From Wikipedia, the free encyclopedia
Borgarastyrjöldin í Jemen eru átök sem hófust árið 2014 og eru tveir hópar sem berjast þar um völd. Annars vegar eru það Hútí-fylkingin og hópar sem studdu Ali Abdullah Saleh fyrrum forseta landsins. Þeir stjórna höfuðstaðnum Sana. Hins vegar eru það hópar sem styðja alþjóðlega viðurkennda stjórn Jemens, sem nú er í höndum leiðtogaráðs undir stjórn Rashad al-Alimi, og hafa höfuðstöðvar í borginni Aden. Stjórnvöld Sádi-Arabíu hafa blandað sér í átökin og styðja stjórn al-Alimi.
Borgarastyrjöldin í Jemen | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hluti af arabíska vetrinum | ||||||||||
Myndin sýnir áætlað yfirráðasvæði stríðandi fylkinga í nóvember 2021. Undir stjórn alþjóðlega viðurkenndu ríkisstjórnarinnar og bandamanna hennar
Undir stjórn Umbreytingaráðs suðursins
| ||||||||||
| ||||||||||
Helstu stríðsaðilar | ||||||||||
Meintir stuðningsaðilar: |
Ríkisstjórn Jemens Alþjóðlegt hernaðarbandalag undir stjórn Sádi-Arabíu Færri en 1.000 hermenn: Stuðningsaðilar: Aðskilnaðarsinnar í suðurhluta Jemens
Stuðningsaðilar: |
Al-Kaída Íslamska ríkið | ||||||||
Leiðtogar | ||||||||||
|
Abdrabbuh Mansur Hadi (2012–2022) Með færri en 1.000 hermenn
Aidarus al-Zoubaidi |
Abu Bilal al-Harbi | ||||||||
Fjöldi hermanna | ||||||||||
150.000–200.000 hermenn |
100 herflugvélar og 150.000 hermenn 30 herflugvélar 15 herflugvélar og 300 hermenn 15 herflugvélar 10 herflugvélar og 1.000 hermenn 6 herflugvélar 6 herflugvélar og 1.500 hermenn 4 herflugvélar og 6.000 hermenn 2.100 hermenn 4 herskip og herflugvélar 1.800 málaliðar |
ISIL: 300 | ||||||||
Mannfall og tjón | ||||||||||
„Þúsundir“ drepnir (samkvæmt Al Jazeera í maí 2018) 11.000+ drepnir (samkvæmt talningum Sáda) |
130+ hermenn drepnir 8 hermenn drepnir 4 hermenn drepnir 1 hermaður drepinn | 1.000 drepnir, 1.500 handsamaðir | ||||||||
91.600+ drepnir alls í Jemen (11.700+ óbreyttir borgarar) |
Þar sem uppreisnarher Húta er talinn njóta stuðnings stjórnvalda í Íran er gjarnan litið á átökin í Jemen sem leppstríð á milli Írans og Sádi-Arabíu um áhrif í Mið-Austurlöndum.[5][6]
Um 100.000 manns hafa látist í stríðinu, þar af um 12.000 óbreyttir borgarar, og um 50.000 særst. Sér í lagi hafa stríðsátökin komið illa niður á jemenskum börnum.[7]
Upphaf borgarastyrjaldarinnar í Jemen má rekja til arabíska vorsins og fjöldamótmæla sem þá fóru fram gegn stjórn forsetans Ali Abdullah Saleh.[8] Í byrjun 2011 var Saleh hrakinn frá völdum og varaforseti hans, Abdrabbuh Mansur Hadi, var kjörinn forseti í kosningum sem fóru fram næsta ár.[8] Hadi erfði erfiða stöðu frá forvera sínum og þurfti bæði að takast á við skæruhernað vígahópa eins og Al-Kaída, víðtæka spillingu í jemenska stjórnkerfinu, matarskort, atvinnuleysi og aðskilnaðarsinna í suðurhluta landsins.[8] Þessir erfiðleikar leiddu til þess að stjórn hans varð berskjölduð gegn uppreisn.
Á árunum 2012 til 2013 stýrði stjórn Hadi nokkurs konar þjóðfundi í Jemen þar sem reynt var að útkljá framtíðarskipulag landsins. Áætlanir voru gerðar í samráði við ýmsa þjóðfélagshópa um að skipta landinu í sex hluta og setja nýja stjórnarskrá.[9]
Hútí-fylkingin, vopnuð samtök minnihlutahóps sjíamúslima í Jemen, hafði lengi háð skærur gegn stjórnarher landsins, en eftir að ný stjórn tók við völdum nýttu þeir sér veikleika hennar og lögðu undir sig norðurhluta Jemen. Í september árið 2014 gerðu Hútar áhlaup á höfuðborgina Sana og tókst að leggja hana undir sig í janúar árið 2015.[8] Hadi forseti var settur í stofufangelsi en í febrúar sama ár tókst honum að flýja úr haldi og koma sér upp bækistöðvum í borginni Aden, sunnar í landinu.[8]
Stuttu síðar gerðu Hútar bandalag við öryggissveitir sem enn voru hliðhollar gamla forsetanum, Saleh, og gerðu tilraun til að ræna völdum í landinu og setja Saleh aftur á forsetastól. Hadi forseti flúði land, en uppreisn Hútanna var nú farin að vekja athygli grannríkisins Sádi-Arabíu. Sádar óttuðust að Hútarnir nytu stuðnings keppinauta þeirra, hins sjíaíslamska Írans, og ákváðu því að grípa inn í styrjöldina með loftárásum ásamt bandalagi átta annarra ríkja.[10] Einkum hefur her Bandaríkjanna veitt Sádum ríkulega aðstoð í styrjöldinni.[11] Deilt er þó um hversu mikil ítök, ef einhver, Íranar hafa í hreyfingu Húta.[12]
Vegna stríðsástandsins hafa öfgahreyfingar á borð við Ríki íslams einnig náð fótfestu í Jemen og hafa sölsað undir sig landsvæði í suðurhluta landsins.[8]
Í lok ársins 2017 flosnaði upp úr bandalagi Hútanna og fyrrum forsetans Saleh. Hersveitir Saleh í Aden háðu orrustu við Hútana og Saleh var skotinn til bana er hann reyndi að flýja úr borginni yfir á yfirráðasvæði Sáda.[13]
Brestir hafa einnig myndast í bandalaginu sem berst gegn Hútunum. Þann 11. ágúst árið 2019 tókst Umbreytingaráði suðursins (STC), sveitum aðskilnaðarsinna sem vilja aukið sjálfræði fyrir suðurhluta Jemens, að hertaka borgina Aden, þar sem stjórn Hadi hafði haft aðsetur sitt, með hjálp Sameinuðu arabísku furstadæmanna.[14][15][16] Stjórn Hadi komst þann 5. nóvember sama ár að samkomulagi við STC um að ríkisstjórninni yrði leyft að snúa aftur til Aden og skyldi mynda 24 ráðherra ríkisstjórn þar sem stjórnarsinnar og STC fengu 12 ráðherra hvor.[17] Stjórn STC rauf þetta samkomulag hins vegar í apríl árið 2020 og lýsti yfir sjálfstæði Suður-Jemens.[18][19] Ráðið dró sjálfstæðisyfirlýsinguna til baka í lok júlí sama ár.[20]
Þann 14. september 2019 var gerð drónaárás á tvær olíuvinnslustöðvar sádi-arabíska ríkisolíufyrirtækisins Aramco innan Sádi-Arabíu. Árásin skaðaði olíuframleiðslu Sáda og hafði mikil áhrif á alþjóðlegt olíuverð. Hútar lýstu yfir ábyrgð á árásinni en Sádar og Bandaríkjamenn hafa sakað Írana um að standa að baki henni.[21][22][23] Íranar hafa neitað sök í málinu.[24]
Þann 7. apríl 2022 tilkynnti Hadi að hann hygðist stíga til hliðar og framselja sérstöku leiðtogaráði völd sín sem forseti.[25]
Allir stríðsaðilar í jemensku borgarastyrjöldinni hafa sætt ásökunum um stríðsglæpi og mannréttindabrot. Í ágúst árið 2018 gaf rannsóknarnefnd mannréttindasérfræðinga Sameinuðu þjóðanna út skýrslu þar sem því var lýst yfir að hvorki stjórnarher Jemens, alþjóðabandalag Sáda né Hútí-fylkingin hafi reynt að takmarka mannfall óbreyttra borgara í stríðinu.[26][27] Samkvæmt skýrslunni hefur hernaðarbandalag Sádi-Arabíu gert að minnsta kosti 32 árásir á sjúkrahús, skóla, moskur og menningarhús sem njóta verndar samkvæmt alþjóðalögum. Þá voru rakin fjölmörg tilfelli þar sem hernaðarbandalagið hefur ráðist á íbúðahverfi, markaði og önnur opin almenningssvæði með þeim afleiðingum að hundruðir óbreyttra borgara hafa látið lífið.[28]
Í skýrslu sem Amnesty International gaf út um styrjöldina í júlí sama ár voru stjórnarher Jemens og hersveitir Sameinuðu arabísku furstadæmanna sökuð um gróf mannréttindabrot á borð við kerfisbundin mannrán og pyntingar.[29] Í skýrslunni eru Sameinuðu arabísku furstadæmin sökuð um að hafa komið upp valdakerfi á hernámssvæðum sínum í Jemen þar sem jemenskir borgarar er handteknir af tilefnislausu og pyntaðir, meðal annars með raflostum og kynferðislegu ofbeldi.[30]
Í skýrslu sem fréttastofan AP vann í samstarfi við Pulitzer-stofnunina og birti í desember 2018 var komist að þeirri niðurstöðu að Hútar pynti fanga sína. Samkvæmt skýrslunni hafa um þúsund verið pyntaðir og 186 látist af um 18.000 skráðum föngum Hútí-fylkingarinnar.[31] Í skýrslu Sameinuðu þjóðanna eru Hútar jafnframt sakaðir um að brjóta á kvenfrelsi og trúfrelsi á yfirráðasvæði sínu og um að hafa fangelsað Jemena sem aðhyllast Bahá'í-trú.[28]
Bandaríkin, Bretland og Frakkland hafa verið sökuð um hlutdeild í stríðsglæpum alþjóðabandalagsins vegna vopnasölu ríkjanna til Sádi-Arabíu.[32] Í mars árið 2019 samþykktu bæði fulltrúadeild og öldungadeild Bandaríkjaþings frumvarp þess efnis að Bandaríkin skyldu hætta hernaðarstuðningi og vopnasölum til Sádi-Arabíu[33] en Donald Trump Bandaríkjaforseti beitti neitunarvaldi gegn ályktuninni. Trump færði þær röksemdir að vopnasölur til Sáda væru nauðsynlegar til að verjast Írönum og bandamönnum þeirra í Austurlöndum nær og að án nákvæmra vopna yrði mannfall óbreyttra borgara í styrjöldinni enn meira.[34] Eftir að stjórnarskipti urðu í Bandaríkjunum árið 2021 tilkynnti Joe Biden, nýr forseti landsins, hins vegar þann 4. febrúar að Bandaríkin hygðust hætta fjárstuðningi við stjórnarherinn í stríðinu.[35]
Alþjóðlegar friðarumleitanir í borgarastyrjöldinni hafa borið takmarkaðan árangur. Í desember árið 2018 hittust fulltrúar Húta og ríkisstjórnar Jemen þó í friðarviðræðum sem haldnar voru í Stokkhólmi í Svíþjóð með milligöngu Sameinuðu þjóðanna. Á fundinum var fallist á vopnahlé í héraðinu Hodeida og að sveitir beggja fylkinga myndu hverfa frá hafnarborginni Hodeida, sem er ein mikilvægasta borg landsins fyrir innflutning á matvælum. Í stað þeirra voru öryggissveitir á vegum Sameinuðu þjóðanna staðsettar í borginni.[36][37] Vopnahléð í Hodeida var enn í gildi í júlí 2019 en er talið brothætt.[38]
Þann 8. apríl 2020 lýsti hernaðarbandalag Sáda einhliða yfir vopnahléi vegna kórónaveirufaraldursins það ár.[39]
Í mars 2022 féllust stríðandi fylkingar á tveggja mánaða vopnahlé.[40]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.