Шотландтар
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Шотландтар (ағылш. Scots, гэльс. Albannaich) – ұлт, Ұлыбританияның құрамына кіретін Шотландияның негізгі халқы. Ұлыбританиядан басқа АҚШ, Канада, Аустралия, Жаңа Зеландия, т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 5,4 млн. адам (2003). Лоулендер және гэль субэтникалық топтары бар. Антропология жағынан үлкен еуропалық нәсілдің атлант-балтық тобына жатады.
Remove ads
Тілі
Олар ағылшын тілінің диалектісінде сөйлейді, әдеби тілі – ағылшын тілі. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.[1]
Діні
Шотландияның 37%-дан астамы пресвитериандар (Шотландия шіркеуі), 18%-дан астамы католиктер (негізінен гэльдер).[2]
Тарихы
Шотландиялықтардың этникалық негізін пиктердің ежелгі тайпалары мен әр түрлі кельт тайпалары құрайды. 5 ғасырдың аяғы мен 6 ғасырдың басында Ирландиядан қоныс аударған скоттардың гэль тайпалары да Шотландиялықтардың этникалық тарихында маңызды рөл атқарады. 9 ғасырдың ортасында Шотландия корольдігінің құрылуы Шотландиялықтардың ұлт ретінде қалыптаса бастауына жол ашты. 13 – 14 ғасырларда ағылшын басқыншылығына қарсы күрес жолында Шотландиялықтар ұлт ретінде қалыптаса бастады және ол үрдіс 19 ғасырда ғана аяқталды.
Кәсібі
Қазіргі шотландтар негізінен өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласында жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы – қой шаруашылығы. Сондай-ақ асыл тұқымды мал өсіреді. Егіншілік те жақсы дамыған: арпа, бидай, картоп, т.б. дәнді дақылдар егеді. Зығыр және жүн маталар (твид, тартан) өндірісі жақсы дамыған.[3]
Тұрмыс салты
Тұрғын үйлерді салу кезінде сұр граниттің жергілікті түрлерін және пәтерлердің көлденең (Англиядағыдай тік емес) орналасуы қолданылады. Ауылдық ғимараттар негізінен бір қабатты, бір шатырдың астында тұрғын және қосалқы бөлмелері бар төмен құрғақ тастан жасалған.[4]
XVIII ғасырда Оңтүстік Шотландиядағы ерлердің киімі ұзын шалбардан, әдетте жалпақ, жағасы төмен жейдеден және өте қысқа күртеден тұрды. Кішкене шаршы жамылғы - бұл міндетті аксессуар болды. Шотландия мен Англия арасындағы шекаралық аймақта шопандар XIX ғасырда әлі күнге дейін қара және ақ түсті шаршы жасалған жамылғы киген. XVIII ғасырдағы таулықтардың мерекелік костюмі жағасы төмен қарайтын ақ көйлектен, кильттен — тізеге дейінгі ұзындықтағы жалпақ белдемшеден, суық ауа райында жағасы жоқ қысқа күртеден тұрды.
Дәстүрлі әйелдер киімі — ұзын жолақты белдемше, гэльдерде жағасы төмен және ұзын үлпілдек жеңі бар ақ шаршы түсті жейде, жазықтағы шотландтарда ақ көкірекше және бастарында қалпақ (чепец) бар. Ерлер басына берет, үстіне қысқа камзол, белдемше, аяғына ұзын гетры мен туфли немесе қоншы қысқа етік киген. Қазіргі таңда ұлттық киімдерін мейрам күндері ғана киеді.[5]
Remove ads
Ұлттық тағамдары ұн тағамдарына негізделген. ХІХ ғасырға дейін негізгі тағам сұлы мен арпа шелпектері болды, олар бүгінгі күнге дейін, әсіресе мереке күндері қолданылады. Сорпалар (әсіресе жарма) және ботқа – сұйық сұлы жармасы маңызды орын алады.
Жергілікті тұрғындар қошқар, бұзау немесе марал етін бірдей жақсы пісіреді, сонымен қатар балықты да жақсы көреді. Өсімдік тағамдарының ішінде пісірілген картопты, көкөністер мен дәнді дақылдарды тұтынады. Сұлы британдықтардың емес, шотландтардың ұлттық тағамы. Оған қоса, мұнда пайдалы қарақұмық немесе дәмді арпа дайындалады. Әйгілі болған тағы бір тағам — хаггис. Бұл қой асқазанның ішіне орналастырылған тұз бен дәмдеуіштері бар қой шұжығы. Хаггис әрқашан ең картоп пюресімен беріледі.
Сусындардың ішінде шотландтар шайды жақсы көреді, ал оған қант пен сүт қоспайды. Алкогольді сусын - виски. Дастарханға шелпек, кондитерлік өнімдер, тоқаш, печенье, жеміс тосаптары ұсынылады.[6]
Remove ads
Дәстүрлі мерекелердің ішінде Әулие Эндрю күні (30 қараша). Рождество кальвинизмнің әсерінен сирек тойланды.
XIX ғасырда «Гэль жиындары» қайта жанданды — танымал рулардың ұрпақтары жиналатын кельт фестивальдері, ұлттық спорт ойындары ұйымдастырылды: гэль футболы, гольф, харлинг (хоккейдің бір түрі), керлинг, бөрене лақтыру және т.б.
Ән шығармашылығы кең тараған, ол тарихи балладалар мен кельттердің батырлық ертегілерінің дәстүрлерінен, халық билері – риль, флинч, т.б. Дәстүрлі музыкалық аспап - волынка.[7]
Дереккөздер
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads