Gramatiko di Ido
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ido havas 30 verbo-konjuncioni. L'Idala verbo-konjuncioni esas preske tote diferanta kam l'Esperantala. Yen:
Remove ads
- Prezento: kant.a.s
- Preterito: kant.i.s
- Futuro: kant.o.s
- Kondicionalo: kant.u.s
- Perfekto: kant.ab.a.s
- Pluquamperfekto: kant.ab.i.s
- Imperativo: kant.ez
- Infinitivo .ar: esar, kantar, manjar
- Finita verbo: .s: esas, kantas, manjas
- La verbi nulatempe chanjas dependanta sur quo esas la subjekto: me esas, tu kantas, li manjas
- Me vidas mea amiko, qua videsas da me.
- Me vid.a.s mea amiko → L'amiko vid.es.a.s (da me).
- Me trov.o.s vi → Vi trov.es.o.s (da me).
- Me lekt.u.s libro → Libro lekt.es.u.s (da me).
- Aktivo
- Prezento: flug.a.nta
- Preterito: flug.i.nta
- Futuro: flug.o.nta
- Pasivo
- Prezento: skrib.a.ta
- Preterito: skrib.i.ta
- Futuro: skrib.o.ta
- me esas vidinta (↔ ! me esas docisto)
- me esis skribinta
- me esos vendinta
- me esos flugonta
- me esas vidinta = me vidabas
- me esis skribinta = me skribabis
- me esos vendinta = me vendabos
- me esas amata
- me esas trovita
- me esis vidita
- me esabis amata
- me esabus amata
------------------------------------------------------------------------
- Bazala frazo = subjekto - verbo - objekto: Me amas tu.
- Ne-bazala ordino → +n: Tun me amas.
- Questiono = Ka tu amas me?
Ne existas nedefinita artiklo en Ido, ma existas definita artiklo kande indikas un o plura individui antee determinita.
- tablo, stulo, domo
- la tablo, la stulo, la domo
- le 8 = 8, 8, 8, …
- (kordiala amiko →) kordial amiko, (olda avulo →) old avulo
- prepoziciono + artiklo
- a la = a l’ = al
- da la = da l’ = dal
- de la = de l’ = del
- di la = di l’ = dil
Ne elizionez l'artiklo se destruktas l'aspiro di la litero h. Do ne uzez *l'homo, *l'hosti, ma la homo, la hosti.
- i : la tabli, la stuli, la domi
- ! L’ elekt.i esas important.a
- ! La mikr.a dom.i esas bel.a
- le no = no + no + no …
- substantivo = .o: tablo, stulo, domo
- adjektivo = .a: mikra, bela, nova
- ! nova libri = libri nova
- ! bela internaciona linguo → bela linguo internaciona
- adverbo = .e: bone, rapide, facile
- substantivo ↔ adjektivo ↔ adverbo (preferinda uzar kurta adjektivo avan la substantivo e longa pos la substantivo.)
- papero ↔ papera ↔ papere
- lektanto ↔ lektanta ↔ lektante
Ido havas 4 simpla vorti por montrar la diferanta gradi inter adjektivi ed adverbi (komparativo), qua multa naturala lingui havas diferanta vorti por. L'Idala komparativi:
- minim granda ← min granda ← granda → plu granda → maxim granda
Lu esas exakte sama por adverbi:
- minim rapide ← min rapide ← rapide → plu rapide → maxim rapide
La personala pronomi
Ido havas entote 14 personala pronomi, 4 pluse kam lia avo Esperanto. Komparo inter Ido ed Esperanto:
- Notizez ke .u chanjas ad .i, por pluralo, exakte kam la substantivi.
Pluso pri Lu
De Kompleta Gramatiko Detaloza di la Linguo Internaciona Ido da Beaufront: Lu (quale li) esas uzata por la 3 genri. Ke lu servas la tri genri, segunvole, en la singularo, ne esas en su plu astonanta kam vidar li servar la tri genri, segunvole, en la pluralo. Ma, kontraste, ni ulkaze bezonas distingar la pronomo «li» per ili, eli, oli, totsame kam ni distingas la pronomo «lu» per ilu, elu, olu ... Per decido (1558) la akademio Idista repulsis omna restrikto pri la uzo di lu. Onu darfas do uzar ta pronomo totsame por kozo e por persono di sexuo evidenta, kam por animali di sexuo nekonocata e persono qua havas nomo sensexua, quale infanto, puero, homo e.c., tam vere maskula kam femina.
La motivi di la decido donesis en «Mondo», XI, 68: «Lu» por la singularo esas exakte lo sama kam «li» por la pluralo. Logiko, simetreso e facileso postulas ico. Konseque, same kam «li» darfas uzesar por personi, animali, kozi, omnafoye kande nulo obligas expresar la sexuo, tale «lu» darfas uzesar por personi, animali, kozi en la sama kondiciono. La distingo propozita esus subtilajo jenanta....
La posesiva pronomi
Pronomo personala divenas posesiva per dezinenco -a.
- Singularo: me.a, tua, vua, (i)lua / (e)lua / (o)lua
- Pluralo: ni.a, via, lia
La demonstrativa pronomi
- Singularo: (i)ca, (i)ta
- Pluralo: (i)ci, (i)ti
La posesiva + la demonstrativa pronomi
- ilu + ca = ilca
- elu + ca = elca
- olu + ca = olca
La relativa / interogativa pronomo
- qua: ilta qua volas / qua volas?
- qui: la homi qui venis / qui venis?
La nedefinita pronomi
ula || nula || irga || altra || kelka || singla || omna || multa || poka || plura
Remove ads
La bazala nombri en Ido esas monosilaba por facila merkebleso e praktikal derivado:
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zero | un | du | tri | quar | kin | sis | sep | ok | non | dek |
Plu granda nombri:
Formacar nombri en Ido esas facila e rapida. On adjuntas a por indikar multipliko ed e por indikar adiciono: 13 = dek-e-tri o dek e tri (10 + 3), 20 = dua-dek o duadek (2 × 10), 23 = dua-dek-e-tri, dua-dek e tri, duadek-e-tri o duadek e tri (2 × 10 + 3).
| 50 | 5000 | 500 | 50 | 5 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 55555 | kinadek e | kinamil e | kinacent e | kinadek e | kin |
| 55005 | kinadek e | kinamil e | kin | ||
| 5555 | kinamil e | kinacent e | kinadek e | kin | |
| 5055 | kinamil e | kinadek e | kin | ||
| 5005 | kinamil e | kin | |||
| 555 | kinacent e | kinadek e | kin | ||
| 505 | kinacent e | kin | |||
| 55 | kinadek e | kin |
Ido adjuntis tre multa nova afixi. Afixi helpas Ido krear nova, richa, kurta vorti qua ne esas kreanta en altra lingui.
42 ordinara prepozicioni.
| a/ad | alonge | an | ante | apud | avan | che | cirkum | cis | da |
| de | di | dop | dum | ek | en | exter | for | inter | kontre |
| koram | kun | lor | malgre | per | po | por | pos | preter | pri |
| pro | proxim | segun | sen | sub | super | til | tra | trans | ultre |
| vice | ye |
Ido prizentas korelativo-tabelo min sistemala e min reguloza kam Esperanto. Kompense, l'Idala korelativi esas multe plu interdicernebla (komparez exemple kia/kie a quala/ube e quale/pro quo a kiel/kial) e multe plu agnoskebla: komparez exemple ĉia, etimologiale obskura, ad omna, existanta kom aparta adjektivo en la Latina (omnis) ed Italiana (ogni) e renkontrebla en kompozita vorti en multa lingui (exemple en la vorto omnibus, internacione konocata).
La korolativo-vorti
«qua» derivesas de FHI,
«ita»,
«ula» derivesas de L,
«irga» derivesas de G,
«nula» derivesas de AFI,
«omna» derivesas de L,
«altra» derivesas de AFGHIR,
«singla» derivesas de A,
«kelka» derivesas de F,
«multa» derivesas de AFIR,
«poka» derivesas de FHI,
«plura» derivesas de AFGHI,
«tanta» derivesas de FHI.
La tabelo bazala
La tabelo plu granda
- La komencanta silabo povas omisesar: ta, to, ti, ta, pro to, di to.
- Pro la facileso di pronuncado, l'unesma dezinenco povas omisesar: ultempe, nultempe, ulspeca, ulaltra, ulsingla, nulspeca, ulmaniere, nulmaniere.
- omnatempe teknikale esas korekta ed uzebla, sempre esas la vorto oficala.
Extera ligili
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads