Akin-amianan a Hemisperio

Ti Akin-amianan a Hemisperio^[1] ket ti kagudua ti planeta nga adda iti amianan iti ekuadorna—ti balikas a hemisperio ket literal a kaibuksilanna ti “gudua ti espera” wenno "gudua ti globo". Daytoy ket mabalin pay a mangibaga ti gudua ti nainlangitan nga espera iti amianan ti nainlangitan nga ekuador.

Ti Akin-amianan a hemisperio a namarisan ti asul

Ti akin-amianan a hemisperio manipud iti ngato ti Amianan nga Ungto

Gapu ti pagtayyekan a pannakapakbo ti Daga, ti panaglalam-ek idiay akin-amianan a hemisperio ket agpaut manipud iti solstisio ti panaglalam-ek (kadawyan a Disiembre 21) aginggana iti bernal nga ekuinoksio (kadawyan a Marso 20), bayat a ti kalgaw ket agpaut manipud iti solstisio ti kalgaw (kadawyan a Hunio 21) aginggana iti ekunoksio ti otonio (kadawyan a Septiembre 23).

Ti Artiko ket isu ti rehion nga amianan ti Artiko a Sirkulo. Ti klimana ket naisalsalumina babaen dagiti nalamiis a panawen ti panaglalam-ek ken dagiti nalamiis a kalgaw. Kaaduan nga umay ti presipitasion iti porma ti niebe. Ti Artiko ket makasanay kadagiti aldaw ti kalgaw a saan a lumnek ti Init, ken adda met dagiti aldaw iti las-ud ti panaglalam-ek a saan nga agleggak. Ti kapaut dagitoy a paset ket agdumaduma manipud iti maysa nga aldaw kadagiti lokasion idiay Artiko a Sirkulo aginggana kadagiti nadumaduma a bulan iti asideg ti Amianan nga Ungto.

Iti nagbaetan ti Artiko a Sikulo ken ti Tropiko ti Kanser ket naisanglad ti Akin-amianan a Sona ti kalalainganna a klima. Dagiti panagbalbaliw kadagitoy a rehion a nagbaetan ti panaglalam-ek ken kalgaw ket kadawyan a naalumamay, imbes a ti napudot wenno nalamiis unay. Nupay kasta, ti kalalainganna a klima ket mabalin nga adda ti nakaro unay a di maipadto a tiempo.

Dagiti rehion ti tropiko (ti nagbaetan ti Tropiko ti Kanser ken ti ekuador) ket kadawyan a napudot kadagiti amin a paset ti tawen ken matarawidwidan a makasanay ti tiempo ti panagtudtudo kadagiti las-ud ti bulan ti kalgaw, ken ti namaga a tiempo kadagiti las-ud ti panaglalam-ek a bulan.

Idiay Akin-amianan a Hemisperio, dagiti banag nga agbalballasiw wenno iti ngato ti rabaw ti Daga ket matarawidwidan nga agsikko iti kanawan gapu ti epekto a koriolis. A kas resulta daytoy, dagiti dakkel a horisontal a panagpul-oy ti angin wenno panagayus ti danum ket matarawidwidan a mangporma ti alipuno nga agpakanawan a panagsikko. Dagitoy ket nasaysayaat a makita kadagiti tabas ti sirkulasion ti taaw kadagiti taaw ti Amianan nga Atlantiko ken Amianan a Pasipiko.

Gapu ti isu met laeng a rason, dagiti panagpul-oy ti angin a mapan iti akin-amianan a rabaw ti Daga ket matarawidwidan a maiwaras iti ballasiw ti rabaw iti tabas nga agpakanawan. Isu a ti agpakanawan a sirkulasion ket pakailasinan dagiti nangato a presion ti selula ti klima idiay Akin-amianan a Hemisperio. Iti pay pannakaibaga, ti angin nga agpangato manipud idiay akin-amianan a rabaw ti Daga (nga agpartuat ti rehion ti ababa a presion) ket matarawidwidan a makaala ti angin kaniana iti taba nga agpakanigid. Dagiti bagio ken dagiti tropikal a bagio (dakkel a sistema ti ababa a presion) ket agpusipos iti sumbangir nga agpakanawan idiay Akin-amianan a Hemisperio.

Ti anniniwan ti init a pagorasan ket agpakanawan nga aggunay idiay Akinamianan a Hemisperio (kasumbangir iti Akin-abagatan a Hemisperio). Iti las-ud ti aldaw, matarawidwidan ti Init nga agleggak iti kanagtona iti akin-abagatan a puestona.

Ti Bulan pay ket agparang a "baliktad" no maipata ti pannakakita manipud idiay Akin-abagatan a Hemisperio ken sabali pay ti pannakakita kadagiti bituen.^[2] Ti Amianan nga Ungto ket umadayo a mangsango manipud iti galaktiko a sentro ti Nagririmpuok a Bitbituen. Daytoy ket nagresultaan ti basbassit ken saan unay a naraniag a bitbituen idiay Akin-amianan a Hemisperio no maipada idiay Akin-abagatan a Hemisperio ken mangaramid daytoy ti Akin-amianan a Hemisperio ti nasaysayaat a pagpaliiwan ti nauneg a law-ang, gapu ta daytoy ket saan a "malappedan" babaen ti Nagririmpuok a Bitbituen.

Listaan dagiti kontinente

Dagiti kontinente ti Akin-amianan a Hemisperio

• amin ti Europa
• amin ti Amianan nga Amerika, Tengnga nga Amerika ken ti Karibe
• ti kaaduan ti Asia, malaksid ti Daya a Timor ken ti Indonesia (nangruna idiay Akin-abagatan a Hemisperio) ken paset ti Maldibas
• agarup a 2/3 ti Aprika, iti ngato bassit ti "sara"
• 1/10 ti Abagatan nga Amerika, amianan ti sabangan ti Karayan Amasona.

Kitaen pay

• Amianan nga Ungto
• Pannakabingbingay ti Amianan–Abagatan
• Abagatan nga Ungto
• Akin-abagatan a Hemisperio

Dagiti nagibasaran

1. Online e Diksionario ti Merriam Webster (naibatay iti Kolehio a tomo, Maiak-11 nga ed.) 2006. Springfield, MA: Merriam-Webster, Inc.
2. "Perspective of the Moon from the Northern and Southern Hemispheres". Naala idi 22 Oktubre 2013.