ម៉ារី ស្កូដូស្កា គុយរី
From Wikipedia, the free encyclopedia
ម៉ារី ស្កូដូស្កា គុយរី (Maria Salomea Skłodowska Curie) (៧ វិច្ឆិកា ១៨៦៧ - ៤ កក្កដា ១៩៣៤) គឺជារូបវិទូ និងគីមីវិទូជនជាតិប៉ូឡូញ-បារាំងដ៏ល្បីល្បាញដែលបានត្រួសត្រាយការស្រាវជ្រាវអំពីវិទ្យុសកម្មដំបូងគេ។ គាត់គឺជាមនុស្សដំបូងគេដែលទទួលបានរង្វាន់ណូបែលពីរគឺ ផ្នែករូបវិទ្យា និងផ្នែកគីមីវិទ្យា[១] ។ គាត់គឺជាស្ត្រីទីមួយដែលបានក្លាយជាសាស្ដ្រាចារ្យនៅឯសាកលវិទ្យាល័យប៉ារីស ។ គាត់គឺជាស្ត្រីដំបូងដែលត្រូវបានគេបញ្ចុះសពនៅក្នុងវិមានប៉ារីសប៉ង់តេអុង (១៩៩៥) ដោយសារគុណសម្បត្តិរបស់គាត់។
| Marie Skłodowska Curie | |
 | |
| ម៉ារី ស្កូដូស្កា គុយរី ១៩២០ | |
| កើតនៅ | ថ្ងៃទី ៧ វិច្ឆិកា ១៨៦៧ វ៉ារស្សាវ៉ា, ផ្នែករបស់ប៉ូឡូញ កាន់កាប់ដោយ រុស្ស៊ី |
| មរណភាព | ថ្ងៃទី ៤ កក្កដា ១៩៣៤ ប៉ាស់ស៊ី, អូតសាវ័រ, បារាំង |
| សញ្ជាតិ | រុស្ស៊ី, បារាំង |
| ជនជាតិ | ប៉ូឡូញ |
| ស្នាដៃសំខាន់ៗ | វិទ្យុសកម្ម, ប៉ូឡូញ៉ូម, រ៉ាដ្យូម |
| រង្វាន់ | រង្វាន់ណូបែលផ្នែករូបវិទ្យា (១៩០៣) មេដាយដាវី (១៩០៣) មេដាយម៉ាតេអ៊ុជី (១៩០៤) រង្វាន់ណូបែលផ្នែកគីមីវិទ្យា (១៩១១) |
| ស្វាមី | ព្យែរ គុយរី (១៨៩៥-១៩០៦) |
| ហត្ថលេខា |  |
គាត់ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថា ម៉ារីយ៉ា សាឡូមៀ ស្កូដូស្កា នៅពេលកើតក្នុងទីក្រុងវ៉ារស្សាវ៉ា (ពេលនោះជាដែនដីប៉ូឡូញកាន់កាប់ដោយរុស្ស៊ី) ហើយគាត់បានរស់នៅទីនោះរហូតដល់អាយុ ២៤ឆ្នាំ ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៨៩១ គាត់បានតាមបងស្រីខ្លួនឈ្មោះ ប្រូនីស្វាវ៉ា ទៅសិក្សានៅទីក្រុងប៉ារីស ដែលជាកន្លែងគាត់បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សា និងសម្រេចកិច្ចការវិទ្យាសាស្ត្រជាបន្តបន្ទាប់។ គាត់បានទទួលរង្វាន់ណូបែលផ្នែករូបវិទ្យារួមគ្នាជាមួយប្ដីឈ្មោះ ព្យែរ គុយរី និងលោក អង់រី បិកកឺរ៉ែល។ គាត់បានឈ្នះរង្វាន់ណូបែលមួយទៀតក្នុងផ្នែកគីមីវិទ្យាតែម្នាក់ឯង ។ គាត់គឺជាស្ត្រីដំបូងគេដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែល និងបានដល់ទៅពីរក្នុងផ្នែកផ្សេងគ្នា។
ស្នាដៃរបស់គាត់រួមមានទ្រឹស្ដីស្ដីអំពីវិទ្យុសកម្ម (ពាក្យដែលអ្នកស្រីបង្កើត[២]) បច្ចេកទេសក្នុងការញែកធាតុអ៊ីសូតូបវិទ្យុសកម្ម និងបានរកឃើញធាតុវិទ្យុសកម្មពីរគឺ ប៉ូឡូញ៉ូម និង រ៉ាដ្យូម។ គាត់បានដឹកនាំការស្រាវជ្រាវដំបូងគេលើលោកក្នុងការព្យាបាលណេអូប្លាស់ (សាច់ដុះ)ដោយប្រើអ៊ីសូតូបវិទ្យុសកម្ម។ អ្នកស្រីជាស្ថាបនិកវិទ្យាស្ថានគុយរីទាំង២កន្លែងគឺ វិទ្យាស្ថានគុយរី (ប៉ារីស) និង វិទ្យាស្ថានគុយរី (វ៉ារស្សាវ៉ា)។
ស្កូដូស្កា ម៉ារី (ជាឈ្មោះដែលគាត់តែងហៅខ្លួនឯង) មិនដែលបាត់បង់មនោសញ្ចេតនាពីអត្តសញ្ញាណដើមជាជនជាតិប៉ូឡូញទេ ខណៈពេលដែលគាត់ក៏ជាពលរដ្ឋបារាំងដ៏ស្មោះត្រង់ដែរនោះ។ គាត់បង្រៀនភាសាប៉ូឡូញដល់កូនស្រីទាំងអស់របស់គាត់ និងបាននាំពួកគេទៅលេងប្រទេសប៉ូឡូញផងដែរ។ គាត់បានដាក់ឈ្មោះអោយធាតុគីមីដំបូងគេដែលគាត់រកឃើញថា ប៉ូឡូញ៉ូម (១៨៩៨) ដើម្បីជាកិត្តិយសដល់មាតុប្រទេសរបស់គាត់។ [៣] ក្នុងកំឡូងសង្គ្រាមលោកលើកទី១គាត់បានក្លាយជាសមាជិការរបស់គណកម្មាធិការនៃប៉ូឡូញសេរី (Komitet Wolnej Polski)។[៤] នៅឆ្នាំ១៩៣២ គាត់បានស្ថាបនាវិទ្យាស្ថានរ៉ាដ្យូម (សព្វថ្ងៃជា វិទ្យាស្ថានជំងឺមហារីក ម៉ារីយ៉ា ស្កូដូស្កា គុយរី) នៅទីក្រុងកំណើតរបស់គាត់គឺនៅ វ៉ារស្សាវ៉ា។
កុមារភាព
ម៉ារីយ៉ា ស្កូដូស្កា ចាប់កំណើតនៅទីក្រុង វ៉ារស្សាវ៉ា ប្រទេសប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃទី៧ វិច្ឆិកា ១៨៦៧។ គាត់ជាកូនស្រីពៅក្នុងចំណោមកូនទាំង៥របស់គ្រួសារគ្រូបង្រៀនដ៏ល្បីឈ្មោះមួយ។ ឪពុកនាងឈ្មោះ វ៉ាឌីស្វាវ ស្កូដូស្គី និងម្ដាយឈ្មោះ ប្រូនីស្វាវ៉ា។ បងៗរបស់ម៉ារីយ៉ាមាន ហ្សូហ្វីយ៉ា(១៨៦២-១៨៧៦) យ៉ូហ្សេហ្វ(១៨៦៣-១៩៣៧, ឈ្មោះដូចជីតា) ប្រូនីស្វាវ៉ា(១៨៦៥-១៩៣៩,ឈ្មោះដូចម្ដាយ) និង ហេឡេណា(១៨៦៦-១៩៦១)។ ក្នុងចំណោមបងប្អូនទាំងអស់ ម៉ារីយ៉ាជាកូនដែលមានប្រាជ្ញានិងខួរក្បាលចងចាំបានល្អជាងគេតាំងពីក្មេង។ នៅអាយុ៤ឆ្នាំ ម៉ារីយ៉ាអាចអានសៀវភៅរបស់បងស្រីរបស់នាងបានទៅហើយ។
គ្រួសាររបស់ម៉ារីយ៉ាជាពូជពង្សគ្រូបង្រៀន។ ជីតាខាងឪពុកឈ្មោះ យ៉ូហ្សេហ្វ ស្កូដូស្គី ធ្លាប់ជាគ្រូដែលគេគោរពនៅលូប៊្លីន, ដែលនៅទីនោះគាត់ធ្លាប់បង្រៀនកុមារ ប៊ុលឡឺស្វាវ ព្រុស (អ្នកអក្សរសាស្ត្រដ៏ល្បីរបស់ប៉ូឡូញ)។[៥] ឪពុករបស់ម៉ារីយ៉ា ជាគ្រូបង្រៀនគណិតវិទ្យានិងរូបវិទ្យា (មុខវិទ្យាដែលម៉ារីយ៉ាត្រូវរៀន) និងជានាយកសាលាហ្គីមណាសៀម (សាលាមធ្យមសិក្សាមួយប្រភេទនៅអឺរ៉ុប)សំរាប់សិស្សប្រុស ២កន្លែង។ លោកក៏បានទទួលសិស្សប្រុសអោយស្នាក់នៅនិងសិក្សានៅផ្ទះរបស់លោកផងដែរ។ ម្ដាយរបស់ម៉ារីយ៉ាបើកសាលាមានអន្តេរវិសិកដ្ឋានសំរាប់សិស្សនារីដ៏ប្រណិតមួយនៅវ៉ារស្សាវ៉ា។
ពេលដែលម៉ារីយ៉ាមានអាយុទើប៦ឆ្នាំ គ្រួសារទាំងខាងឪពុកនិងខាងម្ដាយបានបាត់បង់ផ្ទះសម្បែងនិងទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់ ដោយសារមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងចលនាបះបោររបស់ជាតិប៉ូឡូញ។ កាលណោះប្រទេសប៉ូឡូញត្រូវបានចែកជាចំនែកៗដោយសភានៅទីក្រុងវីន។ អនុប្រទេសវ៉ារស្សាវ៉ាជារាជាណាចក្រប្រកាន់ធម្មនុញ្ញមួយ ប៉ុន្តែភាពជាក់ស្ថែងត្រូវគ្រប់គ្រងដោយចក្រភពរុស្ស៊ី និងមិនមានឯករាជ្យទេ។ ចក្រភពរុស្ស៊ីបានធ្វើការឃ្លាំមើលនិងដាក់កំហិតសកម្មភាពរបស់បញ្ញវ័នប៉ូឡូញ។ ឪពុករបស់ម៉ារីយ៉ាត្រូវគេរកឃើញថាលួចបង្រៀនដោយសំងាត់ ក៏ត្រូវគេដកហូតតួនាទីនិងផ្ទះសម្បែងទាំងអស់។ គ្រួសារមួយនេះក៏ធ្លាក់ខ្លួនក្រ ហើយបានរើទៅនៅផ្ទះតូចមួយរួចបើកសាលានៅទីនោះ។ នៅឆ្នាំ១៨៧៦ គ្រួសារនេះបានឆ្លងជំងឺគ្រុនសន្ធំរោល (typhus) ពីសិស្សដែលមករៀន ហើយបងស្រីធំហ្សូហ្វីយ៉ាក៏បានបាត់បង់ជីវិតទៅ។ នៅឆ្នាំ១៨៧៨ គឺពេលដែលម៉ារីយ៉ាទើបមានអាយុ១២ឆ្នាំ ម្ដាយម៉ារីយ៉ាក៏បានទទួលមរណភាពដោយជំងឺរបេង។
ឪពុករបស់ម៉ារីយ៉ាជាអ្នកមិនជឿសាសនា ចំណែកឯម្ដាយម៉ារីយ៉ាវិញជាអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន។[៦] មរណភាពបន្តបន្ទាប់គ្នារបស់ម្ដាយនិងបងស្រីបានធ្វើអោយម៉ារីយ៉ាងាកពីអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកមកជា Agnostic (នៅក្នុងសាសនាគ្រឹស្ត អ្នកដែលអះអាងថាខ្លួនឯងគ្មានចំណោះដឹងគ្រប់គ្រាន់អំពីអត្ថិភាពរបស់ព្រះ ក៏ប៉ុន្តែក៏មិនបដិសេដថាលើលោកនេះគ្មានព្រះដែរ) វិញ។[៧]
ជីវិតជាគ្រូបង្រៀនតាមផ្ទះនិងការបែកបាក់ស្នេហា
ម៉ារីយ៉ាបានចូលរៀននិងស្នាក់នៅសាលាដែលមានអន្តេរវិសិកដ្ឋាន ដែលម្ដាយខ្លួនជាអ្នកបើក តាំងពីអាយុ១០ឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែ បន្ទាប់ពីម្ដាយស្លាប់ទៅ ម៉ារីយ៉ាបានចូលសាលាហ្គីមណាសៀមសំរាប់សិស្សនារី ដែលនៅទីនោះគាត់បានបញ្ចប់ការសិក្សាដោយនិទ្ទេសខ្ពស់នៅថ្ងៃទី១២ មិថុនា ១៨៨៣។ គាត់បានចំណាយពេលមួយឆ្នាំបន្ទាប់រស់នៅឯជនបទជាមួយញាតិសណ្ដានខាងឪពុក និងបន្ទាប់មកជាមួយឪពុកនៅវ៉ារស្សាវ៉ា។ នៅទីនោះគាត់បានធ្វើជាអ្នកគ្រូបង្រៀនតាមផ្ទះ។
