Օքսիդ

Օքսիդներ, երկտարր միացություններ են, որոնք բաղկացած են որևէ տարրի և թթվածնի ատոմներից։ Օքսիդներում թթվածինը դրսևորում է -2 օքսիդացման աստիճան։ Թթվածինը իր էլեկտրաբացսականությամբ երկրորդն է՝ ֆտորից հետո։ Այդ պատճառով գրեթե բոլոր տարրերը առաջացնում են օքսիդներ։

Օքսիդները բավականին տարածված են երկրի ընդերքում և առհասարակ տիեզերքում։ Օրինակ այդպիսի միացություններից է երկաթի օքսիդը, ջուրը, շաքարավազը, ածխաթթու գազը։

Միացությունները, որոնք պարունակում են թթվածնի երկու ատոմ կոչվում են պերօքսիդներ, սուպերօքսիդներ։ Կոպիտ ասած նրանք չեն մտնում օքսիդների դասի մեջ։

Oքսիդների դասակարգում

Կա օքսիդների 4 հիմնական դաս՝ հիմնային, թթվային, երկդիմի և աղ չառաջացնող։

Կախված նրանից թե ինչ քիմիական կազմ ունեն նրանք, տարբերում են.

• Աղ առաջացնող օքսիդներ.
  • Հիմնային օքսիդներ (օրինակ, նատրիումի օքսիդ Na₂O, պղնձի օքսիդ(II) CuO), մետաղների օքսիդները,
  • Թթվային օքսիդներ (օրինակ, ծծմբի օքսիդ (VI) SO₃, ազոտի օքսիդ(IV) NO₂), այն մետաղների օքսիդները, որոնց օքսիդացման աստիճանը V—VII է և ոչ մետաղները,
  • Ամֆոտեր օքսիդներ (օրինակ, ցինկի օքսիդ ZnO, ալյումինի օքսիդ Al₂О₃), մետաղների օքսիդները, որոնք ունեն III—IV օքսիդացման աստիճան և կան բացառություններ (ZnO, BeO, SnO, PbO)
• Աղ չառաջացնող օքսիդներ. ածխածնի օքսիդ (II) СО, ազոտի օքսիդ(I) N₂O, ազոտի օքսիդ(II) NO։

Օքսիդների քիմիական հատկությունները

• Փոխազդեցության արդյունքում թթվային օքսիդները առաջացնում են աղեր։
• Օքսիդները փոխազդելով ջրի հետ, առաջացնում են թթուներ։
• Հիմնային օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ, իսկ թթուները հիմնային օքսիդների։

Նախևառաջ՝ թթվային և հիմնային (խոսքը ալկալիներին համապատասխանող օքսիդների մասին է) օքսիդները փոխազդում են ջրի հետ՝ համապատասխանաբար թթուներ և հիմքեր առաջացնելով՝

${\displaystyle {\mathsf {CaO+H_{2}O\rightarrow CaOH}}}$

${\displaystyle {\mathsf {SO_{3}+H_{2}O\rightarrow H_{2}SO_{4}}}}$

Հիմնային օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ և առաջացնում աղ և ջուր, օրինակ՝

${\displaystyle {\mathsf {CaO+HCl\rightarrow CaCl_{2}+H_{2}O}}}$

իսկ թթվային օքսիդները՝հիմքերի հետ՝դարձյալ աղ և ջուր առաջացնելով՝

${\displaystyle {\mathsf {KOH+SO_{3}\rightarrow K_{2}SO_{4}+H_{2}O}}}$

Թթվային և հիմնային օքսիդները իրենց հերթին կարող են փոխազդել իրար հետ՝նույն արգասիքները առաջացնելով, օրինակ՝

${\displaystyle {\mathsf {CaO+SO_{3}\rightarrow CaSO_{4}}}}$

Ինչ վերաբերվում է երկդիմի օքսիդներին՝նրանք փոխազդում են թե թթուների, թե հիմքերի հետ՝

${\displaystyle {\mathsf {ZnO+H_{2}SO_{4}\rightarrow ZnSO_{4}+H_{2}O}}}$

Աղ չառաջացնող օքսիդները չեզոք են, սակայն դրանք կարելի է այրել և ստանալ նոր օքսիդ.

${\displaystyle {\mathsf {2CO+O_{2}\rightarrow 2CO_{2}}}}$

Հիմնային օքսիդներ

• Հիմնային օքսիդ + ուժեղ թթու → աղ + ջուր

${\displaystyle {\mathsf {CuO+H_{2}SO_{4}\rightarrow CuSO_{4}+H_{2}O}}}$

• Թթվահիմնային օքսիդ + ջուր → հիդրօքսիդ

${\displaystyle {\mathsf {CaO+H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}}}}$

• Ուժեղ հիմնային օքսիդ + թթվային օքսիդ → աղ

${\displaystyle {\mathsf {CaO+Mn_{2}O_{7}\rightarrow Ca(MnO_{4})_{2}}}}$

• Հիմնային օքսիդ + ջրածին → մետաղ + \rightarrow Cu + H_2O}</math>

Թթվային օքսիդներ

• Թթվային օքսիդ + ջուր → թթու

${\displaystyle {\mathsf {SO_{3}+H_{2}O\rightarrow H_{2}SO_{4}}}}$

• Թթվային օքսիդ + հիմնային օքսիդ → աղ

${\displaystyle {\mathsf {CO_{2}+CaO\rightarrow CaCO_{3}}}}$

• Թթվային օքսիդ + հիմք → աղ + ջուր

${\displaystyle {\mathsf {SO_{2}+2NaOH\rightarrow Na_{2}SO_{3}+H_{2}O}}}$

Եթե թթվային օքսիդը հանդիսանում է անհիդրիդ, ապա.

${\displaystyle {\mathsf {Ca(OH)_{2}+CO_{2}\rightarrow CaCO_{3}\downarrow +H_{2}O}}}$

• Կայուն օքսիդ + աղ1 → աղ2 + անկայուն օքսիդ

${\displaystyle {\mathsf {SiO_{2}+Na_{2}CO_{3}\rightarrow Na_{2}SiO_{3}+CO_{2}}}}$

• Թթվի անհիդրիդ1 + անջուր թթու2 → թթվի անհիդրիդ2 + անջուր թթու1

${\displaystyle {\mathsf {2P_{2}O_{5}+4HClO_{4}\rightarrow 4HPO_{3}+2Cl_{2}O_{7}}}}$

Օքսիդների Ստացում

Ամենապարզ եղանակը պարզ նյութի և թթվածնի փոխազդեցությունն է՝

${\displaystyle {\mathsf {S+O_{2}\rightarrow SO_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Cu+O_{2}\rightarrow CuO}}}$

Օքսիդներ են ստացվում նաև՝

• Անլուծելի հիմքը տաքացնելով քայքայելիս՝

${\displaystyle {\mathsf {Fe(OH)_{2}\rightarrow FeO+H_{2}O}}}$

• Անկայուն կամ թույլ թթուն քայքայելիս՝

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}CO_{3}\rightarrow CO_{2}+H_{2}O}}}$

• Որոշ աղեր քայքայելիս՝

${\displaystyle {\mathsf {CaCO_{3}\rightarrow CaO+CO_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {MgCO_{3}\rightarrow MgO+CO_{2}}}}$

• Նաև որոշ օքսիդներ այրելիս՝

${\displaystyle {\mathsf {2CO+O_{2}\rightarrow 2CO_{2}}}}$

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օքսիդ» հոդվածին։