Írak
ríki í Mið-Austurlöndum / From Wikipedia, the free encyclopedia
Írak (arabíska: العراق al-‘Irāq; kúrdíska: عێراق Eraq) er land í Mið-Austurlöndum sem nær yfir það svæði sem áður var kallað Mesópótamía, á milli ánna Efrat og Tígris og suðurhluta Kúrdistan. Það á landamæri að Kúveit og Sádí-Arabíu í suðri, Jórdaníu í vestri, Sýrlandi í norðvestri, Tyrklandi í norðri og Íran í austri. Höfuðborg og stærsta borg landsins er Bagdad. Helstu þjóðarbrot sem búa í landinu eru Arabar og Kúrdar, en auk þeirra búa þar Assýríumenn, Túrkmenar, Sjabakar, Jasídar, Armenar, Mandear, Sjerkesar og Kavlijar. Um 95% íbúa landsins eru múslimar en hluti íbúa aðhyllist önnur trúarbrögð eins og kristni, Jarsanisma, Jasídatrú og Mandeisma. Opinber tungumál Íraks eru arabíska og kúrdíska.
Lýðveldið Írak | |
جمهورية العراق Jumhūriyyat ul-ʿIrāq Jomhūrī-ye Īrāt | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: „الله أكبر“ (Guð er mestur) | |
Þjóðsöngur: Mawtini | |
Höfuðborg | Bagdad |
Opinbert tungumál | arabíska, kúrdíska |
Stjórnarfar | Þingræði |
Forseti | Abdul Latif Rashid |
Forsætisráðherra | Mohammed Shia' Al Sudani |
Sjálfstæði | |
• Konungsríki | 3. október 1932 |
• Lýðveldi | 14. júlí 1958 |
• Núverandi stjórnarskrá | 15. október 2005 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
58. sæti 438.317 km² 4,62 |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
36. sæti 40.222.503 82,7/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2021 |
• Samtals | 413,316 millj. dala (46. sæti) |
• Á mann | 10.175 dalir (111. sæti) |
VÞL (2019) | 0.674 (123. sæti) |
Gjaldmiðill | íraskur dínar (IQD) |
Tímabelti | UTC+3 |
Þjóðarlén | .iq |
Landsnúmer | +964 |
Írak á 58 km langa strandlengju við Persaflóa, hjá Umm Qasr. Landið nær yfir vatnasvið Efrat og Tígris, norðvesturenda Sagrosfjalla og austurhluta sýrlensku eyðimerkurinnar. Stærstu ár landsins eru Efrat og Tígris sem renna saman í Shatt al-Arab sem rennur í Persaflóa. Vegna ánna er mikið ræktarland í Írak.
Landið milli ánna Efrat og Tígris var í fornöld kallað Mesópótamía. Það er stærstur hluti frjósama hálfmánans og er talið með vöggum siðmenningar. Það var á þessu svæði sem notkun ritmáls með rituðum lögum, og borgarlíf með skipulögðu stjórnarfari hófust. Nafnið Írak er dregið af fornaldarborginni Úrúk í Súmer. Mikill fjöldi menningarsamfélaga kom upp á þessu svæði í fornöld, eins og Akkad, Súmer, Assýría og Babýlon. Mesópótamía var auk þess á ýmsum tímum hluti af stærri heimsveldum eins og Medaveldi, Selevkídaríkinu, Parþaveldi, Sassanídaríkinu, Rómaveldi, kalífadæmum Rasíduna, Úmajada og Abbasída, Mongólaveldinu, Safavídaríkinu, ríki Afsjarída og að lokum Tyrkjaveldi.
Þegar Tyrkjaveldi var skipt upp eftir fyrri heimsstyrjöld ákvarðaði Þjóðabandalagið núverandi landamæri Íraks Á millistríðsárunum var Írak í umsjá Bretlands í umboði Þjóðabandalagsins. Konungsríki var komið á fót árið 1921 og það hlaut sjálfstæði 3. október 1932. Árið 1958 var konunginum steypt af stóli og lýðveldi stofnað. Ba'ath-flokkurinn ríkti í Írak frá 1968 til 2003. Á árunum 1980-88 geisaði stríð á milli Íraks og Írans. Persaflóastríðið var háð 1991 eftir að Írak hafði ráðist á Kúveit. Í kjölfar innrásarinnar í mars 2003, sem Bandaríkjamenn og Bretar leiddu, hrökkluðust Ba'ath-flokkurinn og leiðtogi hans Saddam Hussein frá völdum og fjölflokkakerfi var tekið upp. Bandaríkjamenn drógu herlið sitt frá Írak árið 2011 en Írakskreppan hélt áfram og blandaðist inn í borgarastyrjöldina í Sýrlandi.