ម៉ារីយ៉ាបានធ្វើការសន្សាជាមួយបងស្រីប្រូនីស្វាវ៉ាថា គាត់នឹងរកប្រាក់ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ប្រូនីស្វាវ៉ាអោយបានសិក្សាឱសថសាស្ត្រនៅប៉ារីស ក្នុងលក្ខខណ្ឌថា ប្រូនីស្វាវ៉ាក៏ត្រូវធ្វើបែបនេះសងមកវិញដែរនៅ២ឆ្នាំក្រោយ។ គាត់បានចាប់ផ្ដើមធ្វើជា «ហ្គាវើណេស» (ស្ត្រីស្នាក់នៅជួយបង្រៀនកូនចៅផ្ទះអ្នកមាន) ដំបូងនៅក្នុងគ្រួសារមេធាវីម្នាក់នៅក្រាកូវ(Kraków) បន្ទាប់មករយៈពេល២ឆ្នាំនៅក្នុងគ្រួសារអភិជនដីធ្លីមួយដែលត្រូវជាសាច់ញាតិរបស់ឪពុក នៅឯឆេហានូវ(Ciechanów)។ ពេលនៅធ្វើការនៅទីនោះ គាត់បានស្រលាញ់គ្នាជាមួយកូនប្រុសច្បងរបស់ម្ចាស់ផ្ទះឈ្មោះ ខាហ្ស៊ីមៀស ហ្សូរ៉ាវស្គី(Kazimierz Żorawski)(ខាហ្ស៊ីមៀស ហ្សូរ៉ាវស្គី ក្រោយមកក្លាយជាគណិតវិទូប៉ូឡូញម្នាក់ដ៏ល្បី)។ កាហ្ស៊ីមៀសបានប្រាប់ពីបំណងរៀបការ តែត្រូវឪពុកម្ដាយបដិសេដដោយសារតែវណ្ណៈនិងទ្រព្យធនខុសគ្នាខ្លាំងពេក។ ម៉ារីយ៉ាក្រោយចប់កិច្ចសន្យារយៈពេល២ឆ្នាំមក ក៏ទៅធ្វើជាគ្រូបង្រៀននៅក្នុងគ្រួសារមួយទៀតនៅខាងឆ្នេរសមុទ្របាល់ទិច។
នៅដើមឆ្នាំ១៨៩០ ប្រូនីស្វាវ៉ាដែលទើបនឹងរៀបការហើយ បានសរសេរសំបុត្របបួលម៉ារីយ៉ាអោយមករស់នៅប៉ារីសជាមួយគ្នា។ ប៉ុន្តែម៉ារីយ៉ាបានបដិសេដដោយសារនាងគ្មានប្រាក់គ្រប់គ្រាន់សំរាប់បង់ថ្លៃសាលា និងនៅមិនទាន់ដាច់ចិត្តពីខាហ្ស៊ីមៀស។
គាត់បានត្រលប់ទៅនៅជាមួយឪពុកនៅវ៉ារស្សាវ៉ាវិញ និងស្នាក់នៅទីនោះដល់រដូវស្លឹកឈើជ្រុះឆ្នាំ១៨៩១។ គាត់នៅទីនោះធ្វើជាគ្រូបង្រៀនតាមផ្ទះផង និងរៀននៅ«សាកលវិទ្យាល័យហោះ» (គ្មានច្បាប់អនុញ្ញាត)មួយ និងបានចាប់ផ្ដើមធ្វើការហ្វឹកហាត់ផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រអនុវត្តនៅក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍មួយនៅក្នុងសារមន្ទីរឧស្សាហកម្មនិងកសិកម្មក្បែរទីក្រុងចាស់នៅវ៉ារស្សាវ៉ា។ មន្ទីរពិសោធន៍នេះគ្រប់គ្រងដោយបងជីដូនមួយឈ្មោះយ៉ូសេហ្វ បូហ្គុស្គី ដែលធ្លាប់ជាជំនួយការរបស់មហាគីមីវិទូ ដ្មីទ្រី មិនដេឡេអេវ (Dmitri Mendeleev)។[៨]
នៅខែតុលា ១៨៩១ ដោយការទទូចរបស់បងស្រីនិងដោយសារសំបុត្រផ្ដាច់ស្នេហ៍របស់ខាហ្ស៊ីមៀស ម៉ារីយ៉ាក៏បានសម្រេចចិត្តទៅប្រទេសបារាំង។[៦]ការផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងនេះជាសោកនាដកម្មសំរាប់អ្នកទាំងពីរ។ ខាហ្ស៊ីមៀសក្រោយពីរៀនចប់បណ្ឌិតនិងបន្តអាជីពជាគណិតវិទូរួចក្លាយជាសាស្ត្រាចារ្យនិងជានាយកសាកលវិទ្យាល័យក្រាកូវ (សព្វថ្ងៃប្ដូរឈ្មោះជាសាកលវិទ្យាល័យយ៉ាហ្គីយ៉េឡូនៀន) និងជាប្រធានសហគមអ្នកសិក្សាវ៉ារស្សាវ៉ា(Warsaw Society of Learning)។ ពេលដែលគាត់ចាស់ទៅ គេធ្លាប់ឃើញគាត់អង្គុយគិតសញ្ជប់សញ្ជឹងនៅពីមុខរូបសំណាកទង់ដែងរបស់ម៉ារីយ៉ា ដែលបានដាក់តាំងពីឆ្នាំ១៩៣៥នៅក្រោយវិទ្យស្ថានរ៉ាដ្យូមដែលអ្នកស្រីបង្កើតក្នុងឆ្នាំ១៩៣៥។[៩]
ការតស៊ូរៀនសូត្រនៅប៉ារីស
ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៩១ ក្រោយពីធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើងរយៈពេល៣ថ្ងៃមក ម៉ារីយ៉ាបានមកដល់ប៉ារីស។ ពេលនោះគាត់បានចុះឈ្មោះចូលរៀននៅសកបូន (សាកលវិទ្យាល័យប៉ារីស) ដែលពេលនោះជាសាលាដ៏តិចតួចដែលទទួលសិស្សស្រីអោយរៀនផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ។ នៅលើសំណុំបែបបទចូលរៀន គាត់បានកែឈ្មោះពី«ម៉ារីយ៉ា» មកសរសេរជា «ម៉ារី» តាមរបៀបបារាំងវិញ។ នៅទីនោះគាត់បានចូលរៀន រូបវិទ្យា គីមីវិទ្យា និងគណិតវិទ្យា។[១០] នៅប៉ារីស ម៉ារីបានស្វែករកជំរកស្នាក់នៅជាមួយបងស្រីនិងបងថ្លៃមួយរយៈខ្លី បន្ទាប់មកនៅបន្ទប់ជួលក្រោមដំបូលផ្ទះផ្ទះល្វែងមួយ។
