Германия Демократиялық Республикасы

Германия Демократиялық Республикасы (ГДР) (нем. Deutsche Demokratische Republik; батыс елдерінде көбіне Шығыс Германия нем. Ostdeutschland) — Орталық Еуропада 1949 жылдың 7 қазанынан 1990 жылдың 3 қазанына дейін болған қазіргі Германияның шығысында орналасатын мемлекет.

Германия Демократиялық Республикасы (ГДР) нем. Deutsche Demokratische Republik (DDR) КСРО сателлиті
← 7 қазан 1949 — 3 қазан 1990 →
Байрағы Елтаңбасы
Ұраны «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» нем. Proletarier aller Länder, vereinigt Euch!
Әнұраны «Қирандылардан қайта туылған» нем. «Auferstanden aus Ruinen»
Астанасы	Шығыс Берлин
Ірі қалалары	Шығыс Берлин, Лейпциг, Дрезден
Тіл(дер)і	Неміс Серб (Бецирк Дрезден мен Бецирк Коттбус региондарында)
Діні	атеизм
Ақша бірлігі	ГДР маркасы
Билеуші партия	Германия социалистік бірлік партиясы
Аумағы	108 333
Халқы	16 675 000
Басқару формасы	Федеративті Марксист-Ленинист бірпартиялы социалистік республика (1949-1952) Унитарлы Марксист-Ленинист бірпартиялы социалистік республика (1952-1989) Унитарлы парламенттік республика (1949-1952)
Президент
- 1949—1960	Вильгельм Пик
Мемлекеттік кеңестің төрағасы
- 1960—1973	Валтер Улбрихт
- 1973—1976	Вилли Штоф
- 1976—1989	Эрих Хонеккер
- 1989	Эгон Кренц
- 1989—1990	Манфред Герлах
Халық палатасының төрағасы
- 1990	Сабина Бергман-Пол
Интернет-домен	.dd
Телефон коды	37

ГДР 1949 жылы 7 қазанда Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң 4 жылдан кейін Шығыс Германия жерінде бұрынғы Германияның кеңестік басқын аймағы орнында құрылды.

1990 жылы Берлин қабырғасы жойылып, ГДР Батыс Германиямен қосылады да, ГФР мемлекетін құрады.

Кеңес Одағынан социалистік саяси режимді қабылдаған ГДР қырғи қабақ соғысы тарихында социалистік лагердің жетекші елдерінің бірі болды. Көбінесе коммунисттік мемлекет деп аталынғанымен, өзі-өзін социалисттік және "жұмысшылардың мемлекеті" деп атайды.

Тарихы

Толық мақаласы: Германия тарихы

Кеңестік оккупациялық аймақ (1945-1948)

Толық мақаласы: Германияның кеңестік басқын аймағы

Ерте 1946-жылғы Германия картасы. Одер-Нейсе шекарасынан шығыс орналасқан, Польша мен КСРО басқарған жері ақпен боялған, батыста орналасқан ақ түсті территория - француз Саар протектораты. Астанасы, Берлин қаласын төрт жақтан басқаратын.

1945 жылы Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Германия аумағында төрт басқын аймағы құрылды. 1945 жылы 4 шілдеде Мекленбург-Алдыңғы Померания, Саксония және Тюрингияда жер әкімшіліктері құрылды. 1945 жылы 27 шілдеде министрліктің қызметін атқаратын орталық әкімшіліктер құрылды. 1947 жылы 11 маусымда Германияның экономикалық комиссиясы құрылып, оның құрамына орталық әкімшіліктердің төрағалары кірді, ал оның төрағасы болып 1948 жылы социалист Генрих Рау тағайындалды. Орталық әкімшіліктердің төрағалары мен Германия Экономикалық комиссиясының төрағасын Кеңес әскери әкімшілігі (КӘӘ) тағайындады.

1946 жылы 20 қазанда ландтагқа сайлау өтіп, онда ГСБП көпшіліктің дауысына ие болды. 1946 жылы 20 желтоқсанда — Тюрингия конституциясы, 1947 жылы 10 қаңтарда — Саксония-Анхалт конституциясы, 1947 жылы 6 ақпанда — Бранденбург конституциясы, 1947 жылы 28 ақпанда — Саксония конституциясы, 1947 жылы 16 қаңтарда — Мекленбург-Алдыңғы Померания конституциясы қабылданды. Ландтагтар жерлердің заң шығарушы органдары, крейстагтар мен қауымдық өкілдіктер жер премьер-министрлері мен жер министрлерінен тұратын жер үкіметтері атқарушы органдарға, жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілді органдары, крейсраттар (ландраттар және аудан кеңесшілерден тұратын) және қауымдық кеңестерге (құрамында бургомистрлер мен қауымдық кеңесшілер) - атқарушы органдар болды және жоғарғы жер соттары, жер соттары және телімдік соттар, прокуратура органдары - жерлердің бас прокурорлары және жер соттарының прокурорлары сот органдары болып қалды. Сонымен бірге кеңестік аймақтың жерлері валюта шығармады (жерлердің эмиссиялық банктері Одақтас әскери қолбасшылықтың маркасын шығарды) және өздерінің қарулы күштері болмады.

1948 жылдың тамыз айына дейін Кеңес әскери әкімшілігі нацисыздандыру жүргізді, ҰСНЖП атқарымпаздары басшылықтан алынып, түрмелерде ішінара оқшауланды. Нацисыздандыру желеуімен КСРО, КӘӘ ықтимал қарсыластарынан немесе олар енгізіп жатқан жаңа биліктен «тазалау» жүргізілді, оның ішіне ХДО, ГЛДП, ГҰДП көптеген жетекшілері мен жақтастары, сондай-ақ кейбір қоғам және діни ұйымдар кірді. «Тазартулар» сонымен қатар 1946 жылы сәуірде социал-демократтармен тепе-тең негізде құрылған ГСБП коммунистердің басымдық үшін күресімен қатар жүрді. «Жұмысшы табының партиясынан шыққан мыңдаған қарапайым мүшелерді есептемегенде, 2600 атқарымпазы мен белсенді мүшелері қызметтерінен қуылды, Батысқа қашуға мәжбүр болды, тұтқындалды немесе КСРО жер аударылды, нәтижесінде ГСБП сталиндік үлгідегі партияға айналды.

1948 жылғы 20 маусымда одақтастар өздерінің басқын аймақтарында (британдық, американдық және француздық) ақша реформасын жүргізгеннен кейін, 1948 жылғы 23 маусымда кеңестік басқын билігі өздерінің шығыс аймақта ақша реформасын жүргізді — ескі рейхсмарктары жаңаға – кеңестік басқын аймағының неміс маркалары (1949 жылдан бастап – Германия Демократиялық Республикасының маркасы) аталған кеңес үкіметінің мөртаңбасы бар сол рейхсмарктарына айырбасталды. 1:1 мөлшерлемесі бойынша бір адамға ең көбі 70 ескі рейхсмарк айырбасталды, ал артық соманы 10:1 мөлшерлемесі бойынша айырбастауға рұқсат етілді, бірақ оның иесі шығу тегінің заңдылығын дәлелдей алған жағдайда ғана. оның ақшасынан. Жеңіске жеткен елдердің экономикалық идеологиялары түбегейлі алшақтап, кеңестік басқын билігі шекараларды жауып, сол арқылы кеңестік басқын аймағының ішінде жатқан Батыс Берлинді толығымен жауып тастады, осылайша бірінші Берлин дағдарысы (1948 жылы 21 маусым — 1949 жылы 11 мамыр) басталды.

1948 жылы 20 шілдеде Германия эмиссиялық банкі құрылып, Шығыс жерлері неміс маркасының шығарылымы басталды. Сөйтіп, Кеңес Одағының жаулап алған бес жері арасында экономикалық одақ құрылды.

Шығыс Германия мемлекетінің құрылуы (1948-1952)

ГДР басшылары: Президент Вильгельм Пик (сол жақта) және Премьер-министр Отто Гротеволь (оң жақта)

Германия социалистік бірлік партиясының логотипі

Ялта конференциясында жеңілген Нацистік Германияның бөлінуі шешілді. Одер-Нейсе шекарасы бойынша Батыс Германия мен Шығыс Германия мемлекеттерінің құрылуы шешілді. Германия социалистік бірлік партиясы (ГСБП) социалистік демократиялық (ГСДП) пен коммунистік партияларының (ГКП) қосылғанынан құрылды және Шығыс Германияның содан бері Шығыс Германияны жойылуына дейін басқарып тұрады. Нацистік әкімшілігінен бұрын бұл екі партия өздерінің арасындағы қастастығы үшін танымал болатын. Олардың бірге қосылуы халыққа коммунизм және бірлікті білдіру мақсатымен болды. Екі қарсыластың бірге қосылуын КСРО жасаған қысымымен түсіндіруге болады. Бұл КСРО-ның шетелдік политикасына жасаған өзгерістердің бар екенін көрсетеді және дәлелдейді.

1949 жылы КСРО ГДР басқаруды тоқтатып, билікті ГСБП-ға береді. Сол кезде Вильгельм Пик ГДР Президенті атағын алып, өліміне дейін ГДР басы болады. Вильгельм Президент болғанымен, басқарудың көбісін ГСБП Генералды Хатшысы Вальтер Убрихт орындайтын. ^[1]

Ұлттық дербестілігі

Шығыс Германия құрылғанынан кейін оның халқына өзінің ұлттық дербестілігін құру керек болды. Географиялық және хронологиялық жақтан Пруссияға жақын болғанымен. Олар Пруссия аристократиясынан қалған мұраның барлығын да жойды, соның ішінде: помещик-юнкерлердің үйлері жойылды, Берлин патша сарайы жоқ қылынды және де ІІ Фридрихтің ескерткіші бұзылды. ГДР үкіметі оның ұлттық дербестілігі Германияның прогрессивті тарихына байланыстырылып жасаланынады деп шешеді, соның ішінде Томас Мюнцлердің Германиядағы шаруалар соғысындағы үлесіне көп назар аударылатын.

Германияның қайта қосылуы

Толық мақаласы: Германияның қайта қосылуы

1989 жылдың мамырында ГДР-да болған жалған сайлауларға қарсылық білдірген немістер заңсыз жолмен елден шығуды бастайды. Осыған әсер еткен тағы бір себеп – 1989 жылдың 2 мамырында Мажар Халық Республикасы (орыс.) (қазіргі Мажарстан) мен Аустрия шекарасын жауып тұрған электрлік қоршаудың жойылуы болатын. ГДР-ден Мажарстанға өту заңсыз болғандықтан, көбісі Чехословакия арқылы Мажарстанға өтіп, содан кейін Аустриядан ГФР-ге және ары қарай да жер аударатын.^[2] Санақтарға сүйенсек, шілде айына қарай 25,000 шығыс Германия немістері елдің сыртына қоныс аударып қойған;^[3] олардың көбісі Аустрияға барудың тәуекеліне бармай-ақ қойып, Мажарстанда қала берген.

Ақыр-аяғында Мажар-Аустрия қоршауының ашылуы көптеген оқиғаларға әкеп соғады, соның ішінде тарихшылар ГДР мен Шығыс блоктың ыдырауын да қосады. Негізі, қоршаудың алып тастау идеясы ең бірінші рет Еуропалық пикникте ұсынылған. Оның авторы – Аустрияның сол кездегі кронпринці Отто фон Габсбург (орыс.) және оны қолдаған Мажарстанның сол кездегі Премьері Микош Немет (орыс.) болатын.

Келесі маңызды оқиға 1989 жылдың 10 қыркүйегінде Мажар Сыртқы істер министрі Дьюла Хорн (орыс.) жариялағаны болатын. Ол Мажарстаннан Аустрияға көшуге тыйымның салынуын тоқтатқан. Содан кейін, екі күннің ішінде 22,000 неміс Аустрияға қоныс аударған. Кейінгі айларда ГДР-да қалған немістер үкіметке қарсы протесттер өткізетін және сол жерде он мыңнан бастап отыз мыңға дейін адам жиналатын. Протесттердің көлемін көрген Эрих Хонекер қызметін доғарып, оның орнына басқа коммунист Эгон Крэнц партияның басшысы орнын алады. Чехословакияның шекараларды ресми түрде ашқанын білген ГДР үкіметі басқа амал көрмегендігінен шығыс пен батыс Германия арасындағы шекараны жарым-жартылай ашуды шешеді. Дәл солай, 30 жылдың ішінде бірінші рет ГДР немістері ГФР ішіне емін-еркін кіре алатын. Бір ай өткеннен кейін, Крэнц қызметін тоқтатады да, ГСБП демократизациялануды бастайды.

Шығыс Германияның соңғы сайлаулары 1990 жылының наурызында өткен. Сол сайлауда Германияның қайта қосылуын қолдайтындығынан жеңген Германияның Христиандық-Демократиялық одағы (орыс.) болатын. Көп ұзамай екі неміс мемлекеттері мен олардың ниеттестері бірнеше келіссөз өткізіп, Германияның қайта қосылуы шешіледі. Фолькскаммердегі дауыс беру кезінде Шығыс Германияның ГФР құрамына кіргізілуі шешіледі.

Бундестаг пен Фолькскаммер келісім шартқа дауыс береді де, Германия қайта қосылуы ресми түрде басталады.

Шығыс Германияның өмір сүру жағдайы нашарлығы мен экономикалық тұрақсыздығы оның халқына қатты әсер ететін және ГДРдің ГФР құрамына кіруіне 32 жыл болғанымен, олардың ерекшеліктері әлі де байқалынады да, талқыланады.

Саясаты

Дрездендегі пропагандалық плакат, 1985 Қазан

1955 жылы ГДР Варшава келісім ұйымының мүшесі болып кетеді.

1974 жылы ГДР конституциясында "социалистік немістер халқы" деген түсінік жазылды. Ол ГФР-дегі және Нацистік Германиядағы "капиталистік немістер халқынан" алыстау мақсатымен жасалған. Сол жерде ГДРдің әрбір тұрғынында өзінің құқығы мен бостандығының болғаны айтылады.

Мемлекеттік құрылысы

Жерлер Палатасы (нем. Länderkammer) Заң шығарушы органдар рөлін атқарады. Ландтагтармен (1952—1990 жж. ыдыраған) сайланатын. Халық Палатасын халық сайлайтын. Мемлекет басшысы - Президент және ол Жерлер мен Халық Палаталарымен (4 жылға, 1968 жылдан бастап 5 жылға) сайланады. Мемлекеттің атқарушы органы - Үкімет (Regierung der Republik), соның құрамына Премьер Министр және басқа да министрлер кіреді.

Халқы

Шығыс Германия халқы өзінің тарихы барысында 3 миллион адамға азаяды, 1948 жылы 19,000,000 болып, 1990 жылы 16,000,000 адам болып өзгереді. Сол 19,000,000 халықтың төрт миллионына жуығы елдерінен қуғаланып (депортация), Польшада және Кеңес Одағында тұруға мәжбүр болады. Шығыс Германияның халқының солай өзгеруі көршілес Польшадан қатты ерекшеленеді; Польшада адам саны басында 21 миллион болса (ГДР-ден қатты көп емес), соңында 38 миллион (ГДР екі еседен де көп) болып кетеді. Осының басты себептерінің бірі – эмиграция. ГДР халқының ширегіне жуығы елден эмиграциялаған. Мемлекеттердің қосылғанынан да кейін Шығыс Германияның туу көрсеткіштері көбінесе төменірек саналады.

Статистикасы

Шығыс Германия немістері ғана емес, Батыс Германия немістері, бұрыңғы шығыс территориялардан және Чехословакиядан шыққан босқындар, ЭӨКС елдерінің иммигранттары және гастарбайтерлер ГДР халқы қылып саналған.

Жыл	Жалпы халық саны	Туу	Өлім	Халық санының табиғи өсуі	Миграция сальдосы	Туу көрсеткіші, ‰	Өлім көрсеткіші, ‰	Табиғи өсуі, ‰	Миграция сальдосы, ‰
1950	18 388 172	303 866	219 582	84 284	-122 328	16,53	11,94	4,58	-6,65
1951	18 350 128	310 772	208 800	101 972	-151 989	16,94	11,38	5,56	-8,28
1952	18 300 111	306 004	221 676	84 328	-272 317	16,72	12,11	4,61	-14,88
1953	18 112 122	298 933	212 627	86 306	-196 881	16,50	11,74	4,77	-10,87
1954	18 001 547	293 715	219 832	73 883	-243 198	16,32	12,21	4,10	-13,51
1955	17 832 232	293 280	214 066	79 214	-307 868	16,45	12,00	4,44	-17,26
1956	17 603 578	281 282	212 698	68 584	-261 492	15,98	12,08	3,90	-14,85
1957	17 410 670	273 327	225 179	48 148	-147 111	15,70	12,93	2,77	-8,45
1958	17 311 707	271 405	221 113	50 292	-76 097	15,68	12,77	2,91	-4,40
1959	17 285 902	291 980	229 898	62 082	-159 496	16,89	13,30	3,59	-9,23
1960	17 188 488	292 985	233 759	59 226	-168 408	17,05	13,60	3,45	-9,80
1961	17 079 306	300 818	222 739	78 079	-21 518	17,61	13,04	4,57	-1,26
1962	17 135 867	297 982	233 995	63 987	-18 771	17,39	13,66	3,73	-1,10
1963	17 181 083	301 472	222 001	79 471	-256 923	17,55	12,92	4,63	-14,95
1964	17 003 631	291 867	226 191	65 676	-29 590	17,16	13,30	3,86	-1,74
1965	17 039 717	281 058	230 254	50 804	-19 141	16,49	13,51	2,98	-1,12
1966	17 071 380	267 958	225 663	42 295	-23 791	15,70	13,22	2,48	-1,39
1967	17 089 884	252 817	227 068	25 749	-28 397	14,79	13,29	1,51	-1,66
1968	17 087 236	245 143	242 473	2670	-15 402	14,35	14,19	0,16	-0,90
1969	17 074 504	238 910	243 732	-4822	-1364	13,99	14,27	-0,28	-0,08
1970	17 068 318	236 929	240 821	-3892	-10 727	13,88	14,11	-0,23	-0,63
1971	17 053 699	234 870	234 953	-83	-42 273	13,77	13,78	-0,01	-2,48
1972	17 011 343	200 443	234 425	-33 982	-26 110	11,78	13,78	-2,00	-1,53
1973	16 951 251	180 336	231 960	-51 624	-8867	10,64	13,68	-3,04	-0,52
1974	16 890 760	179 127	229 062	-49 935	-20 576	10,61	13,56	-2,96	-1,22
1975	16 820 249	181 798	240 389	-58 591	5372	10,81	14,29	-3,48	0,32
1976	16 767 030	195 483	233 733	-38 250	29 077	11,66	13,94	-2,28	1,73
1977	16 757 857	223 152	226 233	-3081	-3401	13,32	13,50	-0,18	-0,20
1978	16 751 375	232 151	232 332	-181	-10 870	13,86	13,87	-0,01	-0,65
1979	16 740 324	235 233	232 742	2491	-3277	14,05	13,90	0,15	-0,20
1980	16 739 538	245 132	238 254	6878	-40 781	14,64	14,23	0,41	-2,44
1981	16 705 635	237 543	232 244	5299	-8628	14,22	13,90	0,32	-0,52
1982	16 702 306	240 102	227 975	12 127	-12 946	14,38	13,65	0,73	-0,78
1983	16 701 487	233 756	222 695	11 061	-52 591	14,00	13,33	0,66	-3,15
1984	16 659 957	228 135	221 181	6954	-26 852	13,69	13,28	0,42	-1,61
1985	16 640 059	227 648	225 353	2295	-2477	13,68	13,54	0,14	-0,15
1986	16 639 877	222 269	223 536	-1267	22 813	13,36	13,43	-0,08	1,37
1987	16 661 423	225 959	213 872	12 087	1122	13,56	12,84	0,73	0,07
1988	16 674 632	215 734	213 111	2623	-243 459	12,94	12,78	0,16	-14,60
1989	16 433 796	198 922	205 711	-6789		12,10	12,52	-0,41	0,00

ГДР территориясында 1989 жылы 129 елден келген 166 149 шетелдік тұрғындар болды.^[4]