ფინურ-უნგრული ენები
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ფინურ-უნგრული ენები, უნგრულ-ფინური ენები, ფინურ-მადიარული ენები — ურალურ ენათა ოჯახის ერთ-ერთი ჯგუფი. გავრცელებულია ჩრდილო-აღმოსავლეთ ევროპაში (სკანდინავიიდან ურალამდე), ვოლგა-კამის აუზის უდიდეს ნაწილში, შუა და ქვემო ობის აუზში, დუნაის აუზის მცირე ნაწილში. ფინურ-უნგრულ ენებზე მოლაპარაკეთა რიცხვი 24 მლნ-ს აღწევს. უნგრულ, ფინურ და ესტონურ ენებს მრავალსაუკუნოვანი დამწერლობა და ლიტერატურული ტრადიციები აქვთ. სხვა ფინურ-უნგრულ ენების უმრავლესობა ახლადდამწერლობიანი ენებია, ხოლო ზოგიერთი ბალტიისპირულ-ფინური ენა უდამწერლობოა. ფინურ-უნგრული ენების ნათესაობის დამადასტურებელია ამ ენებში არსებული ძველი სიტყვების საერთო ფენა, ასევე სიტყვის მორფოლოგიური მწარმოებლებისა და კუთვნილების აღმნიშვნელი სუფიქსების სისტემა. მათი ტიპოლოგიური მახასიათებლებია აგლუტინაცია, სინჰარმონიზმი, მჟღერი თანხმოვნების სიღარიბე, 2 და მეტი თანხმოვნის შეუთავსებლობა პირველ მარცვალში და ა. შ. აქვთ კუთვნილებისა და ჯერადობის (ზმნაში) აღმნიშვნელი ბოლოსართების მდიდარი სისტემა.
ფინურ-უნგულ ენებს ორ, ფინურ და უნგრულ ენათა შტოდ ჰყოფენ, ხოლო ფინურ-უნგულ ენებზე მოლაპარაკეთ კი ფინურ-უნგრელ ხალხებს უწოდებენ.
Remove ads
სახელწოდება
ამ ენებს ზოგჯერ ფინურ-მადიარულ ენებსაც უწოდებენ.
ენათა კლასიფიკაცია
ფინურუნგრული ენები შემდეგნაირად კლასიფიცირდება:
უნგრული ენები
ფინურ-პერმული ენები
- პერმული ენები
- ვოლგის ფინური ენები
- მარიული
- აღმოსავლურ-დაბლობის
- მთის
- ჩრდილო-დასავლური
- მორდვა
- ერზია
- მოქშა
- გამქრალი ვოლგის ფინური ენები
- მარიანული †
- მურომული †
- მეშჩერული †
- ფინურ-სამური ენა (ფინურ–ლაპური ენა)
- საამური ენები (ლაპური ენები)
- დასავლეთსაამური ენები
- სამხრეთსაამური
- უნესაამური
- ლულესაამური
- პიტესაამური
- ჩრდილოეთსაამური
- აღმოსავლეთსაამური ენები
- კემისაამული †
- ინარისაამული
- აკალასაამური †
- კილდინსანური
- სკოლცამური
- ტერსაამული
- დასავლეთსაამური ენები
- ბალტიისპირულ-ფინური ენა
- საამური ენები (ლაპური ენები)
- მარიული
უწინ მორდვასა და მარის ენებს ვოლგას ენებს მიაკუთვნებდნენ, მაგრამ დღეს ამგვარი კლასიფიკაცია კითხვის ქვეშ დგას, რადგან შეუძლებელია ვოლგის ფინური ენის რეკონსტრუირება. ამიტომაც კლასიფიცირების კრიტერიუმად უფრო გავრცელების გეოგრაფიული არეალია მიღებული, ვიდრე ენათა გენეტიკური სიახლოვე.
„მამაო ჩვენო“ (დასაწყისი) ფინურ–უნგრულ ენებზე
რიცხვითი სახელი
მაშინ როცა რიცხვითი სახელები „ერთიდან“ „ექვსის“ ჩათვლით ფინურ–უნგრული წარმოშობისაა, რიცხვი სახელი „შვიდი“ როგორც ფინურ, ასევე უნგრულ ენებში წარმოადგენს ინდროევროპულ ნასესხობას, კერძოდ კი ძველი ინდურიდან შემოსულ სიტყვას – „საპტა“. სიტყვა „ათი“ იყო არა მარტო სიტყვა „ათის“ შესატყვისი, არამედ გამოხატავდა „რიცხვსაც“. ეს დღესაც ასეა სამის, მარისა და მანსის ენებზე. რიცხვითი სახელი „დას“ კომისა და უდმურტულ ენაში, ხოლო „ტიზ“ უნგრულში ირანული ენებიდან შემოსულ ნასესხობას წარმოადგენს .
Remove ads
ლიტერატურა
- მ. ჩხაიძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 327.
რესურსები ინტერნეტში
- Frequently Asked Questions about Finno-Ugrian Languages
- László Marácz: The Untenability Of The Finno-Ugrian Theory From A Linguistic Point Of View დაარქივებული 2007-10-17 საიტზე Wayback Machine.
- ურალურ ენათა სია–ჩამონათვალი მოსაუბრეთა რაოდენობის მითითებით (ინგლისურ ენაზე)
 |
ეს სტატია ლინგვისტიკის შესახებ ჯერჯერობით ესკიზია. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ მის შევსებაში. |
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads