កងទ័ពជើងទឹកបារាំង
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
កងទ័ពជើងទឹកបារំាង ជាភាសាផ្លូវការហៅថា កប៉ាល់សមុទ្រជាតិ ហើយជារឿយបានហៅថា ឡារ៉ូយ៉ាលី គឹជាដៃសមុទ្រ
នៃកំពង់ផែទាហានបារំាង។ វាមានកប៉ាល់ជាច្រើនដាក់ជាជួរ ដែលមកពីទូកសម្រាប់ល្បាត ដើម្បីណែនាំផ្លូវអ្នកប្រឌិតកាំជ្រួច នៅលើ
នាវាសម័យបុរាណ ហើយការធ្វើនាវាចំណតយន្តហោះនុយក្លេអែ និងកប៉ាលមុជទឹកដោយមាននុយក្លេអែ ចំនួន ១០។
ចំពោះបាវចនានៃកងទ័ងជើងទឹកប្រទេសបារំាង គឺ ជាកិត្តិយស បេតុប្រទេស ក្លាហ៊ាន វិន័យ ពាក្យទំាងអស់នេះត្រូវបានដាក់នៅ
លើនាវាគ្រប់ទាំអស់។
.svg)
Remove ads
Remove ads
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
កងទ័ពជើងទឹកបារំាងត្រូវបានទទួលស្គាល់យ៉ាងពេញចិត្តដោយស្តេច។ ហេតុផលមិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ច្បាស់លាស់ទេ ប្រភពខ្លះបានអោយ
ដឹងថា វាគឺសម្រាប់ទំនាក់ទំនងទំនៀមទំលាប់ ទៅនឹងរាជាធិបតេយ្យបារំាង។ ខ្លះទៀតនិយាយាថា មុនពេលត្រួវបានអោយឈ្មោះថា
ប្រជាជាតិ កងទ័ពជើងទឹកបានមានឈ្មោះថា ស្តេច ឬហៅធម្មតា ពីព្រោះតែជាតំបន់ទីបញ្ជាការ នៅផ្លូវខ្លីមួយនៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស។
កងទ័ពជើងទឹកមិនចូលចិត្តចំបាំងជាមួយកងទ័ពជើងទឹកនៅចក្រភពជើងទឹកទៀតទេ ដែលដូចទៅនឹងកងទ័ពជើងទឹកចក្រភពអង់គ្លេសទេ។
ពាក់កណ្តាលយុគសម័យ
ប្រវិត្តសាស្ត្រនៃកងទ័ពជើងទឹកបារំាងត្រឡប់មកពាក់កណ្តាលយុគសម័យវិញ នៅពេលត្រូវបានចាញ់ចំបាំងរបស់ប្រទេសអង់គ្លេសនៅ
ឯបាតល ហើយនិង ហ្គាសធិឡេន ដែលអង់គ្លេសជាអ្នកកាន់កាប់តំបន់បាតល នៃ ឡារ៉ូហ្យែល។
តំបន់កូលប៊ឺត
កងទ័ពជើងទឹកមានសភាពរឹងប៉ឹងនៃថាមពលជាតិ អំឡុងពេលសតវត្សរ៏ទី ១៧ ជាមួយស្តេចល្វីសបារំាងទី១៦។ នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់
ស្តេច សាន់ កងទ័ពជើងទឹកបារំាងត្រូវបានផ្តល់ហិរញ្ញវត្ថុ និង សម្ភារះ ការគ្រប់គ្រងនូវអ្វីផ្សេងៗ មុបពេលទទួលជ័យជំនះ ក្នុងសង្រ្គាម៩
ឆ្នាំ ដើម្បីប្រឆាំង នឹងកងទ័ពជើងទឹកស្តេចនិងកងទ័ពជើងទឹករបស់ប្រទេសហូឡង់។ មានការទស់ទែងគ្នាអំពីហិរញ្ញវត្ថុ ទោះបីជាយ៉ាងណា
ក៏ដោយ បង្ខំអោយកងទ័ពត្រឡប់មកផែវិញ ហើយអង់គ្លេស និងហូឡង់បានផ្តើមគំនិតអនុញ្ញាតអោយមកវិញ។ មុនពេលសង្រ្គាម៩ឆ្នាំ
នៅក្នុងសង្រ្គាមហូឡង់ មានការរៀបចំជ័យជំនះយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ លើការចូលរួម កងនាវារបស់ប្រទេសអេស្ប៉ាញ និងប្រទេសហូឡង់
នៅឯការប្រយុទ្ធគ្នានៅប៉ាឡឺម៉ូ។
សតវត្សរ៏ទី ១៨
ជាជួរនៅក្នុងចម្បាំងឈីសាភីគគី.
