Լաբրադոր ծով
ծով From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Լաբրադոր ծով (ֆր.՝ mer du Labrador, դան․՝ Labradorhavet), Ատլանդյան օվկիանոսի ծով։ Գտնվում է Լաբրադոր և Գրենլանդիա թերակղզիների միջև։ Ծովն ընդգրկում է մայրցամաքային դարակներ՝ դեպի հարավ-արևմուտք, հյուսիս-արևմուտք և հյուսիս-արևելք։ Այն հյուսիսից միանում է Բաֆինի ծովին՝ Դևիսի նեղուցով[1]։ Այն համարվում է Ատլանդյան օվկիանոսի եզրային ծով[2][3]։
.svg){kind=link}
Ծովը ձևավորվել է Գրենլանդիայի և Լաբրադորի տարանջատումից հետո, որը սկսվել է 60 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել՝ 40 միլիոն տարի առաջ։ Այն պարունակում է աշխարհի ամենամեծ փոթորկման հոսանքի ալիքային համակարգերից մեկը՝ Ատլանդյան օվկիանոսի հյուսիսարևմտյան ալիքը, որը հազարավոր կիլոմետրերով անցնում է ծովի հատակի երկայնքով դեպի Ատլանդյան օվկիանոս։
Լաբրադոր ծովը հանդիսանում է հյուսիսատլանդյան ջրերի հիմնական աղբյուրը, որը մեծ խորությամբ հոսում է Ատլանդյան օվկիանոսի արևմտյան ծայրամասում՝ կազմելով Համաշխարհային օվկիանոսի ամենամեծ, զգալի ջրային պաշարը։
Remove ads
Պատմություն
Լաբրադոր ծովը ձևավորվել է 60 միլիոն տարի առաջ սկսված՝ Հյուսիսային Ամերիկայի և Գրենլանդիայի տարանջատումից և դադարել է 40 միլիոն տարի առաջ։ Մի նստվածքային ծոց, որն այժմ ընկղմված է մայրցամաքային շերտերի տակ և ձևավորվել է կավճային ժամանակաշրջանում։ Ծովի հատակի տարածման սկիզբը ուղեկցվեց պիկրիտի և բազալտի հրաբխային ժայթքումներով՝ Դևիսի նեղուցում և Բաֆինի ծովում։
Մ.թ.ա. մոտավորապես 500 թվականից մինչև 1300 թվականը, ծովի հարավային ափերում բնակվում էին Դորսեթ, Բեոթուկ և Ինիուտ ցեղերը։ Դորսեթ ցեղերը հետագայում փոխարինվեցին Թուլեի մարդկանց կողմից[4]։
Remove ads
Տարածություն
Միջազգային հիդրոգրաֆիկ կազմակերպությունը սահմանում է Լաբրադոր ծովի սահմանները հետևյալ կերպ[5]․
Հյուսիսային մասում՝ Դևիսի նեղուցի հարավային սահմանը [ Հյուսիսային 60°-ի զուգահեռական, հյուսիս՝ Գրենլանդիա և Լաբրադոր]
Արևելքում՝ Կապի Սենթ Ֆրանցիսկից, 47°45′ հս․ լ. 52°27′ ամ. ե.HGЯO (Նյուֆաունդլենդ) դեպի Քեյփ Ֆարելվել (Գրենլանդիա)։
Արևմուտքում՝ Լաբրադոր և Նյուֆաունդլենդ նահանգի արևելյան ափ և Սուրբ Լավրենտիոս ծոցի հյուսիսարևելյան սահման։ Քեյփ Բոուլից ընթացող գիծ (Կիրպոն կղզու հյուսիսային կետ, (51 ° 40 ′ հս ․ լ. 55 ° 25 ′ ամ.), դեպի Բելլա կղզու արևելյան ծայրամասը և հյուսիս-արևելյան սահմանը (52 ° 02 ′ հս ․ լ. 55 ° 15 ′ ամ. ե.):
Remove ads
Աշխարհագրություն, երկրաբանություն և խորաչափություն
Լաբրադոր ծովի խորությունը կազմում է մոտ 3400 մետր(1859 գրկաչափ,11155 ոտնաչափ), լայնությունը՝ 1000 կիլոմետր(621 մղոն, 540 ծովային մղոն), որտեղ այն միանում է Ատլանդյան օվկիանոսին։ Այն դառնում է մակերեսային, 700 մետրից պակաս դեպի Բաֆինի ծովը, և անցնում է 300 կիլոմետր լայնությամբ։ 100-200 մետր խորքային պղտոր հոսանքի ալիքային համակարգը, որը կազմում է մոտ 2-5 կիլոմետր լայնություն և 3800 կիլոմետր երկարություն։ Այն հոսում է ծովի հատակին և իր կենտրոնի մոտակայքում` Հուդզոնի նեղուցից դեպի Ատլանդյան օվկիանոս[6][7]։ Այն համարվում է Հյուսիսարևմտյան Ատլանտյան օվկիանոսի միջին օվկիանոսային ալիք (NAMOC) և հանդիսանում է Պլեիստոցենի դարաշրջանի աշխարհի ամենաերկար ջրահեռացման համակարգերից մեկը[8]։ Այն հանդես է գալիս, որպես ենթածովային գետի հուն, բազմաթիվ վտակներով և պահպանվում է ջրի ներսում հոսող բարձր խտության մթնոլորտային հոսանքներով[9]։
