სამხრეთი კორეა

სამხრეთი კორეა, ოფიციალურად კორეის რესპუბლიკა (ჰანგილი: 대한민국; ჰანჯა: 大韓民國), ხშირად მოიხსენიება როგორც კორეა — სუვერენული სახელმწიფო აღმოსავლეთ აზიაში, მოიცავს კორეის ნახევარკუნძულის სამხრეთ ნაწილს.

კორეის რესპუბლიკა 대한민국 დეჰან მინგუკ სამხრეთი კორეა
დროშა
დევიზი:  홍익인간 (არაოფიციალური) „კაცობრიობისთვის სარგებლის მოტანა“
ჰიმნი:  애국가 ეგუკა პატრიოტული სიმღერა
სამხრეთ კორეის მდებარეობა
დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი)		სეული 37°35′ ჩ. გ. 127°00′ ა. გ.
ოფიციალური ენა		კორეული
რელიგია		51% არარელიგიური 31%  ქრისტიანი 17%  ბუდისტი 2%  სხვა[1]
მთავრობა		საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ლი ჯე მიონგი
ფართობი
-	სულ	100 339 კმ2 (108-ე)
-	წყალი (%)	0.3
მოსახლეობა
-	2014 შეფასებით	51 302 044 (26-ე)
-	სიმჭიდროვე	480 კაცი/კმ2 (მე-19)
მშპ (მუპ)		2018 შეფასებით
-	სულ	$2.241 ტრილიონი (მე-10)
-	ერთ მოსახლეზე	43 212 აშშ დოლარი (2018) (31-ე)
აგი (2006)		0.912 (მაღალი) (26-ე)
ვალუტა		სამხრეთ კორეული ვონი (KRW)
დროის სარტყელი		UTC+09:00
ქვეყნის კოდი		KR
Internet TLD		.kr
სატელეფონო კოდი		82

სახელი „კორეა“ მომდინარეობს კორიოს სამეფოდან. ქვეყანას გააჩნია სახმელეთო საზღვარი ჩრდილოეთ კორეასთან (ჩრდილოეთით) და საზღვაო საზღვრები იაპონიასა (აღმოსავლეთით) და ჩინეთთან (დასავლეთით). ქვეყნის 51 მილიონიანი მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარი ცხოვრობს სეულის დედაქალაქის რეგიონში, რომელიც სიდიდით მეორეა მსოფლიოში.^[2] თავისი 25 მილიონიანი მოსახლეობით^[3] ქალაქი Arcadis NV-ის მიერ შეფასებულია, როგორც აზიის მეორე ყველაზე ხელსაყრელი ქალაქი მსოფლიოში ცხოვრების ხარისხის მეორე საუკეთესო მაჩვენებლით.^[4][5]

კორეა დასახლებული იყო ჯერ კიდევ ქვედა პალეოლითის ხანაში.^[6][7] მისი ცივილიზაცია კი კოჩოსონის დაარსებით დაიწყო. 668 წელს კორეის სამი სამეფოს გაერთიანების შემდეგ, კორეა ათასწლეულზე მეტხნს განაგრძობდა შედარებით სიმშვიდეში არსებობას საუკუნოვან დინასტიათა მმართველობის ქვეშ და ეს იყო მისი ვაჭრობის, კულტურის, ლიტერატურის, მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების აყვავების პერიოდი.^[8]

1910 წელს იაპონიის იმპერიამ მოახდინა კორეის ანექსია. 1945 წელს, იაპონიის კაპიტულაციის შემდეგ, კორეა საბჭოთა და ამერიკულ საოკუპაციო ზონებად დაიყო, რომელთაგან უკანასკნელი 1948 წელს გამოცხადდა კორეის ერთადერთ კანონიერ ხელისუფლებად, რომელიც გაეროს მიერ იყო აღიარებული,^[9] თუმცა სულ მალე ჩრდილოეთში დამყარდა კომუნისტური რეჟიმი, რომელიც 1950 წელს შეიჭრა სამხრეთში და დაიწყო კორეის ომი, რომელიც 1953 წელს საზავო ხელშეკრულებით დასრულდა. მიუხედავად მცირე შეტაკებებისა ჩრდილოეთთან, მას შემდეგ მშვიდობა არ დარღვეულა. სამხრეთი კორეა არის რეგიონული ძალა მსოფლიოში სიდიდით მეათე თავდაცვითი ბიუჯეტით.

სამხრეთი კორეა ადამიანის განვითარების ინდექსის მიხედვით აღმოსავლეთი აზიის ყველაზე განვითარებული ქვეყანაა. მისი მოქალაქეები სარგებლობენ ცხოვრების ძალიან მაღალი ხარისხით, გააჩნიათ რეგიონში ყველაზე მაღალი ინდივიდუალური შემოსავალი და საშუალო ხელფასი,^[10] ასევე, მსოფლიოში სიდიდით მერვე ოჯახური შემოსავალი.^[11]

მსოფლიო მასშტაბით კორეა ჯანდაცვის ხარისხისა და ბიზნესის კეთების სიმარტივის მიხედვით, წამყვან ქვეყნებს შორისაა. იგი, ასევე, ერთ-ერთ მოწინავე ადგილზეა განათლების თვალსაზრისით, თუმცა ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის სიმკაცრემ საერთაშორისო კრიტიკა გამოიწვია.^[12][13]

სახელწოდება

• ოფიციალური: კორეის რესპუბლიკა.
• კორეული: Taehan Minguk.
• ქვეყნის კოდი: KR.

ისტორია

გამოცხადდა რესპუბლიკა 1948 წელს. 1951-ში შეიჭრა ჩრდილოეთი კორეა, ომი რამდენიმე წელი გრძელდებოდა. 1961 და 1980 წლებში განხორციელდა სამხედრო გადატრიალებები. 1991 წელს ჩრდილოეთ კორეასთან ხელი მოეწერა თავდაუსხმელობის აქტს. 1992 წლიდან გაეროს წევრია. 2000 წლიდან დაიწყო „დათბობის პერიოდი“ მხარეებს შორის.

გეოგრაფია

ქვეყანა მდებარეობს აღმოსავლეთ აზიაში. უკავია კორეის ნახევარკუნძულის სამხრეთი ნაწილი. მოსაზღვრე ქვეყანაა ჩრდილოეთი კორეა.

• ფართობი: 100 339 კვ. კმ.
• ბუნება: უმაღლესი მწვერვალი — ჰალსანი 1950 მ.; მდინარე (კმ) — ნაკტონგ-განგი 520; ტბა — ჩუნგჯუ-ჰო; კუნძული (კვ. კმ) — ჩეჯუდო 1830; კლიმატი — ზომიერი.
• ბუნებრივი რესურსები: ქვანახშირი, ვოლფრამი, გრაფიტი, მოლიბდენი, ტყვია, ჰიდროენერგეტიკული რესურსები.

სახელმწიფო

• სახელმწიფო სისტემა: რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი იუნ სოკ იოლი (2022).
• საკანონმდებლო ორგანო: ერთპალატიანი პარლამენტი (273 წევრი).
• ადმინისტრაციული დაყოფა: ქვეყნის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულებია — 9 პროვინცია (do) და 7 ქალაქი (gwangyoksi).

მთავრობა

სამხრეთ კორეის ეროვნული ასამბლეა

სამხრეთ კორეის მთავრობის სტრუქტურა განისაზღვრება კორეის რესპუბლიკის კონსტიტუციით. მრავალი დემოკრატიული სახელმწიფოს მსგავსად, სამხრეთ კორეას მთავრობა სამ მიმდინარეობად იყოფა. ესენია: აღმასრულებელი, სასამართლო და საკანონმდებლო. აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ფილიალები მოქმედებენ, ძირითადად, ეროვნულ დონეზე, თუმცა აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვადასხვა სამინისტროები ადგილობრივ ფუნქციებსაც ითვისებენ. ადგილობრივი თვითმმართველობა ნახევრად ავტონომიურია და შეიცავს აღმასრულებელ და საკანონმდებლო ორგანოებს. სასამართლო განყოფილება მოქმედებს როგორც ეროვნულ, ისე ადგილობრივ დონეზე. სამხრეთ კორეა არის კონსტიტუციური დემოკრატია.

1948 წელს, კონსტიტუციის ოფიციალურად გამოქვეყნების შემდეგ მასში რამდენიმე ცვლილება შეიტანეს. ამასთან, მან შეინარჩუნა მრავალი ფართო მახასიათებელი რაც ისტორიის განმავლობაში გააჩნდა. ქვეყანას სამხრეთ კორეის მეორე რესპუბლიკის გარდა ყოველთვის ჰქონდა საპრეზიდენტო სისტემა დამოუკიდებელი აღმასრულებელი ხელმძღვანელობით. ამჟამინდელი კონსტიტუციით, სახელმწიფო ზოგჯერ მოიხსენიება როგორც სამხრეთ კორეის მეექვსე რესპუბლიკა. პირველი პირდაპირი არჩევნები ქვეყანაში 1948 წელს ჩატარდა.

მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ კორეამ განიცადა სამხედრო დიქტატების სერია 1960-იანი წლებიდან 1980-იან წლებამდე, მას შემდეგ ქვეყანა წარმატებულ ლიბერალურ დემოკრატიად გადაიქცა. დღეს CIA World Factbook აღწერს სამხრეთ კორეის დემოკრატიას, როგორც „სრულად ფუნქციონირებულ თანამედროვე დემოკრატიას“. კორუფციის აღქმის ინდექსით სამხრეთ კორეა 45-ე ადგილზეა (აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონში მე-9), 100-დან 57 ქულით. დაარქივებული 2019-04-21 საიტზე Wayback Machine.

ადმინისტრაციული დაყოფა

რუკა	N	სახელწოდება	ჰანგილი	ჰანჯა	მოსახლეობა
		სპეციალური ქალაქი (Teukbyeolsi)
	1	სეული	서울특별시	서울特別市	9 , 830 , 452
		მეტროპოლიტენი (Gwangyeoksi)
	5	ბუსანი	부산광역시	釜山廣域市	3, 460 , 707
	3	დეგუ	대구광역시	大邱廣域市	2,471,136
	2	ინჩხონი	인천광역시	仁川廣域市	2,952,476
	6	გვანგჯუ	광주광역시	光州廣域市	1,460,972
	7	დაეჯეონ	대전광역시	大田廣域市	1,496,123
	4	ულსან	울산광역시	蔚山廣域市	1,161,303
		სპეციალური თვითმმართველი ქალაქი (Teukbyeol- jachisi)
	-	სეჯონგ (სამხრეთ ჩუნგჩეონგი)	세종특별자치시	世宗特別自治市	295,041
		პროვინცია (Do)
	8	კიონგიდოს პროვინცია	경기도	京畿道	12,941,604
	9	განგვონის პროვინცია	강원도	江原道	1,545,452
	15	ჩრდილოეთ ჩუნგჩეონგი	충청북도	忠淸北道	1,595,164
	14	სამხრეთ ჩუნგჩეონგი	충청남도	忠淸南道	2,120,666
	13	ჩრდილოეთ ჯეოლლა	전라북도	全羅北道	1,847,089
	12	სამხრეთ ჯეოლლა	전라남도	全羅南道	1,890,412
	10	ჩრდილოეთ გიეონგსანგ	경상북도	慶尙北道	2,682,897
	11	სამხრეთ გიეონგსანგ	경상남도	慶尙南道	3,377,126
		სპეციალური თვითმმართველი პროვინცია (Teukbyeoljachi -do)
	16	ჯეჯუ	제주특별자치도	濟州特別自治道	661,511

დემოგრაფია

• მოსახლეობა: 51,709,098 მლნ (2021), მათ შორის 99,8 % კორეელები.
• ენები: კორეული, ინგლისური.
• რელიგია: ბუდიზმი, კონფუციანელობა, ქრისტიანობა.
• ქალაქები (ათ.): სეული (9.630; აგლომ. 19 969), პუსანი (3.505; აგლომ. 4.298), დეგუ (2.370), ინჩხონი (2.480).

უდიდესი ქალაქები

სამხრეთ კორეის უდიდესი ქალაქებია:

1. სეული, სეული, 9,904,312 მცხოვრები;
2. პუსანი, პუსანი, 3,448,737 მცხოვრები;
3. ინჩხონი, ინჩხონი, 2,890,451 მცხოვრები;
4. დეგუ, დეგუ, 2,446,052 მცხოვრები;
5. დაეჯეონ, დაეჯონი, 1,538,394 მცხოვრები;
6. გვანგჯუ, გვანგჯუ, 1,502,881 მცხოვრები;
7. სუვონი, ჯიონგიდოს პროვინცია, 1,194,313 მცხოვრები;
8. ულსანი, ულსანი, 1,166,615 მცხოვრები;
9. ჩანგვონგ, სამხრეთ გიეონგსანგის პროვინცია, 1,059,241 მცხოვრები;
10. კოიანი, ჯიონგიდოს პროვინცია, 990,073 მცხოვრები.

ენა

დიალექტების განაწილება კორეის ნახევარკუნძულზე

კორეული სამხრეთ კორეის ოფიციალური ენაა და ენათმეცნიერების უმეტესობის მიერ კლასიფიცირდება, როგორც იზოლირებული ენა. კორეული არ უკავშირდება არც ერთ ჩინურ ენას, თუმც ის მოიცავს უამრავ სიტყვას, რომლებიც წარმოშობით ჩინურია. კორეულ ენაში მრავლადაა ინგლისური და ევროპული ენებიდან შესული სიტყვები. კორეა იყენებს ადგილობრივ დამწერლობის სისტემას, სახელწოდებით ჰანგილი, რომელიც შეიქმნა 1446 წელს მეფე სეჟონგის მიერ, რომ თავი აერიდებინათ კლასიკური ჩინური დამწერლობის სწავლისაგან, რადგან ჩინური დამწერლობა სასწავლად რთული იყო და კორეულ ენას არც უხდებოდა. სამხრეთ კორეა ჯერ კიდევ იყენებს ზოგიერთ ჩინურ ჰანჯას სიმბოლოს შეზღუდულ ადგილებში, მაგალითად, ბეჭდურ მედიასა და იურიდიულ დოკუმენტაციაში.

კორეულ ენას სამხრეთ კორეში სტანდარტული დიალექტი აქვს, რომელსაც სეულულ (დედაქალაქის გამო) დიალექტს უწოდებენ. ქვეყნის მასშტაბით კორეული ენის 4 დიალექტი გამოიყოფა.

სამხრეთ კორეელი მოსწავლეების უმეტესობა სკოლაში ინგლისურ ენას სწავლობს. მოსწავლეებს აქვთ შესაძლებლობა დამატებით კიდევ ერთი ენა აირჩიონ იაპონურსა და ჩინურს (მანდარინი) შორის.

რელიგია

2015 წლის აღწერის შედეგების თანახმად, სამხრეთ კორეის მოსახლეობის ნახევარზე მეტმა (56.1%) განაცხადა, რომ არ მიჰყვებოდა არც ერთ რელიგიურ მიმდინარეობას. იმ ადამიანებს შორის, რომლებიც რომელიმე რელიგიას მიჰყვებიან უმეტესობა ქრისტიანი და ბუდისტია. 2015 წლის აღწერის მონაცემებით, მოსახლეობის 27.6 % ქრისტიანი იყო (19.7 % პროტესტანტი, 7.9% კათოლიკე), 15.5 % კი ბუდიზმის მიმდევრებს წარმოადგენდა. სხვა რელიგიებიდან ყველაზე გავრცელებული ისლამია (130 000 მუსლიმი, რომლებიც ბანგლადეშიდან და პაკისტანიდან მიგრანტები არიან, ასევე 35 000 კორეელი მუსლიმი). რელიგიის თავისუფლება გარანტირებულია კონსტიტუციით, და ქვეყანაში არ არსებობს სახელმწიფო რელიგია. საერთო ჯამში, 2005 და 2015 წლების აღწერის პერიოდებში შეინიშნა ქრისტიანების უმნიშვნელო შემცირება (29 %-დან 27.6 %-მდე), ბუდიზმის მკვეთრი ვარდნა (22,8 %-დან 15.5 %-მდე) და არარელიგიური მოსახლეობის ზრდა (47.2 %-დან 56.9 %-მდე).

ჯანდაცვა

სამხრეთ კორეას აქვს უნივერსალური ჯანდაცვის სისტემა. მას მსოფლიოში ჯანმრთელობაზე ზრუნვის მეორე საუკეთესო შედეგი აქვს.^[14]

თვითმკვლელობა სამხრეთ კორეაში არის სერიოზული და ფართოდ გავრცელებული პრობლემა. 2015 წლის მონაცემებით ქვეყანაში ყოველ 100 000 პირზე 24.1 ადამიანმა დაასრულა სიცოცხლე თვითმკვლელობით.

სიცოცხლის ხანგრძლივობა სწრაფად იზრდება, სამხრეთ კორეამ 2015 წელს ჯანმოს მიერ საშუალო ასაკით 82,3 წელი სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით მე-11 ადგილი დაიკავა.

პან გი მუნი

საგარეო ურთიერთობები

სამხრეთ კორეა დიპლომატიურ ურთიერთობას ინარჩუნებს 188-ზე მეტ ქვეყანასთან. ქვეყანა ასევე არის გაეროს წევრი ქვეყანა 1991 წლიდან. ჩრდილოეთ და სამხრეთ კორეა გაეროს წევრი სახელმწოფიები ერთ პერიოდში გახდნენ. 2007 წლის 1 იანვარს სამხრეთ კორეის საგარეო საქმეთა ყოფილმა მინისტრმა პან გი მუნმა გაეროს გენერალური მდივნის თანამდებობა მიიღო და პოსტზე 2007 წლიდან 2016 წლამდე დარჩა.

2009 წლის ნოემბერში სამხრეთ კორეა შეუერთდა განვითარებისა და დახმარების კომიტეტს, როგორც დონორი სახელმწიფო. უნდა აღინიშნოს ის, რომ ეს ორგანიზაციაში პირველი შემთხვევაა, როდესაც დახმარების მიმღები ქვეყანა შემდგომში დონორო გახდა.

ეკონომიკა

• ეროვნული პროდუქტი: მოცულობა - 485 მლრდ $ (მე-11 ადგილი); 1 სულზე - 10 550 $; სტრუქტურა (%) — სოფლის მეურნეობა 6, მრეწველობა 43, მომსახურება 51.
• ექსპორტი: სამანქანო-სატრანსპორტო მოწყობილობები, საფეიქრო ნაწარმი, ელექტრო საქონელი.
• ბიუჯეტი: 118,100 მლნ $.
• ვალუტა: სამხრეთკორეული ვონი (KRW).
• კომპანიები: დეუ ელექტრონიკსი, სამსუნგი, ჰიუნდაი და კია მოტორსი.

კულტურა

ტრადიციული საკრავი გაიაგეუმი

სამხრეთ კორეა იყოფს მსგავს კულტურას ჩრდილოეთ კორეასთან. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ კორეის ნახევარკუნძულის გაყოფის შემდეგ, 1945 წელს საზღვრის ორივე მხარეს მდებარე სახელმწიფოები ახალ, განსხვავებულ კულტურულ ელემენტებს ჰქმნის. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის კულტურას დიდი გავლენა აქვს ჩინური კულტურისაგან, სამხრეთ კორეამ მაინც შეინართუნა თავისი იდენტობა და განავითარა კულტურული თვითმყოფადობა, რომელიც მისი დიდი მეზობლისგან გამოირჩევა. სამხრეთ კორეაში დაცულია იუნესკოს 19 არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა, (სიდიდით მესამე მსოფლიოში) და 12 მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი. სამხრეთ კორეის კულტურის, სპორტისა და ტურიზმის სამინისტრო აქტიურად უწყობს ხელს ტრადიციულ ხელოვნებას.

სამხრეთ კორეის ინდუსტრიალიზაციამ და ურბანიზაციამ მრავალი ცვლილება მოუტანა თანამედროვე კორეელების ცხოვრების წესს. ეკონომიკისა და ცხოვრების სტილის შეცვლამ განაპირობა მოსახლეობის დიდ კონცენტრაცია დიდ ქალაქებში, განსაკუთრებით კი დედაქალაქ სეულში. ევროკავშირის 2014 წლის კვლევამ აჩვენა, რომ სამხრეთ კორეელები ყოველწლიურად ყველაზე მეტ ალკოჰოლს სვამენ, დანარჩენ მსოფლიოსთან შედარებით. სამხრეთ კორეელები კვირაში საშუალოდ 13,7 ჭიქა ლიქიორს სვამენ. სამხრეთ კორეას აღნიშნულ გამოკითხვაში მოჰყვება რუსეთი, ფილიპინები და ტაილანდი.

შიდა მოხმარების გარდა, სამხრეთ კორეას აქვს აყვავებული გასართობი ინდუსტრია, სადაც სამხრეთ კორეის გართობის სხვადასხვა ასპექტებმა, მათ შორის სატელევიზიო დრამებმა, ფილმებმა და პოპულარულმა მუსიკამ, მნიშვნელოვანი ფინანსური შემოსავალი გამოიმუშავა ქვეყნის ეკონომიკისთვის. ფილმი პარაზიტი, რომლის რეჟისორიც ბონგ ჯონ ჰოა, ყველაზე მაღალ შემოსავლიანი სამხრეთ კორეული ფილმი გახდა 2019 წელს. ეს ფილმი ასევე არის პირველი არაინგლისურენოვანი ფილმი, რომელმაც ოსკარი მოიგო საუკეთესო სურათისათვის. ფილმა სხვა მრავალი საერთაშორისო აღიარებაც მოიპოვა.

ეკონომიკა

სამსუნგის სათავო ოფისი სეულში

სამხრეთ კორეის შერეული ეკონომიკა აქვს. ეს არის განვითარებული ქვეყანა, რომელსაც მაღალი შემოსავლის მქონე ეკონომიკა გააჩნია. სამხრეთ კორეული ბრენდები, როგორებიცაა ელ ჯი ელექთრონიქსი და სამსუნგი მთელს მსოფლიოში არის გავრცელებული.

განათლებაში ინვესტიციამ ქვეყანა მასობრივი გაუნათლებლობიდან გადაიყვანა საერთაშორისო მნიშვნელოვან ტექნოლოგიურ ცენტრად. ქვეყნის ეროვნული ეკონომიკა სარგებლობს მაღალკვალიფიციური მუშახელით და ის არის მსოფლიოში ერთ- ერთი ყველაზე განათლებული ქვეყანა, სადაც მოსახლეობის ყველაზე დიდ ნაწილს აქვს საშუალო საფეხურის განათლება. სამხრეთ კორეის ეკონომიკა დიდად არის დამოკიდებული საერთაშორისო ვაჭრობაზე, 2014 წელს სამხრეთ კორეა იყო მეხუთე უმსხვილესი ექსპორტიორი და მეშვიდე უდიდესი იმპორტიორი მსოფლიოში.

სამხრეთ კორეის ეკონომიკის მაღალი ზრდის პოტენციალისა და აშკარა სტრუქტურული სტაბილურობის მიუხედავად, ქვეყანა განიცდის ზიანს მის საკრედიტო რეიტინგის საფონდო ბაზარზე, ღრმა სამხედრო კრიზისების დროს ჩრდილოეთ კორეის თავდასხმის გამო, რაც უარყოფით გავლენას ახდენს სამხრეთ კორეის ფინანსურ ბაზრებზე. საერთაშორისო სავალუტო ფონდი კომპლიმენტურად გამოხატავს სამხრეთ კორეის ეკონომიკის გამძლეობას სხვადასხვა ეკონომიკური კრიზისების წინააღმდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ იგი მძიმედ დააზარალა 1990-იანი წლების ბოლოს აზიის ეკონომიკურმა კრიზისმა, სამხრეთ კორეის ეკონომიკამ მოახერხა სწრაფი აღდგენა და შემდგომ წლებში ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი სამჯერ გაიზარდა.

მემკვიდრეობა

• სეული — კორეული ხელოვნების ეროვნული მუზეუმი, გუნბოკის, კუნბოკის, დაკსუს სასახლეები;
• ჩონჯუ — ტაძარი-პაგოდა პონჩუ-სა;
• ჩენჯუ — ლის დინასტიის დამაარსებლის აკლდამა.