មានកាំភ្លើងធំចំនូន១២០ 1790. នៅចក្រភពទី ១.
នៅសតវត្សរ៏ទី ១៨បានឆ្លុះបញ្ចាំងអោយឃើញថា កងទ័ពស្តេចចាប់ផ្តើមគ្របដណ្តប់ ដែលរៀបចំដាក់ទោស
នូវចំនួនលេខឈ្នះសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រទេសបារំាង។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កងទ័ពជើងទឹកប្រទេសបារំាងនៅតែបន្តទទួលជោគជ័យ
លើចំនុចផ្សេងៗទៀត ។ ដូចជាការឃោសនាបញ្ជុះបញ្ចូលទ្វីបអង់តាទិច ដោយលោក ភ្យិចហ្វឹត ឌី ឡា ម៉ូតទី ។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៦
លោកប៊ូហ្វែនវីលី ជាជនជាតិបារំាងដំបូង ដែលបានធ្វើនាវាចរណ៏ជុំវិញទ្វីប។
អំឡុងពេលសង្រ្គាមទាមទារឯករាជ្យអាមេរិក កងទ័ពជើងទឹកបារំាងបានប្រើបញ្ជាយ៉ាងដាច់ខាតក្នុងការគាំទ្រ ផ្នែក ឬ ទំព័ររបស់អាមេរិក។
ភាពខិតខំប្រឹងប្រែងដ៏សម្បើមនេះ បារំាងស្ថិតនៅក្រោម ឧត្តមនាវីឯកហ្រាសស៊ី ហើយបានទទួលជ័យជំនះលើកងនាវារបស់ចក្រភពអង់គ្លេស
នៅឯចម្បាំង ហ្ឆីសាពីគគី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៨១។ដូច្នោះ ការទទួលគ្រប់គ្រងផែនដី ហ្រែនកូ អាមេរិក កម្លាំងនឹងឈ្នះដែលកំពុងកើតមានឡើងនៅ
ចម្បាំង យ៉កថោន។
ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ឧត្តមនាវីឯកស៊ូហ្វ្រេន ប្រឆាំងការឃោសនាបញ្ចុះបញ្ចូលប្រាក់ឈ្នូល នៅចក្រភពអង់គ្លេសក្នុងរវាងឆ្នាំ(១៧៧០-១៧៨០)
ឧត្តមនាវីឯករង លោក អ៊ីហ្វាត ហុងឈី ធើ្វការតស៊ូសម្រាប់បង្រាបប្រឆាំងដោយទទួលបានជោគជ័យ។
បដិវត្តិន៏បារំាង បានទម្លាក់ចោល នាយទាហានជាច្រើននាក់ នៃត្រកូលអភិជន ក្នុងំណោមពូកគេ ក៏ប៉ុន្តែកងទ័ពជើងទឹកបារាំង
ពិការទាំងអស់ ។ ការខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើអោយវាបង្កើននូវកម្លាំងដែលមានថាពលខ្លាំងក្លាក្រោមការកាន់កាប់ដោយលោក ណាំប៉ូលឡេអុង ទី១ ត្រូវបាន ប៉ាណ្ណូនា