ម៉ារី សិក្សានៅពេលថ្ងៃនិងបង្រៀនគេនៅពេលល្ងាចដើម្បីរកប្រាក់បន្តិចបន្តួចចិញ្ចឹមជីវិត។ ជីវិតគាត់ពេលនោះគឺខ្វះប្រាក់ចាយ ម្ហូបអាហារក៏មិនសូវមានគ្រប់គ្រាន់សំរាប់ហូបចុក ហើយពេលខែរងារគាត់ត្រូវយកសំលៀកបំពាក់ទាំងអស់មកពាក់ដេក ដោយហេតុតែគ្មានម៉ាស៊ីនកំដៅ រហូតដល់ពេលមួយគាត់ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ហើយត្រូវបងថ្លៃដែលជាពេទ្យមកជួយព្យាបាលអោយ។ ក្រោយពីការតស៊ូជាច្រើនឆ្នាំ គាត់បានបញ្ចប់បរិញ្ញាផ្នែករូបវិទ្យានៅឆ្នាំ១៨៩៣ និងចាប់ផ្ដើមធ្វើការនៅមន្ទីរពិសោធន៍ឧស្សាហកម្ម។ ព្រមជាមួយគ្នានោះ គាត់បានបន្តរៀននៅសកបូន(Sorbonne) និងបានបរិញ្ញាប័ត្រផ្នែកគណិតវិទ្យានៅឆ្នាំ១៨៩៤។
នៅឆ្នាំដដែលនោះ ព្យែរ គុយរីក៏ចូលមកក្នុងឆាកជីវិតរបស់គាត់។ ម៉ារីបានចាប់ផ្ដើមអាជីពផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ ដោយធ្វើការស្រាវជ្រាវលើលក្ខណៈម៉ាញ៉េទិចរបស់ដែកថែបច្រើនប្រភេទ។ បន្ទប់ពិសោធន៍នៅសាកលវិទ្យាល័យនិងនៅមន្ទីរពិសោធន៍ដែលម៉ារីធ្វើការ ខ្វះខាតឧបករណ៍សំរាប់ធ្វើការស្រាវជ្រាវនេះ ជាហេតុធ្វើអោយម៉ារីមានការលំបាកចិត្តយ៉ាងខ្លាំង។ ម៉ារីបានរៀបរាប់កង្វល់នេះទៅកាន់មិត្តភក្តិម្នាក់ដែលមានស្វាមីជាសាស្ត្រាចារ្យរូបវិទ្យា ហើយស្វាមីមិត្តភក្ដិម្នាក់នោះក៏បានណែនាំព្យែរអោយម៉ារី។ ព្យែរជាគ្រូបង្រៀននៅ École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris (ESPCI) (សាលាជាន់ខ្ពស់ផ្នែករូបវិទ្យានិងគីមីវិទ្យាឧស្សហកម្មនៃទីក្រុងប៉ារីស)។ កាលនោះ ព្យែរជាអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រគ្មានឈ្មោះល្បីប៉ុន្មានទេនៅប្រទេសបារាំង ប៉ុន្តែគាត់បានទទួលជោគជ័យក្នុងការស្រាវជ្រាវពីប៉ូលកម្មឌីអេឡិចទ្រិចរបស់គ្រីសស្តាល់អ៊ីយ៉ុងនិងអេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិច។ គេនិយាយថា គឺកំលាំងម៉ាញ៉េទិច (ដែកឆក់) ដែលបានទាញពួកគេទាំង២អោយជួបគ្នា។
ព្យែរជាមនុស្សដែលមិនទុកដាក់ការមានមុខមានមាត់និងទំនាក់ទំនងជាមួយមនុស្សនៅក្នុងខួរក្បាលទេ។ គាត់ធ្លាប់បដិសេដមិនទទួលមេដាយកិត្តិយស ស៊ូទ្រាំចំណាយពេលវេលាមួយថ្ងៃៗក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍តូចចង្អៀត ធ្វើការស្រាវជ្រាវដោយទទួលប្រាក់ខែតិចតួច។ អំពីមនុស្សស្រីវិញ គាត់ធ្លាប់បានសរសេរក្នុងសៀវភៅកំណត់ហេតុប្រចាំថ្ងៃថា «មនុស្សស្រីដែលមានទេពកោសល្យក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រគឺកំរមានណាស់»។ ពេលជួបម៉ារី អ្នកទាំងពីរបាននិយាយគ្នាពីបញ្ហាវិទ្យាសាស្ត្រនិងបញ្ហាសង្គម ហើយយល់ឃើញថាអ្នកទាំងពីរមានចំនុចរួមគ្នាជាច្រើន។ គេទាំង២នាក់ក៏ចាប់ផ្ដើមមានចិត្តលើគ្នាទៅវិញទៅមក។ អ្នកទាំង២គោរព និងទុកចិត្តគ្នាទៅវិញទៅមក។
ឆ្នាំ១៨៩៤ ពេលដែលម៉ារីបានបរិញ្ញាប័ត្រគណិតវិទ្យា ហើយឆ្លៀតពេលវិស្សមកាលរដូវក្ដៅត្រលប់ទៅលេងវ៉ារស្សាវ៉ាវិញ ម៉ារីពិបាកចិត្តមិនដឹងគួរត្រលប់ទៅប៉ារីសវិញឬអត់។ ម៉ារីដែលនៅមានក្ដីស្រមៃចង់ធ្វើការផ្នែកដែលខ្លួនបានរៀននៅប៉ូឡូញបាន ប៉ុន្តែត្រូវបានសាកលវិទ្យាល័យក្រាកូវបដិសេដមិនទទួលអោយធ្វើការ ដោយសារតែម៉ារីជាស្ត្រី។ [១១] ក្នុងកំឡុងពេលដែលម៉ារីនៅរកការងារធ្វើនៅប៉ូឡូញ ព្យែរបានផ្ញើសំបុត្រសុំម៉ារីរៀបការជាច្រើនដង ហើយនៅខែតុលា ម៉ារីក៏ត្រលប់មកប៉ារីសវិញ។ ព្យែរបានរៀបរាប់ពីមនោសញ្ចេតនាដ៏ជ្រាលជ្រៅរបស់ខ្លួនប្រាប់ម៉ារី ហើយថាបើទោះបីជាត្រូវត្រលប់ទៅប៉ូឡូញវិញក៏ខ្លួនសុខចិត្តតាមទៅដែរ។ ការស្នើសុំរៀបការនេះបានជោគជ័យ ហើយនៅថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៩៥ ពិធីមង្គលការដ៏សមញ្ញមួយរបស់អ្នកទាំង២បានរៀបចំឡើង។ ចាប់ពីពេលនោះមករូបវិទូទាំង២ធ្វើការជាមួយគ្នាក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍តែមួយ។ ពួកគេមានការកំសាន្តដូចគ្នា២គឺដំណើរកំសាន្តផ្លូវឆ្ងាយដោយជិះកង់និងការធ្វើដំណើរទៅក្រៅប្រទេស។ ទីបំផុតម៉ារីបានរកឃើញដៃគូស្នេហានិងសហសេវិកផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រដែលខ្លួនអាចពឹងពាក់បាន។[១១]
