Færeyjar
eyjaklasi og dönsk hjálenda í Norður Atlantshafi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Færeyjar eru eyjaklasi í Norður-Atlantshafi á milli Skotlands og Íslands. Eyjarnar eru 18 talsins, og eru allar í byggð nema tvær, Koltur og Lítla Dímun. Mjög fámennt er þó á sumum þeirra. Eyjarnar eru hluti af Danmörku, en hafa heimastjórn í eigin málum. Eyjarnar eru þannig ekki hluti af Evrópusambandinu líkt og Danmörk. Tungumál eyjanna, færeyska, er náskylt íslensku.
Føroyar | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Tú alfagra land mítt | |
Höfuðborg | Þórshöfn |
Opinbert tungumál | Færeyska |
Stjórnarfar | Heimastjórn |
Konungur | Friðrik 10. |
Lögmaður | Aksel V. Johannesen |
Dönsk hjálenda | |
• Sameining við Noreg | 1035 |
• Flutningur til Danmerkur | 14. janúar 1814 |
• Heimastjórn | 1. apríl 1948 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
1.399 km² 0,5 |
Mannfjöldi • Samtals (2023) • Þéttleiki byggðar |
214. sæti 54.601 37/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2017 |
• Samtals | 2,83 millj. dala (179. sæti) |
• Á mann | 54.833 dalir |
VÞL (2008) | 0.950 |
Gjaldmiðill | Færeysk króna (DKK) |
Tímabelti | UTC (+1 á sumrin) |
Þjóðarlén | .fo |
Landsnúmer | +298 |
Færeyjar eru staðsettar um 300 km frá Bretlandi (Hjaltlandseyjum), um 500 km frá Íslandi og um 600 km frá Noregi. Þær ná yfir um 1400 km² og þar búa um 55 þúsund manns (m.v. 2023).[1] Höfuðstaður Færeyja er Þórshöfn á Straumey en í því sveitarfélagi búa alls um 20 þúsund manns. Landslag eyjanna einkennist af háum klettum sem ganga í sjó fram og litlu undirlendi. Veðurfar er rakt og vindasamt, en vegna áhrifa Golfstraumsins er mun hlýrra þar en víða annars staðar á sömu breiddargráðu. Meðalhiti er um 5˚ á vetrum og 12˚ á sumrin.[2]
Þær byggðust á svipuðum tíma og Ísland og með sama hætti; norskir sæfarar settust þar að, auk fólks frá Skotlandi og Írlandi, af norrænum og gelískum uppruna. Samkvæmt Færeyinga sögu og ritum írska munksins Dicuilusar byggðust eyjarnar snemma á 9. öld.[3][4] Sigmundur Brestisson kristnaði eyjarnar og í kjölfarið urðu þær hluti af ríki Noregskonunga snemma á 11. öld. Eftir upplausn Kalmarsambandsins 1523 voru eyjarnar hluti af Danaveldi. Árið 1538 var lúterstrú tekin upp í Færeyjum. Notkun færeysku var bönnuð í skólum, kirkjum og stjórnsýslu og færeyska hætti að vera til sem ritmál.
Á 19. öld átti Venceslaus Ulricus Hammershaimb þátt í endurreisn færeysks ritmáls og smám saman tók hún við af dönsku sem kirkjumál og menntamál á fyrri helmingi 20. aldar. Bretar hernámu Færeyjar í síðari heimsstyrjöld, en létu íbúa að mestu um að stjórn eyjanna. Eftir stríðið var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði þar sem naumur meirihluti var samþykkur. Kristján 10. ógilti niðurstöðuna, en eftir nokkrar samningaviðræður fengu Færeyingar heimastjórn 1948.[5]
Færeyjar tilheyra Danmörku og hafa notið umtalsverðra fjárstyrkja þaðan. Æðsti maður færeysku heimastjórnarinnar er titlaður lögmaður. Þjóðþing Færeyinga er kallað Løgtingið og er með aðsetur í Þórshöfn en þar sitja 33 þingmenn. Færeyingar eiga jafnframt 2 kjörna fulltrúa á Folketinget, þjóðþingi Dana. Færeyingar fara sjálfir með stjórn eigin mála, að undanskildum varnarmálum, löggæslu, æðsta dómsvaldi og gjaldmiðilsmálum. Færeyingar fara með eigin utanríkismál að hluta í samstarfi við Danmörku.[6] Þar sem Færeyjar eru ekki hluti af sama tollasvæði og Danmörk, hafa eyjarnar vald til að gera eigin verslunarsamninga við önnur ríki, eins og Hoyvíkursamninginn við Ísland. Í Norðurlandaráði eru Færeyingar hluti af dönsku nefndinni. Færeyjar senda sitt eigið landslið á mót í sumum íþróttagreinum. Einn Færeyingur, Niels Ryberg Finsen, hefur unnið Nóbelsverðlaun, þannig að eyjarnar eru það land heims sem á flesta Nóbelsverðlaunahafa miðað við höfðatölu. Sjálfstæðisbarátta Færeyinga hefur verið eitt helsta deilumálið í Færeyjum frá fyrri hluta 20. aldarinnar en þjóðin virðist ávallt skiptast nokkuð jafnt í þá sem vilja sjálfstæði og þá sem vilja áfram tilheyra Danmörku.
Aðalatvinnuvegir Færeyinga eru fiskveiðar og fiskvinnsla, sem eru ástæða þess að eyjarnar kusu að standa utan við Evrópusambandið þegar Danmörk gekk í það árið 1973. Margir Færeyingar fóru til Íslands og unnu á vertíð upp úr miðri 20. öld og settust sumir þeirra að á Íslandi og hafa gerst íslenskir borgarar. Einnig hafa allnokkrir Íslendingar sest að í Færeyjum. Í kringum aldamótin 2000 bundu Færeyingar vonir við að hægt væri að finna olíulindir á hafsvæðinu við eyjarnar, en síðustu olíuleitarfyrirtækin hættu störfum þar árið 2015.[7]