Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին

Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածինը^[1] Հայ Առաքելական Եկեղեցու հոգևոր և վարչական կենտրոնն է, որը գտնվում է Հայաստանի Էջմիածին քաղաքում։

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին
Տեսակ	Շտաբակայան
Կրոն	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Հիմնադրման թվական	301
Երկիր	Հայաստան, Վաղարշապատ
Ղեկավար	Գարեգին Բ Ոսկեհատցի
Սեփականություն	Վաղարշապատի Քաղաքային Մարզադաշտ
Գլխամաս	Էջմիածնի Մայր Տաճար, Վաղարշապատ, Արմավիրի մարզ, Հայաստան
Կազմված է	Էջմիածնի Մայր Տաճար, Բնակելի շենք վանականների («Երեմյան խցեր»), Հյուրանոց «Ղազարապատ», Մատենադարանի շենք, Սեղանատուն, Վեհարան, Վեհարան, Տպարանի շենք, Հուշարձան «Տրդատադուռ», Լիճ Ներսիսյան և Հիվանդանոցի շենք
Կայք	armenianchurch.org
Mother See of Holy Etchmiadzin Վիքիպահեստում

Այստեղ է գտնվում Էջմիածնի Մայր Տաճարը, որը ըստ Գրիգոր Լուսավորչի նկարագրման, հիմնվել է իր երազում տեսած Հիսուսի իջման վայրում և կառուցվել Գրիգոր Լուսավորչի ու Տրդատ Գ թագավորի կողմից 303 թ.։

Այն աշխարհասփյուռ հայության գերագույն մասի սրբազան ուխտատեղին է և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության նստավայրը՝ Վեհարանը։

Եկեղեցու պատմությունն ամփոփող պատմական հուշարձանները, թանգարանները, գրադարանները և հենց Մայր Տաճարը ներկայացնում են հայոց բազմադարյան պատմությունը, գրականության և արվեստի բացառիկ արժեքները, հոգևոր մշակույթի գանձերը^[2][3]։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը մեծ պատասխանատվություն է կրում թե այստեղ ստեղծված և թե Եկեղեցուն նվիրաբերված մշակութային արժեքների պահպանության համար։

Մայր Աթոռը իրականացնում է սոցիալական, մշակութային և դաստիարակչական ծրագրեր Հայաստանում, ինչպես նաև սփյուռքում։

Պատմություն

Կիլիկիայի հայկական թագավորության անկումից հետո կաթողիկոսական աթոռը հայտնվեց իսլամադավան տարբեր իշխանությունների տիրապետության տակ, որոնք ծանր հարկատվության ենթարկեցին այն։ Շատ հաճախ կաթողիկոսները գահից հեռացվում էին կամ գահ բարձրանում մուսուլման տիրակալների կամայականությամբ։ Այս ամենն առիթ էր ստեղծում նաև ներքին երկպառակության և պայքարի։ Տարբեր խմբավորումներ պայքարում էին կաթողիկոսական գահի համար։

Աթոռն այլևս դադարել էր բովանդակ հայության համազգային-եկեղեցական շահերն արտահայտող կենտրոն լինելու իր առաքելությունից, դարձել իշխող մահգմեդականների շահատակությունների, զեղծումների և անմիաբանության արտահայտիչ։ Պետականությունից զուրկ ժողովրդին համախմբելու և առաջնորդելու միակ ազգային կառույցը մնացել էր եկեղեցին։ Կիլիկյան իրականությունն այլևս ի զորու չէր կատարել այդ վեհ առաքելությունը։ Կաթողիկոսական աթոռի դերն ու նշանակությունը վերականգնելու և ամրապնդելու համար այն պետք է վերահաստատվեր իր նախնական տեղում՝ Էջմիածնում։

1430-ական թվականներին Հերմոնացին և Մեծշոփեցին պարբերաբար հանդիպումներ են ունենում Մեծ Հայքի նշանավոր վարդապետների, թեմակալ առաջնորդների, մեծատունների հետ։ Գնալով շարժումը ձեռք էր բերում լայն ժողովրդականություն։ Կաթողիկոսական աթոռի տեղափոխմանը հավանություն են տալիս նաև կիլիկյան հոգևորականներից շատերը։ Քայլեր են ձեռնարկվում նաև Ս. Էջմիածնի վանքը տնտեսապես հզորացնելու և բարվոք վիճակ ստեղծելու ուղղությամբ։ 1431 թվականին Սյունյաց իշխան Ռուստամ Օրբելյանը Ս. Էջմիածնին նվիրում է 7 խոշոր գյուղեր (Վաղարշապատ, Օշական, Նորագավիթ, Մուղնի, Աղավնատուն և այլն)։ Վանքում սկսվում են շինարարական վերանորոգուման աշխատանքներ։

Շուտով շարժման ղեկավարները հատուկ հրավիրագիր են ուղարկում Սիս՝ Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Թ Մուսաբեկյանցին Վաղարշապատ տեղափոխվելու և կաթողիկոսությունն այստեղ շարունակելու առաջարկությամբ։ Գրիգոր Թ–ն ծերության պատճառով չի կարողանում տեղափոխվել, սակայն իր գրավոր համաձայնությունն է տալիս կաթողիկոսական նոր ընտրություններ անցկացնելու և Մայր աթոռը Էջմիածին տեղափոխելու վերաբերյալ։ 1441 թվականի ապրիլին սկսեցին Երևան ժամանել ազգային-եկեղեցական ժողովի մասնակիցները՝ 300 հոգի։ Հայաստանում իշխող կարա-կոյունլու Ջահան շահը իր ենթականերին հրահանգ էր տվել ըստ ամենայնի աջակցել կաթողիկոսական ընտրություններին։

Մայիսի 25-ին տեղի ունեցան կաթողիկոսական ընտրություններ, որի արդյունքում կաթողիկոս ընտրվեց չեզոք, սակայն շատ ճանաչված ու հարգված հոգևորական՝ Կիրակոս Վիրապեցին։ Նա ծնունդով վասպուրականցի էր, եղել էր ճգնավոր Խոր Վիրապում, պաշտոնավարել Ղրիմի Կաֆա քաղաքում։ Հայտնի էր իր սրբակենցաղ ու խոնարհ նիստուկացով։ Մայիսի 28-ին 12 եպիսկոպոսների ձեռքով Կիրակոս Վիրապեցին օծվում է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս։ Հատկանշական է, որ ինչպես կաթողիկոսի օծումը, այնպես էլ ընտրությանը հետևած մյուռոնի օրհնությունը կատարվեց Ս. Գրիգոր Լուսավորչի աջով, որը դեպքերից քիչ առաջ Սսից տեղափոխվել էր Էջմիածին։

Այսպիսով կաթողիկոսական այս ընտրություններով ավարտվեց Հայոց կաթողիկոսական աթոռի 1000-ամյա աստանդականու դեգերումներով լեցուն շրջանը, այն վերադարձավ իր բնական, նախնական վայրը։ Հայության համար այս իրադարձությունը ունեցավ պատմական կարևոր նշանակություն։ Վերստին Ս. Էջմիածինը դարձավ հայ ժողովրդի ոչ միայն հոգևոր-եկեղեցական կյանքի, այլև նրա կրթական, մշակութային գործունեության, քաղաքական ակնկալությունների ու ազատագրական պայքարի կենտրոնը։

Եկեղեցիներ

• Էջմիածնի Մայր Տաճար
• Ս. Վարդան և Ս. Հովհաննես Մկրտիչ մատուռ-մկրտարան
• Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցի

• 
  Էջմիածնի Մայր Տաճար
• 
  Ս. Վարդան և Ս. Հովհաննես Մկրտիչ մատուռ-մկրտարան
• 
  Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցի

Հոգևոր նստավայրեր և կացարաններ

• Միաբանական շենք «Երեմյան խցեր»
• Սարկավագական կացարաններ «Ղազարապատ»
• Վանատուն
• Գևորգյան հոգևոր ճեմարանի ուսանողական հանրակացարան
• Միաբանական նոր շենք

• 
  Միաբանական շենք «Երեմյան խցեր»
• 
  Վանատուն
• 
  Գևորգյան հոգևոր ճեմարանի ուսանողական հանրակացարան

Թանգարաններ և ձեռագրատներ

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածննում գործում են թանգարաններ և գրադարաններ՝

• Էջմիածնի Մայր Տաճարի թանգարան (նախկինում՝ ավանդատուն)
• Կաթողիկոսական թանգարան «Հին վեհարան»
• Տպարան և Գրատուն (Հրատարակչական կենտրոն)
• Խրիմյան թանգարան
• Ալեք և Մարի Մանուկյան գանձատուն
• Վաչե և Թամար Մանուկյան ձեռագրատուն

• 
  Կաթողիկոսական թանգարան «Հին վեհարան» (ձախից)
• 
  Տպարան և Գրատուն (Հրատարակչական կենտրոն)
• 
  Ալեք և Մարի Մանուկյան գանձատուն
• 
  Վաչե և Թամար Մանուկյան ձեռագրատուն

Կրթական հաստատություններ

• Գևորգյան հոգևոր ճեմարան
• Գարեգին Ա Աստվածաբանական-հայագիտական կենտրոն
• Քրիստոնեական դաստիարակչության կենտրոն (Հին ճեմարան)
• Էօրնեկեան դպրոց

• 
  Գևորգյան հոգևոր ճեմարան
• 
  Քրիստոնեական դաստիարակչության կենտրոն (Հին ճեմարան)

Վարչական շենքեր

• Միջեկեղեցական հարաբերությունների կենտրոն (նախկինում՝ Սինոդի շենք)
• Դիվանատուն
• Հայրապետական հանդիսությունների կենտրոն

Դարպասներ

• Վազգենյան Դարպաս
• Դուռն Տրդատայ
• Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի դարպաս

• 
  Վազգենյան Դարպաս
• 
  Դուռն Տրդատայ
• 
  Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի դարպաս
• 
  Տրդատ Գ թագավորն ու Գրիգոր Լուսավորիչը, խորաքանդակ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի դարպասի վրա

Այլ շինություններ

Մայր Աթոռում են գտնվում հետևյալ շինությունները՝

ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 1011 ռուս.. • անգլ.. • ֆր.

• Ժամացույցի աշտարակ
• Հայոց ցեղասպանության զոհերի խաչքար-հուշարձան
• Բաց Խորան
• Հուշանվերների կենտրոն
• Խաչքարեր, արձաններ և կաթողիկոսական դամբարաններ

• 
  Ժամացույցի աշտարակ
• 
  Հայոց ցեղասպանության նվիրված խաչքարախումբ
• 
  Բաց Խորանը խաղողօրհնեքի արարողության պահին
• 
  Խաչքար Էջմիածնի Մայր տաճարի բակում

Ծրագրեր և ծառայություններ

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը իրականացնում է մի շարք ծրագրեր, ինչպես՝

• Հայորդյաց տներ
• Համալսարանի հոգևոր հովվություն
• Բանակի հոգևոր հովվություն
• Հիվանդանոցներ (ատամնաբուժարան, Իզմիրլյան բժշկական և Սուրբ Ներսես Մեծ գիտաբժշկական կենտրոններ)
• Որբանոց
• Ծերանոց
• Խաղահրապարակ (Ներսիսյան անտառ)
• Բարեգործական ճաշարաններ
• Բանտերի հոգևոր հովվություն
• Հրատարակչական կենտրոն
• Տեղեկատվական համակարգ
• Շողակաթ հեռուստաալիք
• «Էջմիածին» ամսագիր

Տես նաև

• Էջմիածնի Մայր Տաճար
• Վաղարշապատ
• Շողակաթ
• Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի
• Սուրբ Գայանե եկեղեցի

Ծանոթագրություններ

1. «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին». www.armenianchurch.org. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
2. Jaloyan, Vardan. «Էջմիածնի կաթողիկոսության հիմնադրման քաղաքական և աստվածաբանական հանգամանքները [Theological and political circumstances of the foundation of the Etchmiadzin Catholicosate]». Religions in Armenia. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 11-ին.
3. «The number of foreign tourists visiting Armenia expected to surge to one million». ARKA News Agency. 2014 թ․ հունիսի 30. «Foreign tourists usually visit the pagan temple of Garni, Geghard Monastery, Holy Etchmiadzin and Lake Sevan.»

Արտաքին հղումներ

• Էջմիածնի Մայր Տաճար
• Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին Արխիվացված 2021-11-05 Wayback Machine

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 71)։