ធាតុគីមីថ្មី
ក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៦ អង់រី បិកកឺរ៉ែល បានរកឃើញថា អំបិលអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម បញ្ចេញកាំរស្មីដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងកាំរស្មី X ដោយមានសម្មត្ថភាពជ្រៀតចូល។ គាត់បានបង្ហាញថា ការរំសាយកាំរស្មីនេះ ខុសពី ហ្វូស្វរ៉េសង់, មិនអាស្រ័យនឹងប្រភពថាមពលពីខាងក្រៅនោះទេ តែទំនងជាកើតចេញពី អ៊ុយរ៉ាញ៉ូមខ្លួនវាផ្ទាល់តែម្ដង។ តាមពិតទៅ លោកបិកកឺរ៉ែលទេដែលបានរកឃើញវិទ្យុសកម្មមុនគេនោះ ។
ស្កូដូស្កា គុយរី បានសម្រេចចិត្តសិក្សាលើកាំរស្មីអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម សម្រាប់និក្ខេបបទបណ្ឌិតរបស់គាត់។ គាត់បានប្រើវិធីដ៏ឆ្លាតសម្រាប់សិក្សាលើសំណាកគំរូ។ ១៥ឆ្នាំមុន ប្ដីរបស់គាត់ និង បងប្រុសថ្លៃរបស់គាត់បានបង្កើតអេឡិចត្រូម៉ែត្រ ដែលជាឧបករណ៍សម្រាប់វាស់បន្ទុកអគ្គិសនី។ ដោយប្រើ អេឡិចត្រូម៉ែត្ររបស់គុយរី អ្នកស្រីគុយរីបានរកឃើញថា កាំរស្មីអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមបានបណ្ដាលឱ្យខ្យល់ជុំវិញសំណាកគំរូ ចម្លងចរន្តអគ្គិសនី។[១២] ដោយប្រើបច្ចេកទេសនេះ លទ្ធផលដំបូងរបស់គាត់ គឺជារបកគំហើញថា សកម្មភាពរបស់សារធាតុផ្សំពីអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម អាស្រ័យតែនឹងបរិមាណនៃធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមដែលមានតែប៉ុណ្ណោះ។ គាត់បានបង្ហាញថា បន្សាយវិទ្យុសកម្ម មិនមែនកើតមកពីអន្តរកម្មរវាងម៉ូលេគុលខ្លះនោះទេ តែត្រូវតែចេញពីអាតូមខ្លួនវាតែម្ដង។ ក្នុងក្របខណ្ឌវិទ្យាសាស្ត្រ នេះជាស្នាដៃមួយដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ម៉ារី គុយរី ។[១៣]
ការសិក្សាជាប្រព័ន្ធរបស់ ស្កូដូស្កា គុយរី មានបញ្ចូលរ៉ែអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមពីរ គឺ pitchblende និង torbernite (ដែលគេស្គាល់ថាជា chalcolite ផងដែរ)។ អេឡិចត្រូម៉ែត្ររបស់គាត់ បានបង្ហាញថា pitchblende សកម្មជាង អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ៤ ដង ហើយ chalcolite សកម្មជាង អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ២ ដង។ គាត់បានសន្និដ្ឋានថា បើ លទ្ធផលដំបូងរបស់ទាក់ទងនឹងបរិមាណអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមធៀបនឹងសកម្មភាពរបស់វា មានភាពត្រឹមត្រូវ នោះរ៉ែទាំងពីរនេះ ត្រូវតែសារធាតុដទៃទៀតក្នុងបរិមាណដ៏តិចតួច ដែលសកម្មជាងអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម។[១៤]
លោក Reid បានសរសេរថា គំនិតនោះគឺជារបស់គាត់ផ្ទាល់; គ្មាននរណាជួយគាត់ក្នុងការបង្កើតវាទេ, ហើយថ្វីបើគាត់បានយកវាទៅប្រាប់ស្វាមី ដើម្បីផ្ដល់ជាមតិក្ដី តាមពិតគាត់ជាម្ចាស់នៃគំនិតនោះ យ៉ាងច្បាស់ក្រឡែតទៅហើយ។ ក្រោយមក ម៉ារីយ៉ា គុយរី បានកត់ត្រាការពិតនោះពីដងក្នុងជីវប្រវត្តិរបស់គាត់ស្ដីពីប្ដីរបស់គាត់ ដើម្បីឱ្យកាន់តែច្បាស់លាស់។ មើលទៅប្រហែលជានៅគ្រាដំបូងនៃអាជីពរបស់គាត់ គាត់បានដឹងថា អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រភាគច្រើនមិនចង់ជឿថា ស្ត្រីម្នាក់អាចធ្វើបាននូវអ្វីដែលគាត់ធ្វើបាន។[១៥]
នៅក្នុងប្រព័ន្ធស្វែងរករបស់គាត់ពីរូបធាតុថ្មី ក្រៅពីអំបិល អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ដែលបញ្ចេញកាំរស្មី, ស្កូដូស្កា គុយរី បានរកឃើញថា តូរ្យូម (thorium) ក៏ជាវិទ្យុសកម្មផងដែរ។
ម៉ារីយ៉ា គុយរី បានដឹងពីសារៈសំខាន់ នៃការបោះពុម្ពផ្សាយភ្លាមៗ នូវអ្វីដែលគាត់បានរកឃើញ ដូច្នេះហើយបានជា គាត់ទទួលបាននូវការទទួលស្គាល់ពីការរកឃើញរបស់គាត់។ កាលពីពីរឆ្នាំមុន បើ បិកកឺរ៉ែល មិនបានចុះផ្សាយរបកគំហើញរបស់ខ្លួន ទៅកាន់បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្ត្រ (Académie des Sciences) មួយថ្ងៃបន្ទាប់ពីគាត់បានរកឃើញនូវវិទ្យុសកម្មនោះទេ នោះ រង្វាន់ណូបែលច្បាស់ជារបូតពីដៃគាត់ ហើយបានទៅលោក ស៊ីលវេណឹស ថុមសិន (Silvanus Thompson) វិញមិនខាន។ ស្កូដូស្កា គុយរី បានជ្រើសរើសមធ្យោបាយបោះពុម្ពផ្សាយលឿនដូចគ្នា។ ភេបភ័រ របស់គាត់ ដែលសង្ខេប និង និយាយពីស្នាដៃរបស់គាត់ ត្រូវបានបង្ហាញទៅដល់ Académie នៅថ្ងៃ ១២ មេសា ១៨៩៨ ដោយសារអតីតសាស្ត្រាចារ្យរបស់គាត់ លោក Gabriel Lippmann។[១៦]
ថ្វីបើដូច្នេះក៏ដោយ គឺដូចលោក ថុមសុន ត្រូវបានយកឈ្នះដោយលោក បិកកឺរ៉ែល, ក៏ ស្កូដូស្កា គុយរី ត្រូវបានគេយកឈ្នះ ក្នុងការប្រកួតប្រជែងប្រាប់ពិភពលោកថានរណារកឃើញមុនថា តូរ្យូម បញ្ចេញកាំរស្មីដូចអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ។ កាលពីពីរខែមុន លោក Gerhard Schmidt បានចុះផ្សាយពីរបកគំហើញរបស់គាត់ នៅ ប៊ែរឡាំង។[១៧]
នៅពេលនោះ, ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី, គ្មាននរណាផ្សេងទៀតនៅលើពិភពរូបវិទ្យា បានកត់សម្គាល់ថា ស្កូដូស្កា គុយរី បានសរសេរឃ្លាមួយក្នុងភេបភ័ររបស់គាត់ និយាយរៀបរាប់ថាតើសកម្មភាពរបស់ pitchblende និង chalcolite ខ្លាំងប៉ុណ្ណាធៀបនឹង អ៊ុយរ៉ាញ៉ូមនោះទេ ៖ "ការពិតនេះ គួរឱ្យកត់សម្គាល់ណាស់ ហើយបាននាំឱ្យគេជឿថា រ៉ែទាំងនេះ អាចមានសារធាតុដែលសកម្មជាងអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមទៅទៀត។" ក្រោយមក គាត់បានរំលឹកពីបំណងប្រាថ្នាដ៏ខ្លាំងក្លារបស់គាត់ ក្នុងការផ្ទៀងផ្ទាត់សម្មតិកម្មនេះ ឱ្យបានលឿនបំផុត។[១៨]
ព្យែរ គុយរី ច្បាស់ក្នុងចិត្តថា អ្វីដែលម៉ារីយ៉ាគុយរីបានរកឃើញ មិនមែនជាការភ្លាំងភ្លាត់នោះទេ។ ដូច្នេះ គាត់ក៏សម្រេចចិត្តបោះបង់ការស្រាវជ្រាវរបស់គាត់លើគ្រីស្តាល់មួយរយៈដើម្បីចូលរួមជាមួយម៉ារីយ៉ា គុយរី។ នៅថ្ងៃ ១៤ មេសា ១៨៩៨ ពួកគេបានថ្លឹងយក pitchblende ចំនួន ១០០ក្រាម ហើយយកមកកិនបំបែក។ ពួកគេនៅពេលនោះ មិនបានដឹងថា អ្វីដែលពួកគេកំពុងធ្វើការស្វែងរកនោះ តាមពិតមានក្នុងបរិមាណដ៏តិចតួចបំផុត ដែលពួកគេអាចត្រូវធ្វើការរែងយកចេញពីរ៉ែដល់ទៅរាប់តោនឯណុះ។[១៨]
ដោយពួកគេមិនបានដឹងពីផលប៉ះពាល់របស់វិទ្យុសកម្ម ស្កូដូស្កា និង ស្វាមីរបស់គាត់ មិននឹកដល់ទាល់តែសោះពីគ្រោះថ្នាក់ដ៏ធំធេងនៃការស្រាវជ្រាវនេះដល់សុខភាពរបស់ពួកគេនៅពេលក្រោយមក។[១១]
ក្នុងខែ កក្កដា ១៨៩៨, ស្កូដូស្កា គុយរី និង ស្វាមី បានចេញផ្សាយភែបភ័រមួយរួមគ្នា ប្រកាសពីអត្ថិភាពនៃធាតុមួយ ដែលពួកគេបានដាក់ឈ្មោះថា ប៉ូឡូញ៉ូម, ជាការផ្ដល់កិត្តិយសដល់ស្រុកកំណើតរបស់ម៉ារីយ៉ា គុយរី ដែលម្ភៃឆ្នាំក្រោយមក នៅតែឋិតនៅជាទឹកដីមួយដែលមហាអំណាចបីបានបែងចែកគ្នាគ្រប់គ្រង។ នៅថ្ងៃ ២៦ ធ្នូ ១៨៩៨, គ្រួសារគុយរី បានប្រកាសពីរបកគំហើញនូវធាតុគីមីថ្មីមួយទៀត ដែលពួកគេបានដាក់ឈ្មោះថា រ៉ាដ្យូម ដោយសារវាមានវិទ្យុសកម្មខ្លាំង។ ពាក្យ រ៉ាដ្យូម នេះ ជាពាក្យដែលពួកគេបានបង្កើតឡើង។
Pitchblende ជារ៉ែស្មុគស្មាញ។ ការញែកធាតុគីមី របស់ធាតុផ្សំរបស់រ៉ែនេះ ជាការងារដ៏លំបាកបំផុតមួយ។ របកគំហើញប៉ូឡូញ៉ូម រាងងាយស្រួលបន្តិច; វាមានលក្ខណៈគីមីស្រដៀង ប៊ីស្មុត, ហើយ ប៉ូឡូញ៉ូម ជាសារធាតុតែមួយគត់ក្នុងរ៉ែ Pitchblende ដែលមានលក្ខណៈគីមីស្រដៀង ប៊ីស្មុត ។ តែ រ៉ាដ្យូម វិញ មានភាពលំបាកជាង។ វាមានលក្ខណៈគីមីស្រដៀងនឹង បារីយ៉ូម ខ្លាំង ហើយ Pitchblende មានរ៉ែទាំងពីរនេះជាមួយគ្នា។ ក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៨ គ្រួសារគុយរី បានរកឃើញដាន រ៉ាដ្យូម តែបរិមាណសមរម្យ មិនមានលាយបារីយ៉ូម ពួកគេធ្វើមិនទាន់បានល្អនៅឡើយ។[១៩]
គ្រួសារគុយរី បានធ្វើការចម្រាញ់យកអំបិលរ៉ាដ្យូម តាមវិធី គ្រីស្តាល់កម្មឌីផេរ៉ង់ស្យែល។ ចេញពីរ៉ែ pitchblende មួយតោន, មួយភាគដប់ក្រាមនៃ រ៉ាដ្យូមក្លរួ ត្រូវបានចម្រាញ់ចេញមក ក្នុងឆ្នាំ ១៩០២ ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩១០ ស្កូដូស្កា គុយរី ធ្វើការដោយគ្មានស្វាមីរបស់នាង បន្ទាប់ពីគាត់បានស្លាប់ដោយសាររទេះសេះ[២០] ក្នុងឆ្នាំ ១៩០៦មក, បានសម្រេចក្នុងការចម្រាញ់យកលោហធាតុ រ៉ាដ្យូមសុទ្ធ។[២១]
ក្នុងការសម្រេចចិត្តមិនធម្មតាមួយ ម៉ារីយ៉ា ស្កូដូស្កា គុយរី បានសម្រេចចិត្តមិនធ្វើបណ្ណកម្មសិទ្ធិបញ្ញា លើ ការចម្រាញ់ជាតិរ៉ាដ្យូម ក្នុងគោលបំណងដើម្បីកុំឱ្យសហគមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមានការទើសទាល់ក្នុងការស្រាវជ្រាវបន្ត។[២២]
នៅឆ្នាំ ១៩០៣ ក្រោមការមើលខុសត្រូវរបស់ អង់រី បិកកឺរ៉ែល,[២៣] ម៉ារីយ៉ា បានទទួលសញ្ញាបត្រថ្នាក់បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រ ពី សកលវិទ្យាល័យប៉ារីស។
រង្វាន់ណូបែល
.jpg)
នៅឆ្នាំ១៩០៣ រាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្ត្រស៊ុយអែដ(Royal Swedish Academy of Sciences) បានផ្ដល់រង្វាន់ណូបែលផ្នែករូបវិទ្យាទៅអោយលោកព្យែរ គុយរី, អ្នកស្រីម៉ារី គុយរី និងលោកអង់រី បិកកឺរ៉ែល «ដោយទទួលស្គាល់ស្នាដៃដ៏វិសេសវិសាលក្នុងការស្រាវជ្រាវរួមគ្នាស្ដីអំពីបាតុភូតបន្សាយវិទ្យុសកម្មដែលរកឃើញដំបូងដោយលោកសាស្ត្រាចារ្យអង់រី បិកកឺរ៉ែល។»
ម៉ារីនិងស្វាមីមិនអាចទៅទទួលរង្វាន់ដោយផ្ទាល់នៅទីក្រុងស្តុកហូមបានទេ។ ពួកគេបានចែករំលែកប្រាក់រង្វាន់ជាមួយនិស្សិតនិងមិត្តភក្ដិជិតដិតដែលត្រូវការប្រាក់។[១១]
គ្រាន់តែទទួលរង្វាន់ណូបែលភ្លាម ម៉ារីនិងព្យែរក៏ក្លាយជាមនុស្សល្បីឈ្មោះ។ សកបូនSorbonne)បានផ្ដល់ដំណែងជាសាស្ត្រាចារ្យ(professorship)ដល់ព្យែរ និងអនុញ្ញាតអោយព្យែរមានបន្ទប់ស្រាវជ្រាវផ្ទាល់ខ្លួន ដែលនៅទីនោះម៉ារីធ្វើជានាយកដឹកនាំការស្រាវជ្រាវ។
នៅឆ្នាំ១៨៩៧ និង ១៩០៤ ម៉ារី បានផ្ដល់កំណើតដល់កូនស្រី២រូបគឺ អ៊ីរ៉ែននិងអែវ។ គាត់បានជួលហ្គាវើណេសជនជាតិប៉ូឡូញដើម្បីជួយបង្រៀនភាសាប៉ូឡូញដល់កូនស្រីទាំង២។ គាត់ក៏ធ្លាប់នាំកូនស្រីទៅលេងប៉ូឡូញផងដែរ។[២៤]
ម៉ារីជាស្ត្រីទីមួយដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែល។ ៨ឆ្នាំក្រោយមកគឺនៅឆ្នាំ១៩១១ គាត់បានទទួលរង្វាន់ណូបែលផ្នែកគីមីវិទ្យា «ដោយស្នាដៃក្នុងការជំរុញវិស័យគីមីវិទ្យាតាមរយៈការរកឃើញធាតុគីមីថ្មីគឺរ៉ាដ្យូមនិងប៉ូឡូញ៉ូមដោយការចំរាញ់រ៉ាដ្យូម និងដោយការស្រាវជ្រាវពីធម្មជាតិនិងធាតុផ្សំរបស់ធាតុគីមីនេះ។»
មួយខែក្រោយមក គាត់ត្រូវចូលពេទ្យដោយសារបញ្ហាផ្លូវចិត្តនិងជំងឺតំរងនោម។
ម៉ារីជាមនុស្សទីមួយហើយដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែល២។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅឆ្នាំ១៩១១ បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្ត្របារាំង ដែលមិនព្រមបោះបង់ចោលការរើសអើងចំពោះស្ត្រីនោះ មិនបានជ្រើសរើសអ្នកស្រីអោយចូលជាសមាជិកទេ។ អ្នកស្រីខ្វះ២សំលេងឆ្នោតក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ។ [២៥]
