Traktor

Traktor (ing . tractor, lat. traho — tartaman, tasıyman) — dvigatel járdeminde háreketleniwshi dóńgelekli yaki gusenitsalı (shınjırlı) ózijúretin mashina. Traktor qurılıs, awıl xojalıǵı. isleri hám basqa islerdi islew, tirkeme, ornatıw hám yarım ornatpa ásapların tartıw hám háreketlendiriw, kerekli (statsionar) mashinalardı iske túsiriw ushın mónjellengen.

Puw mashinası ornatılǵan birinshi dóńgelekli Traktor 1830 jılda Angliya hám Frantsiyada payda bolǵan, transport hám áskeriy iste isletilgen. 1890 jılda AQSh da awıl xojalıǵı. islerinde qollanılǵan. Gusenitsalı Traktordı Rossiyada D. A. Zagryajskiy (1837) hám A. P. KostikovAlmazovlar (1889) oylap tapqan. 1988 jılda worıs mexanigi F.A. Blinov puw mashinası ornatılǵan gusenitsalı Traktor soǵıp sınawdan ótkizgen. 1895 jılda worıs oyshılı Ya. V. Mamin ishki janıw dvigateli ornatılǵan ózijúrer dóngelekli arba oylap tapqan. AQShdaǵı "XartParr" (HartParr) firması 1901 jıldan baslap ishki janıw dvigateli ornatılǵan dóngelekli Traktor islep shıǵara basladı. 1912 jıldan AQShda, keyinshelik Germaniya hám basqa mámleketlerde gusenitsapı Traktorı islep shıǵarıla baslandı. Ózbekstanda 1967 jıll. Tashkent traktor zavodında paxtaǵa modifikatsiya qılınǵan dóngelekli Traktorlar islep shıǵarıla basladı.

Júriw bóliminiń tipine qarap, awıl xojalıǵı. hám sanaatda isletiletuǵın Traktorlar parıqlanadı. Traktordı jaratıw hám islep shıǵarıw. tipaj (kórgizbe) dizimi boyınsha ámelge asırıladı. Standartqa baylanıslı, tipaj dizimi tómendegi tartıw klasları (modelleri)ne bólingen: 0,2; 0,6; 0,9; 1,4; 2; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 15; 25; 35; 50. Bunnan 0,2—8 ge shekem tartıw klasındaǵı Traktorlar, kóbinshe, awıl xojalıǵında qalǵanları sanaatda isletiledi. Olar arasında anıq parıq qılınbaydı, sebebi sanaat Traktorlarınıń ayrımları awıl xojalıǵı. Traktorları tiykarında islep shıǵarıladı. Awıl xojalıǵı Traktorlarınıń ózine mas ózgeshelikleri, olar awıl xojalıǵındagı texnologik hádiyselerdiń agrotexnik talaplarına mas boladı; sanaat T.larınıń ózine jarasa ózgeshelikleri eginlerdi suwǵarıw hám batpaqlıqlardı qurıtıw hámde jollar qurıw hám b. islerde isletiletuǵın bólek bólimler (buldozer, trelyov ornatılatuǵın hám basqalar)dıń barlıǵı esaplanadı.

Gusenitsali Traktordıń júriw bólegi órmelewshi gusenitsa (shınjır) menen ornatılǵan. Gusenitsalardıń tayanısh sırtı úlken, topraqqa salistırma basımı kem, toproq benen jaqsı tislesedi. Sol sebepli tartıw kúshi úlken, kem shataqsıraydı, ótiw qıyın jerlerde júre aladı. Biraq dóńgelekli Traktorǵa manyovrshanlıǵı hámde turǵınlıǵı pás boladı. Dóńgelekli Traktor manyovrshan, universal, jeńil, isletiw ańsat. Onıng jol tırqıshı úlken bolǵanı ushın eginlerge zıyan jetkizbey júre aladı. Egin qatar aralarǵa qarap bir aqdaǵı dóńgelekler arasında ózgertiriw múmkin. Tórt dóńgelekli Traktorlarda 2 dana yaki 4 dana dóńgelek jetekshi, úsh dóńgeleklerde 2 dana dóńgelek jetekshi bolıwı múmkin.

Awıl qojalıǵı Traktorları barlıq islerge mónljellengen (topraqqa jukbasıwǵa islew beriw, egiw hám b. ushın), úniversal shapıq (egetler arasında islew beriw ushın); bólek (baǵ-palız, eginzar hám basqalar ushın) bólinedi. Barlıq islerge mónjellengen Traktorlar Jer aydaw, egin egiw, jappasına kultivatsiya qılıw, jıyım-terim hám b. Awır islerde qollanıladı. Dvigateli kúshli, tartıw kúshi úlken, jol tırqıshı úlken boladı. Úniversal shapıq Traktorları, kóbinshe, shabıq qılıw hám zúráatdi jıynawda isletiledi. Tartıw kúshi barlıq islerge mónljellengen T.lartikinen kishi, jol tırqıshı ádewir úlken boladı. Uzatpalar sanı kóp, dóngelekler arasında qatar aralarınıń kengligine maslap ózgertiriw múmkin. Bólek T. úniversal shopiq yaki aydaw T.ları tiykarında jaratıladı hám, kóbinshe, júriw bóliminiń dúziliwi menen parıqlanadı. Maselen, paxtashılıqqa maslastırılǵan TTZ60.11 yaki TTZ80.11 tipindegi Traktorlarda bir aldınǵı hám ekk jetekshi keyingi dóńgelekler boladı, keyingi kóprik bolsa teleskopik qılıp jasaladı.