មៃត្រេយ

មៃត្រេយ ( សំស្រ្កឹត ) ឬ មេត្តេយ្យ ( បាលី ) ឬ សិអារ្យមេត្រី ឬអរិយមេត្តយ្យ (ខ្មែរ) គឺជា ព្រះពោធិសត្វ ដែលត្រូវបានចាត់ទុកជា ព្រះពុទ្ធ អនាគតនៃពិភពលោកនេះ នៅក្នុងគ្រប់សាលា ពុទ្ធសាសនា ដោយបានទាយទុកថាជា ព្រះពុទ្ធ មៃត្រេយ ឬ ព្រះពុទ្ធ មេត្តេយ្យ ។ ^[១] នៅក្នុង អក្សរសិល្ប៍ព្រះពុទ្ធសាសនា មួយចំនួន ដូចជា អមិតភសូត្រ និង លោតុសសូត្រ គាត់ក៏ត្រូវបានគេហៅថា អជិតា (Invincible, Unconquerable) ។ នៅក្នុង ព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ គាត់ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា "ព្រះអម្ចាស់នៃសេចក្តីស្រឡាញ់" ឬ "អ្នកស្រឡាញ់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់" ( Pakpa Jampa ) ។ ^[២] ឈ្មោះ​របស់​លោក​គឺ​ពាក្យ​សំស្រ្កឹត​ថា មៃត្រី (បាលី​: មេត្តា; មានន័យថា មិត្តភាព សេចក្តី​សប្បុរស) ។ ឈ្មោះ មៃត្រេយ ក៏ទាក់ទងទៅនឹងឈ្មោះ ឥណ្ឌូ - អ៊ីរ៉ង់ មិត្រ ។

ព្រះជិនរង្សីរាជិកនរោត្ដម, កសាងនៅឆ្នាំ១៩០៤ក្នុងវត្តព្រះកែវមរកត, ភ្នំពេញ

 

នៅគ្រប់សាខានៃព្រះពុទ្ធសាសនា មៃត្រេយត្រូវបានចាត់ទុកជាអ្នកស្នងរាជ្យផ្ទាល់របស់ ព្រះពុទ្ធ គោត្ដម ។ ជាព្រះពុទ្ធទីប្រាំ និងចុងក្រោយនៃ កល្ប បច្ចុប្បន្ន (អោន) ការប្រៀនប្រដៅរបស់មៃត្រេយ នឹងផ្តោតលើការស្ថាបនាឡើងវិញនូវ ព្រះធម៌ របស់ព្រះពុទ្ធនៅលើផែនដី។ តាម​គម្ពីរ​ការ​ប្រៀនប្រដៅ​របស់​មៃត្រេយ​នឹង​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​ព្រះ​គោតម (សាក្យមុនី) ។ ^[៣] ការមកដល់របស់ មៃត្រេយ ត្រូវបានព្យាករណ៍ថានឹងកើតឡើងក្នុងកំឡុង សម័យនៃការធ្លាក់ចុះ នៅពេលដែលការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ គោត្ដម ត្រូវបានគេមិនយកចិត្តទុកដាក់ឬត្រូវបានបំភ្លេចចោល។

ថ្វីបើមានឥស្សរជនសាសនា និងអ្នកដឹកនាំខាងវិញ្ញាណជាច្រើន អះអាងថាជាមៃត្រេយ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រក៏ដោយ ក៏និកាយពុទ្ធសាសនាចម្រុះបានទទូចថា ទាំងនេះជាការអះអាងមិនពិត ខណៈពេលដែលបានគូសបញ្ជាក់ថា មៃត្រេយមិនទាន់លេចចេញជា ព្រះពុទ្ធ (ចាប់តាំងពីការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធមិនទាន់ត្រូវបានបំភ្លេចចោលនៅឡើយ)។ ពុទ្ធសាសនិកជនបុរាណជឿថា មៃត្រេយ បច្ចុប្បន្នគង់នៅឋានសួគ៌ តុសិត ។ ^[៤] ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី មៃត្រេយមិនអាចចូលបានឡើយ ហើយពុទ្ធសាសនិកជនផ្សេងៗក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រក៏បានអះអាងដែរថា បានទៅសួរសុខទុក្ខដោយមិត្ដភក្ដិ ដើម្បីបាននិមិត្ត និងបានទទួលការបង្រៀនពីព្រះអង្គ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ពុទ្ធសាសនិកមហាយាន ចាត់ទុកលោក មៃត្រេយ ជាអ្នកបង្កើតទំនៀមទម្លាប់ យោគចារ តាមរយៈការបើកសម្តែងគម្ពីរផ្សេងៗ ដូចជា មហាយានសូត្រាលម្ការកា និង មធ្យាន្តវិភាគ ។ ^[៥]

