Kompas

Kompas (lat. com— «birge» hám passus — «jol», «qádem»; «joldas») — navigaciya ásbabı bolıp, jer sırtına salıstırǵanda sistemada jónelislerdi anıqlaydı. Bul sistema tórt dúnya tárepleri — arqa, qubla, shıǵıs hám batıstı belgileydi. Geyde kompasta bul táreplerden tısqarı dárejeler de sızılǵan boladı. Bunda arqa 0°, keyin saat baǵdarı boylap: shıǵıs 90°, qubla 180°, batıs bolsa 270° ga sáykes keledi

Ápiwayı qalta kompası.

Kompas (ital. compasso — ólsheymen) — geografiyalıq (haqıyqıy) yamasa magnit meridianınıń baǵdarın anıqlawda qollanılatuǵın ásbap. Magnitlı, giroskopik kompası, quyash kompası, radio hàm astroradio kompası bolıwı múmkin.

Bir-birinen parıqlı eki túrli kompaslar bar: magnit kompas hám girokompas. Magnit kompas mili Jer magnit maydanı menen tásirlesip, geomagnit polyusqa uyqas túsiwge háreket etedi. Girokompas bolsa óz ishinde Jer aylanıwına bayqaǵısh tez aylanıwshı dóngelekti saqlaydı.

Magnit kompas Qıtayda, Han úrim-putaǵı dáwirinde oylap tabılǵan. Onı dáslep basında «qımbat bahalı taslar tabıw hám úy qurıw ushın jay anıqlawda» isletilgen. Keyinirek kompastan Qıtay áskerleri teńiz hám qurǵaqlıqta jol anıqlaw hám karta sızıw ushın paydalana baslaǵan. Kompas Qıtaydan Evropaǵa Iran arqalı kirip kelgen.