Insulo Man

Man esas insulo jacanta en Europa, inter Britania ed Irlando. Lua politikala stando esas dependado de Britaniana Krono. Segun statistiki por 2024, ol havis 92 629 habitanti^[1]. Lua tota surfaco esas 574 km².

Insulo Man Isle of Man (Angla) Ellan Vannin (Manx) Dependo di Unionita Rejio Kastelo Rushen, en Castletown. Chefurbo Douglas Maxim granda urbo Douglas Surfaco 574 km² Habitanti Denseso di habitantaro 92 629[1] (2024) 148 hab./km² Lord de Mann Lietnanto-guvernisto Chefa ministro Charles la 3ma John Lorimer Howard Quayle Posto-kodexo abreviuro IM Horala zono UTC+0 (UTC+1 dum somero) TNP (yaro) US$ 6 792 milioni (2015)[1] Reto https://www.gov.im/

Historio

Megaliti che Cashtal yn Ard.

Geologiale, Insulo Man separis su de Britania ed Irlando cirkume 80 mil yari ante nun. La koloniigo dil insulo eventis cirkume 6500 yari aK, da grupi chaseri e kolekteri. Dum neolitiko, sua habitanti komencis edukar bestii, praktikar agrokultivo e konstruktar megaliti, exemple en Cashtal yn Ard, ed en King Orry's Grave. Dum bronz-epoko, l'altajo di funerala monumenti diminutis, e personi komencis sepultesar en tumuli ornita e cirkondita da petri.

Romani konocis l'insulo, e nomizis ol Insula Manavia. Dum la quar yarcenti di Romana dominaco sur Britania, Romani kontrolis la maro di Irlando. Tamen, pro ke poka objekti Romana trovesis en Man, on kredas ke l'insulo havis poka intereso strategiala. Nula faro o turmo Romana trovesis sur l'insulo til nun. Dum la 5ma yarcento komencis granda migrado di Gaelani, Kelta populo, evidenta por enskriburi en petra monumenti, nomizita Ogam. Dum ca epoko developesis la linguo Manx, multe proxima ad Irlandana e Skota-Gaelana.

Dum la 7ma yarcento, l'insulo konquestesis da Anglo-Saxona rejo Edwin de Northumbria. De ibe il lansis inkursi kontre Irlando. Ne konocesas l'influo Anglo-Saxona en Man, nam poka loki havas nomi originita del antiqua linguo Angla. Dum la fino dil 8ma yarcento, Vikingi arivis, kreis lokala parlamento (Tynwald) e kreis subdividuri di la lando qui ankore existas. En 1266, Magnus la 4ma di Norvegia donis l'insulo a Skotia. Tamen, Skoti prenis kontrolo dil insulo erste en 1275, kande li vinkis Manxani che batalio di Ronaldsway, proxim Castletown.

Politiko

La guvernerio di Man esas parlamentala demokratio. La teritorio esas Dependo de la Krono, e ne esas parto dil Unionita Rejio. Tamen, l'Unionita Rejio esas responsanta pri la defenso ed exteral aferi dil insulo, e povas intervenar en lua guverno segun lua restanta povo "por grantar bona administrado". La monarko Britaniana ank esas la chefo di stato dil insulo.

Geografio

Monto Snaefell, an la horizonto.

Jacanta an la nordo dil Maro di Irlando, Man esas preske equidistanta de Anglia este, Nord-Irlando weste, e Skotia (maxim proxima) norde. Ol esas longa de 52 km e larja admaxime de 22 km. Havanta entote 572 km², lua surfaco esas poke min granda kam la triopla de Washington D.C.. Lua reliefo konsistas ek kolini norde e sude, separata da valo, centre. Norde ank existas plana regiono, qua originis de depozo di roki dum la lasta glacial epoko. Nur la monto Snaefell superiras 600 metri di altitudo; plu exakte, lua altitudo esas 620 metri.

La klimato dil insulo esas mez-varma, kun kolda someri e moderata vintri. La maxim granda pluvo-quanto falas en Snaefell: 1900 mm omnayare. En basa regioni, ol povas diminutar til 800 mm omnayare.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio dil Insulo Man

Demografio

Segun la demografiala kontado di 2016, Man havis 88 314 habitanti, di qui 26 997 rezidas en lua chef-urbo, Douglas.

Kulturo