Григориополь

Григориополь (рум. Grigoriopol; укр. Григоріополь) — қала, Приднестровьенің мойындалмаған Приднестровье Молдаван Республикасы бақылауындағы Григориполь ауданының әкімшілік орталығы (Молдова Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлінісіне сәйкес, Молдова аумағы). Қала Тираспольден солтүстік-батысқа қарай 45 км қашықтықта, Чорна өзенінің Днестрге құяр сағасында орналасқан. Григориполь қалалық кеңесіне Красная Горка және Красное ауылдары бағынады.

Григориополь
рум. Grigoriopol укр. Григоріополь
Ту Логотипі
Әкімшілігі
Ел	Приднестровье Молдаван Республикасы  Молдова
Ауданы	Григориополь ауданы
Басшысы	Габужа Олег Фёдорович
Тарихы мен географиясы
Координаттары	47°09′13″ с. е. 29°17′47″ ш. б.47.15361° с. е. 29.29639° ш. б. / 47.15361; 29.29639 (G) (O) (Я)
Алғашқы дерек	27 ақпан 1792
Тұрғындары
Тұрғыны	9 381[1] адам (2014)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+373 210
Пошта индексі	MD-4000
Григориополь
Григориополь шекарасы

Тарихы

Григориополь қаласы — ежелгі елді мекен, бұрын Коморул, Чорна және Чорна-пе-Нистру атауларымен белгілі болған. Аудан аумағында адамдар ерте заманнан бастап қоныстанған, мұны Бутор, Токмазея, Красногорка ауылдарының маңындағы археологиялық қазбалар дәлелдейді. IX–XII ғасырларда бұл жерлер Ежелгі Русь мемлекетінің және Галиция-Волынь кінәздігінің құрамына кірген. Кейін бұл өңірде литва феодалдары, түріктер мен татарлар үстемдік еткен. Алғашқы молдован қоныстары осы жерлерде XVII–XVIII ғасырларда пайда болды: Спея, Тея, Ташлык, Бутор, Делакеу, Малаешты және басқа да елді мекендер. 1784 жылы Солтүстік Кавказ тұрғындары Ресей билігінен шетелдік отарлаушылар құқығымен қоныстануға жер сұрады. Армяндардың өтініші ішінара қанағаттандырылды. Сегіз жылға созылған колония құру процесі басталды. Қоныс аударған армяндар алғашында көңілі қалған болатын: бұл жерлер аз игерілген және сирек қоныстанған еді.^[2] 1791 жылы Ясс қаласындағы бейбіт келісімге сәйкес, бұл жерлер Ресейге өткен болатын. Григориополь 1792 жылы II Екатерина жарлығымен құрылып, армян қоныс аударушылары тарапынан қоныстандырылды. Қала аумағында екі шіркеу болған: Қасиетті Құдай Ана шіркеуі және Петр мен Павел шіркеуі. Сондай-ақ қалада магистрат жұмыс істеген. Григориополь өзін-өзі басқарған қала болған: Третей соты мен Жетімдер соты қызмет еткен. Қалада егіншілік, мал шаруашылығы, сауда және қолөнер дамыған. Сонымен қатар пароход қатынасы болған, ондаған кеме тоқтайтын айлақ жұмыс істеген. Қала бастапқыда экономикалық сауда орталығы ретінде салынған және дәл осы жер арқылы сауда жолы өткен. 1794 жылы II Екатерина қалаға өз гербі мен мөрін беру туралы жарлыққа қол қойған.^[2] 1799 жылы қала халқы 3435 адамды, ал 1887 жылы 6165 адамды құрады. 1897 жылы Григориопольде 7605 адам тұрған: молдовандар — 3740, орыстар — 1832, еврейлер — 832, украиндар — 707, армяндар — 406 адам болған.^[3] XIX ғасырдың 30-жылдарына қарай армян қонысы Ресейдің оңтүстігіндегі ірі сауда орталығына айналды. Қала тұрғындарының негізгі кәсібі егіншілікпен қатар сауда және қолөнер болған (ең алдымен былғары өңдеу). Кейінірек қала артықшылықтарынан айырылған соң, оның маңызы төмендей бастады. Қалаға көшіп келген молдаван, украин және еврей халқы Григориопольдің этникалық құрамын әртараптандырды. Кейінгі жылдары, 1918 жылға дейін, Григориополь Херсон губерниясының Тирасполь уезіне қарасты уездік емес шағын қала мәртебесінде болды.

Григориопольде кеңес өкіметі 1918 жылдың қаңтар айында орнады. 1924 жылғы 12 қазанда Молдава АССР құрамында Григориополь ауданы құрылды. 1938 жылғы 20 қазанда Григориопольге қала типіндегі кент мәртебесі берілді.^[4]

1958 жылы Молдавия КСР-інде аудандардың іріленуіне байланысты Григориополь ауданы таратылып, оның аумағы Дубоссар және Тирасполь аудандарына бөлінді. 1971 жылғы 21 маусымдағы Молдавия КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Григориополь ауданы қайта құрылды. Молдавия КСР кезеңінде Григориопольде шарап өндірісі дамыды, консерв зауыты жұмыс істеді. 1970 жылы қала халқы шамамен 8 мың адамды құрады.

2002 жылғы 17 маусымда Приднестровье Молдован Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен Григориопольге қала мәртебесі берілді.^[5][6]

Көшелері

1920-жылдары большевиктердің билікке келуімен бірге Григориопольдегі барлық революцияға дейінгі көше атаулары қайта аталды.^[7][8]

Революцияға дейінгі атауы	Қазіргі (кеңестік) атауы
Екатерининская көшесі	Карл Маркс (солтүстік бөлігі)
Потёмкинская көшесі	Карл Маркс (оңтүстік бөлігі)
Орыс көшесі	Куйбышев
Армян көшесі	Ленин
Кожевенная көшесі	1 мамыр
Килия көшесі	Фрунзе
Худобашев көшесі	Дзержинский
Еврей көшесі	Гризодубова
Измайлов көшесі	Байдуков
Сауда көшесі	Леваневский
Днестр көшесі	Киров

Ғимараттар

Григориопольде басым көпшілігі бірқабатты құрылыстар құрайды, ал елді мекеннің орталық бөлігінде негізінен үштен тоғыз қабатқа дейінгі ғимараттар орналасқан.

Экономикасы

Қалада құрылысқа қажетті әктасты өндіретін шахта, қиыршық тас пен құм өндіретін карьер жұмыс істейді.