មៃត្រេយ ក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងតួនាទី សហស្សវត្សរ៍ ដោយទស្សនវិជ្ជា និងសាសនាដែលមិនមែនជាព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើនដូចជា ទ្រឹស្ដី យុគសម័យថ្មី ផ្កាឈូកស ក៏ដូចជាដោយ ចលនាសាសនាថ្មី សម័យទំនើប ដូចជា Yiguandao និង Falun Gong ជាដើម។^{[ត្រូវការអំណះអំណាង][ ត្រូវការដកស្រង់ ]}

ប្រភព

សតវត្សទី 11 មៃត្រេយ, Bihar, ប្រទេសឥណ្ឌា

ឈ្មោះ ​មៃត្រេយមក​ពី​ពាក្យ​សំស្រ្កឹត​ថា មៃត្រី ដែល​ប្រែ​មក​ពី​នាម ​មិត្រ ​ដែល​មាន​ន័យ​ថា មិត្ត ។ ទម្រង់ភាសាបាលី មេត្តេយ្យ មានរៀបរាប់នៅក្នុង ចក្កវត្តិ-សីហនាទសូត្រ ( ទិឃនិកាយ ២៦ ) នៃ បាលីកាណន់ ហើយក៏មាននៅក្នុងជំពូកទី ២៨ នៃ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ផងដែរ។ ^[៣] អ្នកប្រាជ្ញសម័យទំនើបមួយចំនួនដូចជា Richard Gombrich ប្រកែកថាព្រះសូត្រគឺជាការបន្ថែមនៅពេលក្រោយទៅភាសាបាលី Canon ឬថាវាត្រូវបានកែសម្រួលនៅពេលក្រោយ។

ទំនាយរបស់ មៃត្រេយ ក៏លេចឡើងនៅក្នុងអត្ថបទផ្សេងទៀតដូចជា <i id="mwaA">មហាវស្តុ</i>, Lalitavistara, the Mūlasarvāstivāda -vinaya និង <i id="mwbg">Divyāvadāna</i> . ^[១]

ដោយសារតែឈ្មោះស្រដៀងគ្នារបស់ពួកគេ អ្នកប្រាជ្ញសម័យទំនើបមួយចំនួនដូចជា Przyluski, Lamotte និង Levi បានប៉ាន់ស្មានថាការបំផុសគំនិតសម្រាប់ មៃត្រេយ អាចមកពីអាទិទេព ឥណ្ឌូ-អ៊ីរ៉ង់ បុរាណដូចជា មិថ្រ និងអនាគត ស៊ូរូអាស្ទាន ជាអ្នកសង្គ្រោះរបស់ សៅសន្យន្ត ។ ^[៦] ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ David Alan Scott ចង្អុលបង្ហាញពីភាពខុសគ្នាជាច្រើននៅក្នុងរូបភាពសិល្បៈរបស់ពួកគេ (សូម្បីតែនៅក្នុងតំបន់ភូមិសាស្ត្រដូចគ្នា) និងភាពខុសគ្នាដែលធ្វើឱ្យតំណភ្ជាប់ផ្ទាល់នេះមិនទំនង។ លោក​បាន​ចង្អុល​បង្ហាញ​យ៉ាង​ពិសេស​អំពី​ឫសគល់​ពុទ្ធសាសនា​ដ៏​ចំណាស់​របស់​មៃត្រេយ​ក្នុង ​គម្ពីរ​ពុទ្ធសាសនា​ដំបូង​បំផុត ។ ^[៧] លោក Scott បានចង្អុលបង្ហាញថាអាទិទេពទាំងពីរគឺជាបុគ្គលនៃគុណធម៌នៃ មិត្តភាព ដូច្នេះពួកគេមានថាដូចគ្នា ( មៃត្រី ) ។ ^[៧]

មហាយានសូត្រ

មាន គម្ពីរមហាយាន ជាច្រើន ដែលពណ៌នា និងពិភាក្សាអំពីព្រះពោធិសត្វមេត្រេយ។ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់សំដែងជាតួអង្គទ្រទ្រង់ក្នុងគម្ពីរមហាយានសំខាន់ៗមួយចំនួន ដូចជា Lotus Sutra , Vimalakirti Sutra, the Golden Light, King of Samadhis Sutra, and the Perfect of Wisdom in Eight Thousand Line . ^[១]

ក្នុងគម្ពីរ គណ្ឌវ្យុហសូត្រ ទន្ទឹមនឹងនោះ មៃត្រេយ មានជំពូកទាំងមូលដែលទ្រង់ផ្សាយព្រះធម៌ដល់ធម្មយាត្រា សុធន ក្នុងមួយរយម្ភៃមួយខ។ បន្ទាប់មក សុធន ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលទៅក្នុងវាំងរបស់ មៃត្រេយ (វៃរោចនកុតលម្ករ-គភ៌) ដែលគាត់មានចក្ខុវិស័យដ៏អស្ចារ្យនៃអាជីពពោធិសត្វរបស់ មៃត្រេយ ទាំងមូល។ ^[៨]

លើសពីនេះ ក៏មានសូត្រមហាយានមួយចំនួនទៀត ដែលផ្តោតជាពិសេសលើមេត្រេយ ការបង្រៀន និងសកម្មភាពនាពេលអនាគត។ ព្រះសូត្រ មៃត្រយ សំខាន់ៗមួយចំនួននៅក្នុង Canon របស់ចិន មានដូចខាងក្រោម៖

• Sutra on Descending Birth of Maitreya (T.453:421a:421a–423c) បកប្រែដោយ Dharmarakṣa (230?–316);
• Sutra on the Descending Birth of Maitreya (T.454:423c–425c) បកប្រែដោយ Kumārajīva (344–413);
• Sutra on Maitreya Becoming Buddha (T.456:428b–434b) បកប្រែដោយ Kumārajīva (344–413);
• ព្រះមហាសុត្តន្តី ហៅថា “ញត្តិដោយ Noble Maitreya” (ārya maitriya paripṛhccha nāma mahāyāna sūtra) ប្រែដោយ Bodhiruci
• Sutra on Descending Birth and Becoming Buddha របស់ Maitreya (T.455:426a–428b) បកប្រែដោយ Yijing (635–713);
• Sutra on the Time of Maitreya's Arrival (T.457:434b–435a) អ្នកបកប្រែមិនស្គាល់
• Sutra ស្តីពីការមើលឃើញនៃការកើតរបស់ Maitreya Bodhisattva in Tuṣita Heaven (T.452:418b–420c) បកប្រែដោយ Juqu Jing-sheng (?–464)

ទន្ទឹមនឹងនោះ ពុទ្ធសាសនាទីបេ មានសូត្រ មៃត្រេយ ដូចខាងក្រោមៈ

• Maitreya-mahāsiṃhanāda ( ការគ្រហឹមរបស់តោដ៏អស្ចារ្យនៃ មៃត្រេយ)
• Maitreyaparipṛcchā ( សំណួររបស់ មៃត្រេយ ផ្នែក Ratnakuta)
• Maitreyaparipṛcchādharmāṣṭa ( សំណួររបស់ មៃត្រេយ អំពីធម៌ប្រាំបី)
• Maitreyaparipṛcchā ( សំណួររបស់ មៃត្រេយ ផ្នែកសូត្រទូទៅ)
• Maitreyaprasthāna ( ការតាំងទីលំនៅរបស់ មៃត្រេយ )
• Maitreya-vyākaraṇa ( ទំនាយរបស់ មៃត្រេយ )
• អាយ៌-មៃត្រិ-ប្រតិជ្ញ-នាម-ធារណិ

អក្សរសិល្ប៍ផ្សេងទៀត

មៃត្រេយ ក៏លេចឡើងនៅក្នុងស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រផ្សេងទៀត។ មៃត្រយសមិតិនាដក គឺជាការលេងព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងទូលំទូលាយនៅអាស៊ីកណ្តាលមុនឥស្លាម (គ.ស.ទី៨)។ ^[៩] Maitreyavyakarana (កំណាព្យក្នុងទម្រង់ <i id="mw0w">សតគម</i> ) នៅអាស៊ីកណ្តាល និង Anagatavamsa នៃ ប្រទេសឥណ្ឌាខាងត្បូង ក៏បានលើកឡើងពីគាត់ផងដែរ។^{[ត្រូវការអំណះអំណាង][ ត្រូវការដកស្រង់ ]}