Ջրի ջերմաստիճանը ձմռանը 1 °C է, իսկ ձմռանը՝ 5-6: Աղիությունը համեմատաբար ցածր է ՝ 31–34.9‰: Ծովի երկու երրորդը ձմռանը ծածկված է սառույցով։ Աղիությունը համեմատաբար ցածր է՝ 31–34.9 մաս հազար։ Ծովի երկու երրորդը ձմռանը ծածկված է սառույցով։ Մակընթացությունները կիսամյակային են (այսինքն ՝ տեղի են ունենում օրը երկու անգամ), հասնելով 4 մ-ի (2,2 ֆաթոմ; 13 ֆտ)։
Ծովում ստեղծվել է նաև արհեստական ջրային շրջանառություն։ Այն սկզբնավորվել է Արևելյան Գրենդլանդ Քարենթիում և շարունակել է Արևմտյան Գրենդլանդ Քարենթիում, որը բերում է ավելի տաք, ավելի աղի ջրեր հյուսիսից, Գրենլանդիայի երկայնքով դեպի Բաֆինի ծով։ Հետո, Բաֆին և Լաբրադոր կղզիների հոսանքները, որոնք տեղափոխում են սառը և ավելի քիչ աղի ջուր հարավ՝ Կանադայի ափի երկայնքով։ Այս հոսանքները կրում են բազմաթիվ սառցաբեկորներ, որոնք խոչընդոտում են նավարկությանը և ծավի հատակում գտնվող գազի հանքավայրերի հետազոտմանը[1][10]։ Լաբրադորի հոսանքի արագությունը սովորաբար կազմում է 0,3-0,5մ/վ , բայց որոշ տարածքներում կարող է հասնել 1մ/վ[11], մինչդեռ Բաֆին հոսանքը ավելի դանդաղ է մոտ 0,2մ/վ արագությամբ[12]։ Լաբրադորի հոսանքը պահպանում է ջրի ջերմաստիճանը 0 °C -ում, իսկ աղիությունը հասնում է 30-34 պրոմիլի[13]։
Ծովն ապահովում է Հյուսիսատլանդյան ջրերի զգալի մասը։ Դա սառը ջրային զանգված է, որը հոսում է մեծ խորության վրա Հյուսիսատլանդյանի արևմտյան մասում՝ տարածվելով և կազմելով Համաշխարհային օվկիանոսի ամենամեծ ջրային զանգվածը[14]։ Հյուսիսանտլանդյան ջրերի զգալի մասը բաղկացած է երեք տարբեր մասերից, իսկ վերին մասը կազմում են Լաբրադոր ծովի ջրերը։ Այս հատվածում աղիությունը համեմատաբար ցածր է, ջերմաստիճանը ցածր է, իսկ թթվածնի պարունակությունը համեմատաբար քիչ է։ Այն ունի 3 հավանական խտություն՝ համեմատած մակերեսային շերտերի հետ[15]։
Remove ads
Կենդանական աշխարհ
Լաբրադոր ծովի հյուսիսային և արևմտյան շրջանները դեկտեմբերից հունիս ընկած ժամանակահատվածում ծածկված են սառույցով։ Ծովը կերակրատեսակ է Ատլանդյան սալմոնի և մի քանի ծովային կաթնասունների տեսակների համար։ Ծովախեցգետնյա ձկնորսությունը սկսվեց 1978 թվականին և ակտիվացավ 2000 թվականին, ավելի լավ, քան մյուռինեսների որսը։ Այնուամենայնիվ, մյուռինեսների որսը դադարեց 1992 թվականին[10]:Ձկնորսության այլ թիրախներ են ՝ Պիկշան, Ատլանտյան տառեխը, օմարը և մի քանի տեսակներ ՝ ծովախեցգետնյա և պելագիկ ձկներ, ինչպիսիք են ավազի ձագը և կապելինը:Դրանք առավել մեծ թիվ են կազմում ծովի հարավային մասերում[16]։
Բելուգայի ձնաբուծարանները՝ Բաֆինի ծովում, որտեղ նրանց բնակչությունը հասնում է 20 000-ի, Լաբրադոր ծովում հազվադեպ են լինում, հատկապես 1950-ական թվականներից ի վեր[17]։ Ծովը պարունակում է Սեյվալների երկու հիմնական տեսակներից մեկը՝ շոտլանդական Սայլակ[18]։
Լաբրադորյան բադը Կանադայի ափերին սովորական թռչուն էր մինչև 19-րդ դարը, բայց այժմ ոչնչացված է[19]։ Այլ ափամերձ կենդանիներ ներառում են Լաբրադորյան գայլը[20][21] կարիբուն, որմզդական եղջերուն, սև արջը, կարմիր աղվեսը, Արկտիկական աղվեսը և այլն[22][23]։
Remove ads
Բուսական աշխարհ
Առափնյա բուսականությունը ներառում է Պիսեա Մարիանան, Լարեկը, բարդիների տարբեր տեսակներ և[23]։ Լաբրադորյան թեյի մշտադալար թփերը, որոնք օգտագործվում են բուսական թեյեր պատրաստելու համար, տարածված են այդ տարածքում, ինչպես Գրենլանդիայի, այնպես էլ Կանադայի ափերին[24]։
Ծանոթագրություններ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads