Նախահայերեն

Նախահայերեն, հայերենի ներկայացրած վիճակը հնդեվրոպական նախալեզվից անջատվելուց հետո՝ գրեթե մինչև հայ էթնիկական լեզվի կազմավորման ավարտումը։ Հայերենը նախապես հնդեվրոպական մի բարբառ էր՝ որոշակի արևելյան հատկանիշներով։ Մինչև գրավոր դառնալն այն անցել է պատմական զարգացման երկարատև ուղի, շփումներ ունեցել տարբեր լեզուների հետ, եղել է փոխատուի և փոխառուի դերում, նրա հորինվածքում տեղ են գտել հնդեվրոպական ու այլ լեզուների ենթաշերտային նստվածքներ։ Այս շրջանում հայերենի կառուցվածքի (ու գործառությունների) մեջ տեղի են ունեցել տարաբնույթ փոփոխություններ. կատարվել են տեղաշարժեր հնչյունական համակարգում (ձայնավորական, ձայնորդային, բաղաձայնական), բառապաշարի մեջ, քերականական կառույցներում։ Հայերենին բնորոշ են բաղաձայնների ինքնատիպ, օրինաչափ տեղաշարժերը։ Արդեն գրի առնվելու նախօրյակին էթնիկական հայերենն իր բնական էվոլյուցիայով ու բանավոր մշակությամբ հասել էր բարձր մակարդակի և առաջնակարգ տեղ ուներ ժամանակի առավել զարգացած լեզուների շարքում։ Նախահայերենի օրինաչափությունները բացահայտվում են ներքին ու արտաքին վերականգնումներով (ներքին վերականգնումների մեթոդով ու պատմահամեմատական մեթոդով)։ Նախահայերենն ընկած էր հին հայերենի, նրա գրական ու խոսակցական տարբերակների հիմքում։

Գրականություն

• Olsen B. A., Thorsø R. Armenian // Olander, Thomas (ed.). The Indo-European Language Family: A Phylogenetic Perspective. Cambridge University Press, 2022. P. 202-222.
• Nielsen R. T. Prehistoric loanwords in Armenian: Hurro-Urartian, Kartwelian, and the unclassified substrate. Leiden University, 2023.
• William M. Austin, Is Armenian an Anatolian Language?, Language, Vol. 18, No. 1 (Jan., 1942), pp. 22–25
• Charles R. Barton, The Etymology of Armenian ert’am, Language 39, No. 4 (Oct., 1963), p. 620
• G. Bonfante, The Armenian Aorist, Journal of the American Oriental Society 62, No. 2 (Jun., 1942), pp. 102–105
• I. M. Diakonoff — First evidence of the Proto-Armenian language in Eastern Anatolia, Annual of Armenian linguistics 13, 51-54, Cleveland State University, 1992.
• I. M. Diakonoff, Hurro-Urartian Borrowings in Old Armenian, Journal of the American Oriental Society, Vol. 105, No. 4 (Oct., 1985), pp. 597–603
• John A. C. Greppin; I. M. Diakonoff, Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians, Journal of the American Oriental Society, Vol. 111, No. 4 (Oct., 1991), pp. 720–730
• A. Meillet, Esquisse d’une grammaire comparée de l’arménien classique, Vienna (1936)
• Robert Minshall, 'Initial' Indo-European */y/ in Armenian, Language 31, No. 4 (Oct., 1955), pp. 499–503
• J. Alexander Kerns; Benjamin Schwartz, On the Placing of Armenian, Language 18, No. 3 (Jul., 1942), pp. 226–228
• K. H. Schmidt, The Indo-European Basis of Proto-Armenian : Principles of Reconstruction, Annual of Armenian linguistics, Cleveland State University, 11, 33-47, 1990.
• Werner Winter, Problems of Armenian Phonology I, Language 30, No. 2 (Apr., 1954), pp. 197–201
• Werner Winter, Problems of Armenian Phonology II, Language 31, No. 1 (Jan., 1955), pp. 4–8
• Werner Winter Problems of Armenian Phonology III, Language 38, No. 3, Part 1 (Jul., 1962), pp. 254–262
• Hrachia Acharian. Etymological root dictionary of the Armenian language. Vol. I—IV. Yerevan Sate University, Yerevan, 1971—1979.
• John A. C. Greppin and I. M. Diakonoff, Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians Journal of the American Oriental Society, Vol. 111, No. 4 (Oct. — Dec., 1991), pp. 720–730.
• Иванов Вяч. Вс. Выделение разных хронологических слоев в древнеармянском и проблема первоначальной структуры текста гимна Ва(х)агну // Историко-филологический журнал. —Ер., 1983. — № 4. — С. 224—223.
• Damgaard, Peter de Barros (2018), The First Horse herders and the Impact of Early Bronze Age Steppe expansions into Asia
• Grolle, Johann (2018 թ․ մայիսի 12), «Invasion aus der Steppe», Der Spiegel
• Haak, Wolfgang (2015), Massive migration from the steppe is a source for Indo-European languages in Europe, bioRxiv 10.1101/013433
• Kroonen, Guus; Barjamovic, Gojko; Peyrot, Michael (2018). Linguistic supplement to Damgaard et al. 2018: Early Indo-European languages, Anatolian, Tocharian and Indo-Iranian.
• Reich, David (2018), Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past, Knopf Doubleday Publishing Group
• Wang, Chuan-Chao (2018), The genetic prehistory of the Greater Caucasus

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։