ឡិកាដោយលោក ឡាទូឈី ត្រេវីលី ដែលបានស្លាប់នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨០៤។ ហើយចម្បាំងនៃសមុទ្រក្នុងឆ្នាំ១៨០៥ ជាកន្លែងរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសប៉ុន្តែកងនាវាអេស្ប៉ាញហ្រ្វាន់កូ និងបម្រុងសាបសូន្យ។
កងនាវាជើងទឹកចក្រភពអង់គ្លេសបានធានារ៉ាប់រង
គ្រោះមហន្តរាយ ដែលគ្រប់គ្រងរហូតដល់សង្រ្គាមលោកលើកទី២ ។
ក្នុងឆ្នាំ១៨១០ កងទ័ពជើងទឹកបារំាងបានទទួល ជោគជ័យយ៉ាងសំខាន់ដែលប្រឆាំងចក្រភពអង់គ្លេសអំឡុងពេល សង្រ្គាមណាប៉ូឡេអុងនីក គឺជាចម្បាំងកំពង់ផែដ៏ធំសម្បើម សកម្មភាពកប៉ាលសង្រ្គាម
នៅក្នុងមហាសមុទ្រឥណ្ណា ដោយឧត្តមនេវីឯក ឌុភឺយ៉ែរ។
មានកម្លាំងឡើងវិញនៅសតវត្សរ៏ទី ១៩
អ្នកអន្តរាគមន៏និយមទាំងអស់
តាមតែគេនិយាយ ក្នុងឆ្នាំ១៨៥២ ណាប៉ូលេអុងទី៣ ប្រកាសភាពល្បីល្បាញថា" ចក្រភពមានន័យថាសន្តិភាព" ប៉ុន្តែយ៉ាងពិតប្រាកដនោះគាត់ត្រូវបានកាន់កាប់យ៉ាងរឹងមឹងម៉ត់ចត់បំផុត ទៅតាមភាពខ្លាំងក្លានៃ នយោបាយបរទេសដើម្បីអោយ កិត្តិគុណ និង ថាមពលរបស់បារំាងអោយយូរអង្វែងទៅ។ អំឡុងពេលដែលកងទ័ពជើងទឹកបារំាងត្រូវបានជាប់ទាក់ទងនៅក្នុង សកម្មភាពពហុភាពជាច្រើនជុំវិញពិភពលោក។
ហ្វូងកោះ (រាជាធិបតេយ្យកក្កដា)
ឆ្នាំ១៨៤២ កងទ័ពជើងទឹកបារំាងបានជិះកប៉ាល់ទៅកោះតាហ៊ីទី ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ឧត្តមនេវីឯក អាបែល អ៊ូតប៊ឺតឌូពឺទីត ធូអាស ។ បារំាងមានសកម្មភាពនៅទីនោះហើយបន្តការតាំងនូវដោយទូរទៅ រហូតដល់សតវត្សរ៏ទី១៩ ដែលក្មួយប្រុសរបស់គាត់ ឈ្មោះថា អាបែល នីកូឡាស ប៊ឺហ្គាសី ឌូពឺទីត ធូអាស បានធ្វើដំណើរដោយសន្តិភាពនៅកោះបណ្តុះភ្នំភ្លើង ម៉ារហហ្យូអីសាស ឆ្នំា ១៨៨០។
បទឧក្រិដ្ឋសង្រ្គាម
ជម្លោះរបស់ណាំប៉ូឡេអុងទី៣ និងរុស្ស៊ីជាបទឧក្រិដ្ឋមានឥទិ្ធពលក្នុងចក្រភព អូតូម៉ង់ ដើម្បីអោយបារំាងទទួលជ័យជំនះក្នុងសង្រ្គាមឧក្រិដ្ឋ ខែមិនា ១៨៥៤ ដល់ ខែមិនា ១៨៥៦។ អំឡុងពេលសង្រ្គាម នេះ ណាប់ប៉ូឡេអុងបានបង្កើតនូវចំណងមេត្រីភាពនឹងគា្ន ជាមួយ ចក្រភពអង់គ្លេសដោយជោគជ័យ ដែលបានបន្ត ហើយបន្ទាប់មកសង្រ្គាមត្រូវបានបញ្ចប់ ។
ចម្បាំងដណ្តើម តំបន់ព័ទជុំវិញបីកន្លែងភាគខាងត្បូងប្រទេសវៀតណាម
ណាប៉ូលឡេអុងទី៣តាំងលំនៅ ជាលើកដំបូងនៃអាណានិគមបារំាងគ្របដណ្តប់លើឧបទី្វបឥណ្ឌូចិន។ គាត់បានយល់ព្រម ទៅនឹងការធ្វើយុទ្ធនាការប្រដាប់អាវុធ ក្នុងឆ្នាំ១៨៥៨ ដើម្បីដាក់ទោសទៅដល់ប្រទេសវៀត ណាមដែលពួកគេធ្វើបាប គណះបេសកកម្មសាសនានិកកាតូលិកបារំាង ហើយនឹង បង្ខំអោយតុលាការព្រមទទួលបារំាងមានវត្តមានក្នុងប្រទេសនោះ។ កត្តាដែលសំខាន់ក្នុងការវិនិច្ឆ័យរបស់គាត់គឺបានជឿជាក់ ថាបារំាងប្រថុយការក្លាយជា អាត្រាកម្រិតទីពីរ ដែលអាចពង្រីកឥទិ្ធពលរបស់ខ្លួនបាន ក្នុងអាស៊ីខាងលិច ។ ផងដែរនោះ គេខ្លះបាននិយាយថាបារំាង មានបេសកម្មស៊ីវិល បានកំពុងរាលដាល ។ យថាហេតុនេះ ចូលលុកលុយ ពេញគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងឆ្នាំ១៨៦១ ។ ដោយឆ្នាំ១៨៦២ សង្រ្គាមកើតពាសពេញ និងវៀតណាមព្រមអោយខេត្តចំនួនបី នៅភាគខាងត្បូង ត្រូវបានបារំាងហៅថា តំបន់កូសាំងស៊ីន បានបើកកំពង់ផែចំនួន បីសម្រាប់ធ្វើជំនូញទៅប្រទេសបារំាង ។ ដំណើរឆ្លងកាត់មិនយកតំម្លៃទេ នូវកប៉ាល់សង្រ្គាមបារំាងទៅប្រទេសកម្ពុជា (១៨៦៧) មានសេរីភាពការផ្សាយសាសនារបស់បារំាង និងផ្តល់សំណងដ៏ធំបារំាងតម្លៃ នៃសង្រា្គម។
សង្រ្គាមអាភៀនលើកទី២
ក្នុងប្រទេសចិន បារំាងបានចូលរួមក្នុងសង្រ្គាមអាភៀនលើកទី២ ដែលយល់ស្រប នឹងចក្រភពអង់គ្លេស ហើយឆ្នាំ១៨៦០ ទាហានរបស់បារំាងចូលក្នុងទីក្រុងប៉ីជិង ។ ចិនត្រូវបានបង្ខំអោយយល់ព្រម ធ្វើពាណិជ្ជកម្មសិទ្ធិដាច់មុខ ។ អនុញ្ញាតអោយនាវាចរណ៏ធ្វើដំណើរលើទន្លេយ៉ាងហ្សី ដែលផ្តល់សិទ្ធិដល់ជនស៊ីវិលទាំងស្រុងហើយមានសេរីភាពខាងសាសនាគ្រឹស្តនិងផ្តល់ចំណងមិត្តភាពរវាងចក្រភពអង់គ្លេស និង បារំាង ។ នេះគឺជាការចូលរួមក្នុងធ្វើអន្តរាគមន៏ ប្រទេសវៀតណាមតាំងនៅវិការដ្ឋានឆ្ងាយជាងឥទិ្ធពលប្រទេសបារំាងក្នុងការដឹកនាំប្រទេសចិន នៃឥទ្ធិពលគ្រប់ទីកន្លែងនៃភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន។
ប្រទេសមិចស៊ិកូ
កងទ័ពជើងទឹកប្រទេសបារំាង បានបិទផ្លូវគមនាគមន៏ ពលអគ្គិសនីលំនាំ បានជោគជ័យក្នុងប្រទេសមិចស៊ិកូ ក្នុងសង្រ្គាម ម្សៅជាតិពុល ឆ្នាំ ១៨៣៨។វាគឺមានការជាប់ទាក់ទងយ៉ាងខ្លាំងក្នុងធ្វើអន្តរាគមន៏ប្រទេស បារំាងក្នុងប្រទេសមិចស៊ិកូ(មករា ១៨៦២ ដល់ មិនា ១៨៦៧) ។ ស្តេចណាលេឡុង ទី៣ បានដោះសារ ការបដិសេធទៅសាធារណះរដ្ឋមិចស៊ិកូ ដើម្បីសងទៅបំណុលបរទេស គម្រោង ការបង្កើតឥទិ្ធពល ក្នុងភាគខាងជើងប្រទេសអាមេរិក ដោយការបង្កើតនោះ បារំាងបានប្រគល់រាជាធិបតេយ្យ ទៅដល់មិចស៊ិកូ គម្រោងនេះត្រូវបានគាំទ្រដោយជនជាតិមិចស៊ិកូ សម្រាប់ប្រឆាំងនឹងការផ្លាស់ប្តូរពីភាពក្រៀមក្រំ ដើម្បីប្រឆាំងពួកបព្វជិតសាធារណរដ្ឋមិស៊ិកូ។
ប្រទេសកូរ៉េ
ក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ កងទ័ពជើងទឹករបស់បារំាង ខំប្រឹងប្រែង ដើម្បីអាណានិគមជនកូរ៉េ អំឡុងពេលយុទ្ធនាការបារំាងប្រឆាំងកូរ៉េ ។ ផងដែរនោះកងទ័ពបារំាង មានវត្តមានយ៉ាងសំខាន់ក្នុងប្រទេសជប៉ុន ជាមួយ ទាហានអាកាសនៃក្រុមប្រយុទ្ធក្នុងឆាំ្ន១៨៦៣ ។ រវាងឆ្នាំ១៨៦៧ដល់១៨៦៨ ការមានវត្តមាន ក្នុងប្រទេសជប៉ុនត្រូវបានរក្សាទុកជុំវិញសកម្មភាពបេសកកម្មក្រុមទាហានបារំាងទៅប្រទេសជប៉ុន និងបន្ទាប់ពី សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុងប៊ូហ្សីន ។
សង្រ្គាមចិនបារំាង
គម្រោងនៃកងទ័ពជើងទឹកប្រទេសបារំាងមានថាមពល បានមកដល់ចំណុចកំពូលភាគខាងលិចដ៏ឆ្ងាយ ក្នុងពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៏ទី ៨០ ។ ក្រុមកងទ័ពជើងទឹកពិសេស បានបែងចែកចេញជាពីរក្រុម ក្រោម ការគ្រប់គ្រងនៃឧត្តមនាវីឯក អាម៉េឌេយ៉េ ឃូបប៊ឺ បានធ្វើឡើងក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមចិនបារាំង (ខែសីហា១៨៨៤ ដល់ខែមេសា ១៨៨៥ ) បានឃើញថាសកម្មភាពសំខាន់ ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមឆ្នេរសមុទ្រចិនដ៏យូរ និងក្នុងសមុទ្រជុំវិញ តៃវ៉ាន់ (ផ្វម៉ូសា) ។
Remove ads
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads