Кишинев

Кишинев (рум. Chișinău, [kiʃiˈnəw]) – Молдова Республикасының астанасы әрі ірі қаласы.

Муниципий
Кишинев
рум. Chișinău
Ту Логотипі
Әкімшілігі
Ел	МолдоваМолдова
Статусы	Астана
Ішкі бөлінісі	5 сектор
Примар	Ион Чебан
Тарихы мен географиясы
Координаттары	47°00′20″ с. е. 28°51′27″ ш. б.47.00556° с. е. 28.85750° ш. б. / 47.00556; 28.85750 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1436
Алғашқы дерек	1436
Муниципий статусы	1995
Жер аумағы	123[1] км²
Биіктігі	85 м
Уақыт белдеуі	UTC+2
Тұрғындары
Тұрғыны	690 000[2] адам (2018)
Тығыздығы	5514 адам/км²
Агломерация	825 900 адам[2]
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+373 22 xxxxxx +373 32 xxxxxx[3]
Пошта индексі	MD-20xx
Басқалары
Марапаттары
chisinau.md
Кишинев
Кишинев шекарасы

Бык өзенінің бойындағы елдің ортасында орналасқан экономикалық және мәдени орталық. Молдованың әкімшілік үлесінде Кишинев ерекше мәртебеге ие – ол басқару орны болып табылады. Кишиневтен басқа бір аттас басқару орнына 6 төңіректегі қалалар (Сынжер, Дурлешты, Ватра, Кодру, Вадул-луй-Водэ, Криково) және 13 коммунаға біріккен 25 елді мекен кіреді.

Кишинев алғашқы рет 1436 жылы жазбаларда көрсетіледі. Қала мәртебесін 1818 жылы Ресей империясының құрамына енген соң, басқару орны ретінде - 1995 жылы беріледі.Басқару орнының жалпы тұрғындар саны 2011 жылы 790 мың тұрғынды құрады.^[4]

Атауы

Көбірек таралған нұсқасы 125 жылдан астам уақыт бұрын Жаңаресей күнтізбесінде қаланың атауын ескірумыниялық Chişla nouă [кишла ноуэ] — жаңа қыстау атауына жатқызады. «Сhişla» сөзінің өзі түріктің «барақ» мағынасындағы kışla сөзімен кірме сөз болып табылады. Бессарабияда бұл сөз "кішкене кент, қыстақ" мағынасын береді. Атаудың шығу сипатына (сөздің бір бөлігі түрік, екіншісі румын) қарай заманауи зерттеушілер бұл көзқарастың дұрыстығына күмән келтіреді.^[5]

Алғашқы уақыттарда кишинев элементіндегі топонимдер XV ғасырда түріктердің жаулап алып, кейін бірнеше жүздеген жылдар бойы көшпенділер шоғырланған орын боп қалған аймақтарындағы құжаттарда кездеседі. Сондықтан да кейбір зерттеушілер қаланың атауы романдық емес, керісінше, түрік атауынан туындаған деген болжамға келеді. Олар далалықтардың кишения («kesene»), (жерлеу орны, кесене) мағынсынан туындаған деп есептейді. Атаудың құрамында болған кишинев сөзінің бөлігі көптеген орындарда болады, мысалы, Украинаның Полтава облысындағы Оржицк ауданының Кишеньки елді мекені, бір уақыттары кесене, ескерткіштер және қабірлер түріндегі ескілікті уақыттағы жерлеулер ішкі белгі болды. Мұндай жерлеу б.з. ІІ мыңжылдықтың басында Қара теңіз жағалауын мекендеген печенегтер мен далалықтарға немесе ХІІІ ғасырда осы өлкені басып алған моңғол-татарларға тиесілі болуы мүмкін. Печенегтер жерлеуінің заманауи Кишинев аймағында болуын археологиялық қазбалар айғақтайды.^[6]

Басқа нұсқалар мажарстандық Kisjenő — «кіші Йено» (Йено – 896 жылы Еуропаға келген мажарстандық таупа). Батыс Румынияның Мажарстанмен шекарасында Kisjenő, немес Chişineu (en:Chişineu-Criş) қаласы бар. Алайда бұл қалалардың атаудың шығу төркініне байланысы болуын бекітетін ешқандай айғақ табылмады.

Кеңес Одағының құлауынан кейін Молодова елді мекендерінің атауын өзгерту тенденциясы ұйғарылды, атап айтқанда орыс тіліне «Кишинэу»сөзін белсенді түрде енгізу басталды. Заманауи Молдовада бұл атау ресми және бейресми құжаттарда жиі қолданылады. Ресейде, сол сияқты, орыс тілде реттеуші органдарда Кишенев атауы қабылданған.

Географиясы

Кишинев Молдованың орталық аймағында 47°0′ солтүстікте орналасқан. ш. және 28°75′ E. Шығыс Еуропа жазығында теңіз деңгейінен 85 м биіктікте. Қала жеті төбеде орналасқан және Днестрдің оң саласы Бык өзенінің бойында орналасқан.

Қаланың ауданы шамамен 120 км², ал муниципалитеттің жалпы ауданы 571,64 км² құрайды.

Климаты

Кишинев едәуір жұмсақ, жазының азғантай ыстығы мен қысының қоңыр салқын жұмсақ желімен орташа-континенталды климат аймағында орналасқан. Қалада алғашқы метеорологиялық өлшеу 1884 жылға жатады. XX ғасырдың мәліметтеріне сай ауаның жылдық орта температурасы 10,2 °C, ал жауын-шашынның жылдық түсімі -468 мм. 1970 жылғы мәліметтер бойынша қаңтар айының орташа температурасы −3,5° С, шілде айында - +21,5 °C құрады.

2005 жылдың соңында Кишинев муниципалитетінде 25 мыңнан астам бала қатысқан 146 мектепке дейінгі балалар мекемесі жұмыс істеді.

96 мыңнан астам бала оқитын 158 университетке дейінгі мекемелердің қатарына 60 лицей, 40 орта мектеп, 19 гимназия, 15 бақша мектебі, 14 бастауыш, 7 мамандандырылған және 3 кешкі мектеп, сондай-ақ 27 мектептен тыс мекеме (спорт мектептері, балалар шығармашылық орталықтары) кіреді.

2005 жылы әр оқушының жылдық шығыны 1256 лей болды (2006 жылы бұл көрсеткіш 300 лейге өсуі керек еді).

Суреттер

• 
  Кишинев қала залы
• 
  Молдова ұлттық археология мен тарих мұражайы
• 
  Кишинев әкімшілік бөлігі
• 
  Қыс мезгіліндегі Кишинев саябағы
• 
  Храм Рождества Христова в Кишинёве