Сонгай

Сонгай (сонгой, сонраи, сонгаи) – Батыс Африкадағы халықтар тобы. Нигер өзеннің ортаңғы ағысы мен оған жақын жатқан аудандарды мекендейді. (Нигерияда, Малиде, Буркина-Фасода, Нигерде, Бенинде). Жалпы саны шамамен 6 миллион адам (2015, бағалау).^[1]

Сонгай
сонгой, сонраи, сонгаи
Бүкіл халықтың саны
6 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Нигер  Нигерия  Мали  Буркина-Фасо  Мали
Тілдері
сонгай тілі
Діні
дәстүрлі діни сенімдер, суннизм

Тілі

Тілі - Ніл-Сахара отбасының жеке тобын құрайтын сонгай тілі. Диалектлері: денди, зарма (дьерма, джерма) және сонгай.^[2]

Діні

Діни сенімдері бойынша мұсылман-сүнниттер, біраз бөлігі жергілікті дәстүрлі діни сенімдерді ұстанады.^[3]

Тарихы

Орта ғасырларда Сонгайлар Сонгай мемлекетін құрды, ол 15-16 ғасырларда шарықтау шегіне жетті. Әр түрлі ұсақ мемлекеттердің құрамында, кейіннен еуропалықтардың отарлық езгісінде болған.^[4][5]

Кәсібі

Негізгі кәсібі қолмен атқарылатын егіншілік (құмай, тары және күріш), суармалы егіншілік негізінен Нигер аңғарының су басқан жерлерінде кең таралған. Топырақ өңдеу, егін егу ер адамның, егіс алқабының арамшөптерін жою әйелдің міндеті болып саналады. Шамамен 4 ай ауыл шаруашылығы маусымында бүкіл халық дерлік ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Сонгайлықтардың кіші этникалық тобы – соркалар балық аулаумен, жүк тасымалымен айналысады.

Мал шаруашылығы нашар дамыған. Дәстүрлі Сонгай қоғамындағы қолөнер (әйелдер айналысатын керамикалық бұйымдарды қоспағанда) касталық ұйымға ие болды. Қолөнершілер топтары - ұсталар, тоқымашылар, тері илеушілер және т.б. жеке еркін, бірақ толыққанды емес адамдар қабатын құрады. Сонхайлар Батыс Суданның керуен саудасына да ежелден белсене араласты (Солтүстік Африкамен, кейінірек Гвинея шығанағы жағалауымен).^[6]

Өмір салты

Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін ауылдық және көп отбасылық қауымдастықтар құрайды. Туысқандық есеп патрилинейлік болып табылады. Неке қонысы вирилокалды болып табылады. Әйел салыстырмалы түрде жоғары жоғары орынға ие.

Үйлері ауылдарға тән тұрғын үйлер - сабанмен жабылған тікбұрышты немесе дөңгелек үйлер. Тікбұрышты үйлердің төбесі шатырлы. Қала ғимараттары шығыс сәулетінің элементтері бар.

Дәстүрлі ерлер киімі - кең көйлек (бубу) және шалбар, әйелдер үшін денені орау үшін қолданылатын бірнеше жолақтардан тігілген мата.

Тамағы негізінен өсімдік тектес тағамдар (кус-кус, шелпек, пирогтар, ботқалар, бұқтырылған тағамдар, шай) және балық, сондай-ақ сүт.

Фольклордың негізгі жанрларының ішінде ертегілер, мақал-мәтелдер мен этникалық аңыздар көбірек кездеседі. Сонгайларға әндерге ырғақты әуендер, полифония, бір негізгі сөз тіркесінің көп қайталануы, көптеген музыкалық аспаптардың қолданылуы тән. Бұқаралық билер әрқашан әнмен сүйемелденеді.^[7]