Հարություն Ալամդարյան

Հարություն (Գևորգ) Մանուկի Ալամդարյան (հունվարի 14 (25), 1795^[1][2] կամ հունվարի 25, 1795(1795-01-25)^[2], Աստրախան, Ռուսական կայսրություն^[1] - մայիսի 25 (հունիսի 6), 1834^[1], մայիսի 24 (հունիսի 5), 1834^[2] կամ հունիսի 5, 1834(1834-06-05)^[2], Նոր Նախիջևան, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[1]), հայ բանաստեղծ, մանկավարժ, հասարակական-քաղաքական և եկեղեցական գործիչ, Հայ առաքելական եկեղեցու Վիրահայոց թեմի առաջնորդ (1828-1830)։

Հարություն Ալամդարյան
Ծնվել է	հունվարի 14 (25), 1795[1][2] կամ հունվարի 25, 1795(1795-01-25)[2]
Ծննդավայր	Աստրախան, Ռուսական կայսրություն[1]
Վախճանվել է	մայիսի 25 (հունիսի 6), 1834[1] (39 տարեկան), մայիսի 24 (հունիսի 5), 1834[2] (39 տարեկան) կամ հունիսի 5, 1834(1834-06-05)[2] (39 տարեկան)
Վախճանի վայր	Նոր Նախիջևան, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[1]
Գերեզման	Q120542371?
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, ուսուցիչ և հասարակական գործիչ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Կրթություն	Աղաբաբյան դպրոց[1] և Մոսկվայի կայսերական համալսարան
Ժանրեր	ձոներ, առակներ, պատմական ողբերգություն
Ուշագրավ աշխատանքներ	«Կոծ», «Սուգ», «Ողջույն հրաժեշտի զաւակաց իմոց»
Աշխատավայր	Լազարյան ճեմարան[1] և Ներսիսյան դպրոց[1]
Զավակներ	? Alamdaryan?
Ազգականներ	Խաչատուր Աբովյան, Ս. Նազարյանց, Ս. Ներսիսյան, Մ. Մսերյան
Հարություն Ալամդարյան Վիքիդարանում

Կենսագրություն

Ծնվել է հունվարի 14 (25)-ին, Աստրախանում, արհեստավորի ընտանիքում։ Ավարտել է Աղաբաբյան դպրոցը^[3]։ 1813 թվականին հրավիրվել է Մոսկվա. եղել է դպիր՝ Լազարյանների մոտ, ապա՝ Լազարյան ճեմարանի առաջին տեսուչը և ուսուցիչ։

Միաժամանակ դասախոսություններ է լսել Մոսկվայի համալսարանում։ 1824-1830 թվականներին Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչն էր. այդ տարիները դպրոցի պատմության մեջ հայտնի են «դար Ալամդարյան» անունով։

Ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ Ալամդարյանն օգնել է հայ կամավորական գումարտակի կազմակերպմանը (1827 թ.)։ Ալամդարյանն ուներ ռուսական կողմնորոշում, բայց պաշտպանում էր հայ եկեղեցական և ազգային-լուսավորական հաստատությունների ինքնուրույնությունը՝ փաստորեն դիմադրելով ցարիզմի ձուլման քաղաքականությանը։

Մեղադրվել է Ներսես Աշտարակեցու գաղափարակից լինելու մեջ, և Ի. Պասկևիչի թելադրաևքով Էջմիածնի Սինոդը նրան աքսորել է Հաղպատ (1830 թ.)։ Կյանքի վերջին տարիներին ապրել է Նոր Նախիջևանի Սուրբ Խաչ վանքում (1832-1834 թվական), որտեղ և դավադրաբար սպանվել է մայիսի 25 (հունիսի 6)-ին։

Ստեղծագործություններ

Ալամդարյանը գրել է քնարական-սիրային բանաստեղծություններ, ձոներ, առակներ, պատմական ողբերգություն («Հռադամիզդ և Զենոբիա», 1824-1828, անավարտ)։ Մեզ հասած բանաստեղծություններից^[4] առաջինը գրել է կնոջ մահվան ազդեցությամբ, ողբացել իր վաղանցիկ սերը («Նազելւոյս դէմքն էր ճերմակ ու կարմիր», 1821 թ.)։

Նման տրամադրությամբ են համակված նաև «Կոծ», «Սուգ», «Ողջոյն հրաժեշտի զաւակաց իմոց» և այլ բանաստեղծություններ։

Ալամդարյանը օգտագործել է «վարդի ու սոխակի» ավանդական մոտիվը, բացահայտել թշվառ մարդու տառապանքը («Թշուառութիւն սոխակի», «Վարդակորոյս», «Կոկովանք վարդի», «Սոխակ ի յոգնարս», «Պարերգութիւն»)։

Կրոնական տաղեր

Ալամդարյանը գրել է կրոնական տաղեր, որտեղ միստիկ մտածողության հետ առկա է նաև բողոքը ճակատագրի դեմ։ Հին կտակարանի մոտիվներով գրված բանաստեղծություններում արտացոլել է մարդկային ողբերգությունը, ըմբոստացել մահվան դեմ («Աղոթք», «Կողկողանք առ խաչ Փրկչին», «Ողբերգութիւն Իսրայելի» ևն)։ Ալամդարյանը հայկական կլասիցիզմից դեպի սենտիմենտալիզմ և ռոմանտիզմ անցման շրջանի բանաստեղծ է։

Թողել է բազմաթիվ նամակներ, ճառեր, հոդվածներ, թարգմանել հատվածներ Տ. Տասսոյի «Ազատագրված Երուսաղեմ»-ից, զբաղվել բառարանագրությամբ և լեզվի հարցերով, կարևոր է համարել ռուսաց լեզվի ուսուցումը («Համառօտ բառարան ի ռուսաց լեզուի ի հայ», 1821 թ., «Ռուս-հայերէն գործնական համառոտ քերականութիուն», 1814-1816 թվականներ, Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռագրի համար 3754)։

Գաղափարներ

Ալամդարյանի համոզմամբ մանկավարժը ոչ թե «վարձկան» պաշտոնյա է, այլ «անձնուրաց հովիվ»։ Նա առաջարկել է դաստիարակության առաջադեմ ուղիներ, մերժել է ծեծը, աշակերտին կոպտելը համարել ուսուցչի անզորության հետևանք։ Ալամդարյանը գտնում էր, որ երեխայի ընդունակությունները պետք է զարգացնել աստիճանաբար՝ գնալով պարզից բարդը և առարկաների տեսական իմացությունն ամրապնդել գործնականորեն։ Նա մշակել է Ներսիսյան դպրոցի վարչական, ուսումնական և բարոյակրթական աշխատանքների կանոններ

«Առաջարկութիւնք դպրոցական կարգադրութեանց ի պետս հայկական ուսումնարանին Տփխիս քաղաքի», 1825

:

Ալամդարյանին աշակերտել են Խաչատուր Աբովյանը, Ս. Նազարյանցը, Ս. Ներսիսյանը, Մ. Մսերյանը և ուրիշներ։

Երկեր

• Համառօտ բառարան ի ռուսաց լեզուէ ի հայ, Մոսկով, 1821, 288 էջ։
• Հրահանգ քրիստոնեական վարդապետութեան (Ի պէտս մանկանց Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ), Կալկաթա, 1846, 141 էջ։
• Չափաբերականք, Սանկտ Պետերբուրգ, 1884, 56 էջ։

Գրականություն

• Ա. Շավարշյան, Հայ մանկավարժներ, գիրք 1, Երևան, 1956։
• Շ. Նազարյան, Հ. Ալամդարյանի գործունեության մոսկովյան տարիները, «Բանբեր մատենադարանի», 1960, թիվ 5։
• Հայ նոր գրականության պատմություն, հ. 1, Երևան, 1962։
• Պիոն Հակոբյան, Վերելք, Երևան, 1982, էջ 64-72։