Янцзы

Янцзы, Чаңжиаң (қыт. дәст. 長江, жеңіл. 长江, пінин: Cháng Jiāng, сөзбе-сөз: «ұзын өзен»^[1]; төменгі ағысындағы тарихи атауы — қыт. дәст. 揚子江, жеңіл. 扬子江, пінин: Yángzǐ Jiāng) — Еуразиядағы ең ұзын және мол сулы, әлемдегі үшінші ең ұзын өзен^[2]. Қытайдың аумағымен ағады^[3].

Янцзы
қыт. 长江
Өзеннің ағысы Нанкиннің тұсында
Сипаттамасы
Ұзындығы	6300 км
Су алабының ауданы	1808500 км²
Су алабы	Шығыс Қытай теңізі
Өзендердің су алабы	Янцзы су алабы
Су шығыны	31900 м³/с
Бастауы
• Орналасқан жері	Тибет
• Биіктігі	5170 м
• Координаттары	32°36′14″ с. е. 90°53′46″ ш. б.32.60389° с. е. 90.89611° ш. б. / 32.60389; 90.89611 (G) (O) (Я) (T)
Сағасы	Шығыс Қытай теңізі
• Орналасқан жері	Шаңхай мен Цзянсу
• Координаттары	31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б.31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. / 31.39361; 121.98306 (G) (O) (Я) (T)
Еңістігі	0 м/км
Орналасуы
Янцзы өзенінің су алабының картасы:
Ел	Қытай

Географиялық сипаттамасы

Ұзындығы 5800 км, су жиналатын алабының аумағы 1808,5 мың км².

Бастауын Тибет таулы қыратының орталық бөлігіндегі 5500 метр биіктіктегі Тангла және Кукушили жоталарындағы мұздықтардан алып, Шығыс Қытай теңізіне атырау жасап (ауданы 80 мың км²) құяды.

Янцзы аңғар, арна және ағын ерекшеліктеріне қарай 3 бөлікке бөлінеді:

• жоғарғы ағысы – бастауынан Ибинь қаласына дейін (2700 км),
• орта ағысы – Ичан қаласына дейін (1020 км)
• төмен ағысы – атырауына дейін (2080 км).

Янцзы өзенінің алабы.

Жоғары ағысында терең, тар шатқалмен су құлама жасап ағады, еңісі 5 мың метрден асады.

Орта ағысы қырқалы Сычуань қазаншұңқыры және қатпарлы жоталар үстімен өтеді, еңісі 251 метр, орташа ені 300 – 600 метр, шатқалдардағы тереңдігі 80 – 110 мтр, ағыс жылдамдығы 5 – 7 м/с.

Төмен ағысы аллювийлік Цзянхань және Солтүстік Қытай жазығының оңтүстік бөлігімен ағады. Еңісі 80 метр, орташа ені 600 метрден 2 км-ге дейін, ағыс жылдамдығы 1 м/с. Ірі салалары Ялунцзян, Миньцзян, Цзялинцзян, Ханьшуй (Цзюйхэ). Оң жақ жағалауындағы Дунтинху, Поянху көлдері өзеннің су ағысын реттеп отырады. Орташа су ағымы 34 мың м³/с; су режимі муссондық; жазда су деңгейінің ауытқу шегі жазық бөлігінде 10 метрге дейін көтеріледі. Янцзы және оның салаларында су тасқынынан қорғану үшін ұзындығы 2,7 мың км-дей көтерме бөгеттер (дамбылар) тұрғызылған. Өзеннің тек жоғары бөлігі ғана қатады, 2850 км бойы кеме жүзеді. Төмен бөлігі Ұлы каналмен жалғастырылған. Теңіз суының көтерілуі сағасынан 700 км-ге дейін таралады. Янцзы жыл сайын 280 – 300 миллион тонна тасындылар мен тосқындарды шайып әкетеді. Егістік (негізінен күріш алабы) суаруға пайдаланылады. Янцзы – Қытайдың басты су магистралі. Алабындағы су жолының жалпы ұзындығы 17 мың км. Өзен бойында Нанкин, Ухань, Чунцин, Чэнду, т. б. өнеркәсіп орталықтары, атырауында Шаңхай қаласы орналасқан^[4][5][6].

Тармақтары

Янцзы тармағында 700 өзен бар. Ең ірілері:

• Ялунцзян
• Миньцзян
• Цзялинцзян
• Туо
• Ханьшуй (Цзюйхэ)

Орта айлық су шығыны (64 жылдың мәліметтері бойынша)

Янцзы өзеніндегі ірі қалалар

• Паньчжихуа
• Ибинь
• Лучжоу
• Чунцин
• Ичан
• Цзинчжоу
• Шаши
• Шишоу
• Юэян
• Сяньнин
• Ухань
• Эчжоу
• Хуанши
• Хуанган
• Чаоху
• Чичжоу
• Цзюцзян
• Аньцин
• Тунлин
• Уху
• Хэфэй
• Чучжоу
• Мааньшань
• Тайчжоу
• Янчжоу
• Чжэньцзян
• Нанкин
• Нантун
• Шанхай

Суреттер

Янцзы Нанкин қаласының тұсында			Таңгула мұздықтары өзен қайнар көзі болып табылады

Сілтемелер

• Нанкин