Ноғай ауданы (Қарашай-Шеркесия)

Ноғай ауданы (ноғ. Ногай район^[1]; қараш.-малқ. Ногъай район^[2]; абаз. Нагӏвай район^[3]; кабард.-шерк. Нэгъуей район / Нэгъуей куей^[4]) — әкімшілік-аумақтық бірлік және Ресей Федерациясының Қарашай-Шеркес Республикасының құрамындағы муниципалды құрылым (муниципалды аймақ).

Ноғай ауданы
ноғ. Ногай район
Әкімшілігі
Ел	Ресей
Кіреді	Қарашай-Шеркесия
Әкімшілік орталығы	Еркін Шаһар
Аудан әкімшілігінің басшысы	Хапиштов Мұрат Азаматұлы
Аудандық кеңестің төрағасы	Кукаев Рустам Эдуардович
Тарихы мен географиясы
Координаттары	44°22′00″ с. е. 41°57′00″ ш. б.44.36667° с. е. 41.95000° ш. б. / 44.36667; 41.95000 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	2007 жылы
Жер аумағы	209,59 км² (1,47 %, 10 орын)
Тұрғындары
Тұрғыны	↘15 449 адам (2020)(3,32 %, 12 орын)
Тығыздығы	73,71 адам/км²
Ұлттық құрамы	ноғайлар, шеркестер, татарлар, қарашайлар, абазиндер, орыстар
Телефон коды	87870
noghay-rayon.ru  (орыс.)
Ноғай ауданы Ортаққорда

Әкімшілік орталығы — Еркін Шаһар ауылы.

Географиясы

Ноғай ауданы Қарашай-Шеркес Республикасының солтүстік бөлігінде орналасқан. Ауданның жер аумағы - 209,59 км2 (2013 жылдан бастап), бұл Қарашай-Шеркесия аумағының шамамен 1,47% құрайды.

Ол шығыста және батыста Адығ-Хабыл ауданымен (осылайша оны екіге бөледі), оңтүстігінде Хабез ауданымен, солтүстікте Ставропол өлкесінің Кочубей ауданымен шектеседі.

Тарихы

Қазіргі Ноғай ауданының, яғни негізінен ноғай қоныстарын біріктіретін әкімшілік-аумақтық бірліктің тарихи бастамашысы 1935-1956 жылдары болған Үлкен Халық ауданы саналады. 1980 жылдардың аяғынан бастап аймақтағы ноғай қауымдастығының өкілдері Үлкен Халық ауданын қалпына келтіру немесе ноғай халқы бар елді мекендерді қамтитын жеке аудан құру идеясын айтты.

Бұл ұмтылыстарды республикалық деңгейде іс жүзінде іске асыру 2005 жылдың маусымында басқа «ұлттық» аудан - Абазинды құру мәселесі бойынша аймақтың ішкі саяси жағдайының шиеленісуі кезінде басталды. Сонымен бірге, Қарашай-Шеркесияның ноғай халқы, әдетте, республика ішінде әр түрлі элиталық топтардың текетіресімен байланысты қақтығыстарға, оның ішінде ҚШР-ды мекендейтін әр түрлі халықтардың ұлттық элиталары арасындағы қақтығыстарға қатыспауға тырысады. 2005 жылы 5 маусымда Қарашай-Шеркесия халықтық ассамблеясы Абазин және Ноғай аудандарын құру туралы қаулы қабылдады.

2006 жылдың 8 қазанында аудан құру туралы жергілікті референдумы өткізілді, сол жылдың қарашасында оның қорытындысы Халық Ассамблеясында бекітілді, ал 2006 жылдың 15 желтоқсанында аймақ парламенті Ноғай ауданын туралы қаулы қабылдады. 2007 жылдың 12 қазанында Ресей Федерациясы Үкіметінің қаулысымен орталығы Еркін Шаһар ауылында орналасқан Қарашай-Шеркес Республикасының жаңа ауданына «Ноғай» атауын беруін мақұлданды, сол жылдың қарашасында ҚШР Конституциясына тиісті өзгерістер енгізілді.

2008 жылдың қаңтарында Адығ-Хабыл ауданының аумағында жаңа әкімшілік-аумақтық бірліктің шекарасы туралы референдум өтті, 2008 жылдың ақпанында референдум қорытындысы бойынша Ноғай ауданының шекарасы және оған муниципалды аудан мәртебесін беру туралы республикалық заң қабылданды. Осылайша, аудан бұрын Адығ-Хабыл ауданының құрамына кіретін аумақта ноғайлардың тығыз орналасқан жерлерінде құрылды. Жаңа әкімшілік-аумақтық бірлікке Адығ-Хабыл ауданының 39% аумағы кірді.

2008 жылдың мамырында муниципалды биліктің құрылу әдістері мен құрылымы бойынша референдум өткізілді, сонымен бірге уақытша аудандық әкімшілік құрылды. 2008 жылдың маусымында аумақтық сайлау комиссиясы құрылды, 2009 жылдың наурызында аудан басшысы мен аудандық кеңес депутаттарының бірінші сайлауы өтті. 2009 жылдың маусымында Аудандық кеңес Ноғай ауданының Жарғысын қабылдады, ал муниципалды құрылым РФ Әділет министрлігімен елдің муниципалды құрылымдарының тізіліміне енгізілді. 2009 жылдың желтоқсанында бірінші аудандық бюджет қабылданды. 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ноғай ауданы Қарашай-Шеркес Республикасының толыққанды субъектісі болып саналады.

Тұрғындары

2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015
13 426	↗15 659	→15 659	↘15 655	↘15 608	↘15 577	↗15 642
2016	2017	2018	2019	2020
↘15 624	↗15 657	↘15 566	↘15 515	↘15 449

Ұлттық құрамы

2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша^[5]:

Халық	Саны, адам	Жалпы халықтан үлесі, %
ноғайлар	11 851	75,68 %
орыстар	1 912	12,21 %
шеркестер	474	3,03 %
абазиндер	267	1,71 %
татарлар	166	1,06 %
қарашайлар	162	1,03 %
басқалары	615	3,93 %
көрсетілмегендер	212	1,35 %
барлығы	15 659	100,0 %

Муниципалдық-аумақтық құрылым

Ноғай муниципалды ауданда 5 ауылдық қонысынан тұратын 8 елді мекен бар:

<div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0; <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0; <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0; <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0; <div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;

Аудан халқының таралуы      Үлкен Халық а. (28,18%)     Еркін Шаһар а. (27,08%)     Еркін Жұрт а. (14,28%)     Әділ Халық а. (11,39%)     Еркін Халық а. (10,87%)     Other (Қате өрнек: Таныс емес тыныс белгісі «,»%)

№	Ауылдық қоныс	Әкімшілік орталығы	Елді мекендер саны	Тұрғындары	Ауданы, км²
1	Әділ Халық	Әділ Халық ауылы	1	↘1760	24,85
2	Үлкен Халық	Үлкен Халық ауылы	2	↗4720	88,76
3	Еркін Халық	Еркін Халық ауылы	1	→1679	23,33
4	Еркін Шаһар	Еркін Шаһар ауылы	2	↘4945	21,11
5	Еркін Жұрт	Еркін Жұрт ауылы	2	↘2345	51,54

Елді мекендері

Аудан елді мекендерінің тізімі
№	Елді мекен	Түр	Тұрғындары	Муниципалды құрылым
1	Үлкен Халық	ауыл	↗4353	Үлкен Халық ауылдық қонысы
2	Еркін Шаһар	ауыл, әкімшілік орталық	↗4184	Еркін Шаһар ауылдық қонысы
3	Еркін Жұрт	ауыл	↗2206	Еркін Жұрт ауылдық қонысы
4	Әділ Халық	ауыл	↘1760	Әділ Халық ауылы
5	Еркін Халық	ауыл	→1679	Еркін Халық ауылы
6	Қобан Халық	ауыл	↘976	Еркін Шаһар ауылдық қонысы
7	Евсеевский	ауыл	↗237	Еркін Жұрт ауылдық қонысы
8	Қызыл Тоғай	ауыл	↘230	Үлкен Халық ауылдық қонысы

Жергілікті үкімет

Ноғай муниципалды ауданының әкімшілігі — Еркін Шаһар ауылы, Шоссейная к-сі, 36.

Муниципалды құрылымның жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылымы:

1. Ноғай муниципалды ауданының кеңесі — ауданның сайланбалы өкілді органы;
2. Ноғай муниципалды ауданының әкімшілігі — ауданның атқарушы және басқарушы органы;
3. Ноғай муниципалды ауданының басшысы — ауданның жоғары лауазымды тұлғасы, Аудандық кеңестің төрағасы.

Аудан әкімшілігінің басшысы

• Керейтов Әнуар Рамазанұлы (2014—2019)
• Хапиштов Мұрат Азаматұлы (2019 жылдың 14 қазанынан бастап)

Аудан басшысы, аудандық кеңестің төрағасы

• Қатағанов Ысмайыл Жамболатұлы (2009—2019)
• Кукаев Рустам Эдуардович (2019 жылдан бастап)

Достық байланысы

• Ноғай ауданы, Дағыстан, Ресей

Тағы қараңыз

• Ноғай дауысы — жергілікті, ноғай тілде шығарылатын газет.