակ, որտեղ 1975 թվականից մինչև 1977 թվականը եղել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի սահմանապահ զորքերի արևմտյան սահմանային շրջանի զորամասի քաղաքական բաժնի հրահանգիչը Բրեստում։ Երկրորդ անգամ Լուկաշենկոն ծառայություն է անցել 1980-1982 թվականներին Մոգիլևսկի շրջանում զբաղեցրել է մոտոհրաձգային վաշտի հրամանատարի տեղակալի պաշտոնը[162]։ Ներկայումս պահեստազորի փոխգնդապետ է[163]։ Պաշտոնական ռազմական միջոցառումների ժամանակ կրում էր Խորհրդային Միության մարշալի նման համազգեստ՝ Հանրապետության զինանշանով զարդարված ուսադիրներով[163][164][165]։

Առողջական վիճակ

2001 թվականի հունվարի 12-ին «Նաշ Սվոբադա» թերթում հրապարակվել է «բժշկական եզրակացություն» հոդվածը, որում բերված է բժիշկ-հոգեբույժ Դմիտրի Իվանովիչ Շչիգելսկու բժշկական եզրակացությունը Լուկաշենկոյի հոգեկան հիվանդության մասին։ Համաձայն արխիվային նյութերի, մասնավորապես, ամբուլատոր քարտեզի, ըստ որոնց հոգեբույժը ենթադրում է, որ Լուկաշենկոյին դեռ իր երիտասարդության շրջանում բազմիցս ախտորոշվել է մոզաիկ հոգեբուժություն[166][167][168][169]։

2020 թվականի հուլիսի 28-ին Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ «ասիմպտոմնոն» հիվանդացել է կորոնավիրուսային վարակով[170]։

Remove ads

Արտահայտություններ միասեռականության մասին

2010 թվականի նոյեմբերի 2-ին Բելառուսի նախագահը Մինսկում Լեհաստանի և Գերմանիայի ԱԳ նախարարների հանդիպման ժամանակ միտումնավոր, որոշ իրավապաշտպանների կարծիքով, օգտագործել է հոմոֆոբ հռետորաբանություն և վիրավորանքներ է հնչեցրել Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար, բացահայտ նույնասեռական Գիդո Վեստերվելեի հասցեին[171][172][173][174]։ Մեկնաբանելով Վեստերվելեի դիրքորոշումը, որը գրանցել է քաղաքացիական գործընկերությունը՝ Լուկաշենկոն ասել է, որ․ «չի հասկանում, թե ինչպես տղամարդը կարող է ապրել տղամարդու հետ», ինչպես նաև, որ նա «լեսբիների դեմ ոչինչ չունի, բայց գեյերին հաճույքով կուղարկեր սովխոզ»[175][176][177]։

Remove ads

Ծանոթագրություններ

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads