Lotukerfið
Öll þekkt frumefni á töfluformi raðað eftir sætistölu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Lotukerfið er yfirlit yfir öll þekkt frumefni á töfluformi. Efnunum er raðað í töfluna eftir atómnúmeri og hún sýnir hvernig margir eðliseiginleikar efnanna breytast í gegnum töfluna. Hvert efni er sýnt með sætistölu sinni og efnatákni.
Lotukerfið byggist á lotuvirkni frumefnanna sem fer eftir atómtölu þeirra. Taflan skiptist í fjóra hluta sem eru nokkurn veginn ferkantaðir og nefnast blokkir. Raðirnar nefnast lotur og dálkarnir flokkar. Frumefni í sama flokki hafa svipaða eiginleika. Með lotukerfinu er hægt að sjá mynstur þar sem málmleysi (að halda í sínar gildisrafeindir) er vaxandi frá vinstri til hægri og upp í töflunni, en málmeiginleikar (að láta gildisrafeindir af hendi) fara vaxandi í hina áttina. Þessir eiginleikar frumefnanna ráðast af rafeindahýsingu þeirra.
Fyrsta lotukerfið sem var almennt viðurkennt var lotukerfi Dmitris Mendelejevs frá 1869. Hann setti fram lögmálið um lotuvirkni frumefnanna byggða á atómmassa þeirra. Þar sem frumefnin voru ekki öll þekkt á þeim tíma voru eyður í töflunni og Mendelejev notaði lögmálið um lotuvirkni til að sjá fyrir hverjir eiginleikar efnanna sem vantaði væru. Lotulögmálið var viðurkennt sem eitt af grundvallarlögmálum efnisheimsins seint á 19. öld og á 20. öld urðu uppgötvanir í kjarneðlisfræði og skammtafræði til þess að skýra hana út frá samsetningu atóma. Þegar Glenn T. Seaborg uppgötvaði árið 1945 að aktíníð tilheyrðu f-blokk fremur en d-blokk varð til sú framsetning lotukerfisins sem algengust er í dag. Lotukerfið er ómissandi hluti af nútímaefnafræði.
Taflan sýnir ýmis grundvallareinkenni efnanna. Til eru fleiri kerfi, sem sýna eiginleika frumefnanna, annaðhvort í meiri smáatriðum eða frá öðru sjónarhorni. Lotukerfið hefur haldið áfram að þróast með nýjum uppgötvunum. Í náttúrunni finnast engin frumefni með sætistölu yfir 94, en efni með hærri sætistölu hafa verið búin til í tilraunastofum. Í dag eru fyrstu 118 frumefnin þekkt, sem mynda sjö fyrstu raðir töflunnar, en eftir er að staðfesta að eiginleikar þyngstu efnanna samræmist þeirra stað í kerfinu. Ekki er vitað hvort taflan muni halda áfram að stækka umfram þessar sjö raðir. Annars konar framsetningar lotukerfisins hafa verið búnar til og deilt er um hver sé hentugasta framsetningin.