មរណភាពរបស់ព្យែរ
នៅថ្ងៃទី១៩ មេសា ១៩០៦ ព្យែរបានបាត់បង់ជីវីតក្នុងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍មួយ។ ពេលកំពុងឆ្លងផ្លូវដូហ្វីន (Rue Dauphine)ពេលភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង គាត់ត្រូវរទេះសេះបុកដួលចូលក្រោមកង់ និងត្រូវកិនបែកលលាដក្បាល។[២០]
ម៉ារីទទួលរងនូវការប៉ះទង្គិចផ្លូវចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដោយសារមរណភាពស្វាមី។ នាពេលនោះគាត់បានក្លាយជា«មនុស្សដែលឯកោយ៉ាងខ្ទេចខ្ទំនិងដែលមិនអាចព្យាបាលបាន»។ នៅថ្ងៃទី១៣ ឧសភា ១៩០៦ ដេប៉ាតឺម៉ង់រូបវិទ្យារបស់សកបូនបានសំរេចចិត្តរក្សាកៅអីដែលបង្កើតសំរាប់ព្យែរ និងផ្ដល់ជូនបន្តអោយម៉ារី រួមទាំងសិទ្ធិអំណាចពេញលេញលើបន្ទប់ស្រាវជ្រាវនោះ។ ការណ៍នេះបានជួយអោយម៉ារីចេញពីស្រមោលរបស់ព្យែរ។ គាត់បានក្លាយជាសាស្ត្រាចារ្យស្ត្រីដំបូងគេនៅសកបូន។ គាត់បានរកឃើញអត្ថន័យជីវិតថ្មីមួយក្នុងការងារដ៏នឿយហត់មួយនេះ។
ពីឆ្នាំ១៩១០ដល់១៩១១ ស្កូដូស្កា គុយរីមានទំនាក់ទំនងស្នេហាជាមួយរូបវិទូ ប៉ូល ឡង់ហ្សឺវ៉ាំង (Paul Langevin) ដែលជាអតីតកូនសិស្សរបស់ព្យែរ។ ម៉ារីមានអាយុច្រើនជាងប៉ូល៥ឆ្នាំ។ ប៉ូលជាបុរសរៀបការហើយ តែរស់នៅបែកពីភរិយា។ រឿងនេះបែកការនៅឆ្នាំ១៩១១ ពេលដែលគូប្រជែងផ្នែកសិក្សាបានយករឿងនេះទៅផ្សព្វផ្យាយជារឿងអាស្រូវនៅលើសារព័ត៌មាន។[២៦] ទោះបីជាគាត់មានកិត្តិយសជាអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រដែលបំរើការដល់បារាំងក៏ដោយ ទស្សនៈរបស់សាធារណជនមានទំនោរទៅរក «សញ្ចេតនារើសអើងជនបរទេស» (xenophobia) និងបានរាលដាលដល់ការប៉ាន់ប្រមាណទាំងខុសឆ្គងថាម៉ារីជាជនជាតិជ្វីហ្វ។ ទំព័រកាសែតបានលើកឡើងពីម៉ារីយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រើងដោយបានចោទអ្នកស្រីថាជាអ្នកបំបែកបំបាក់គ្រួសារគេ។[២៧] គ្មាននរណាទាយដឹងថានាពេលក្រោយមកទៀត ចៅស្រីរបស់ម៉ារីឈ្មោះអេឡែន ហ្សូល្យុតបានរៀបការជាមួយចៅប្រុសរបស់ឡង់ហ្សឺវ៉ាំងឈ្មោះមីសែលឡង់ហ្សឺវ៉ាំងទេ។
រង្វាន់ណូបែលលើកទី២របស់ម៉ារី បានធ្វើអោយអ្នកស្រីមានសិទ្ធិបញ្ចុះបញ្ចូលរដ្ឋាភិបាលបារាំងអោយផ្ដល់ថវិកាក្នុងការកសាងវិទ្យាស្ថានរ៉ាដ្យូមឯកជនមួយឈ្មោះ Institut du radium (សព្វថ្ងៃជា Institut Curie(វិទ្យាស្ថានគុយរី))នៅឆ្នាំ១៩១៤។ វិទ្យាស្ថាននេះដឹកនាំការស្រាវជ្រាវផ្នែកគីមីវិទ្យា រូបវិទ្យា និង វេជ្ជសាស្ត្រ។ វិទ្យាស្ថាននេះជាថ្នាលបណ្ដុះជ័យលាភីរង្វាន់ណូបែល៤រូបទៀត ដែលក្នុងនោះក៏មានកូនស្រីរបស់គាត់គឺអ៊ីរ៉ែន ហ្សូល្យុត គុយរី និងកូនប្រសារប្រុស ហ្វ្រេដេរីក ហ្សូល្យុត គុយរី។
ពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី១
ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ម៉ារីបានជំរុញអោយប្រើយានជំនិះថតកាំរស្មីXចល័ត (ដែលគេស្គាល់ជា petites Curies «គុយរីតូច») សំរាប់ប្រើក្នុងការព្យាបាលទាហានមានរបួស។ ឧបករណ៍នេះប្រើបំពង់ «សំនាយរ៉ាដ្យូម» (ក្រោយមកគេស្គាល់ថាជារ៉ាដុង) ដែលបាញ់ឧស្ម័នវិទ្យុសកម្មគ្មានពណ៌ដែលបញ្ចេញដោយរ៉ាដ្យូម។ ម៉ារីបានចែករំលែកធាតុរ៉ាដ្យូមដែលខ្លួនបានបន្សុទ្ធ សំរាប់យកប្រើក្នុងបំពង់នេះ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមផ្ទុះឡើងភ្លាម គាត់ក៏បានឧបត្ថម្ភមេដាយមាសរង្វាន់ណូបែលរបស់ខ្លួននិងស្វាមីទាំងអស់សំរាប់បុព្វហេតុសង្គ្រាម។ គាត់ក៏ជាសមាជិកសកម្មរបស់គណកម្មាធិការជនជាតិប៉ូឡូញនៅបារាំង (Polish Polonia in France)សំរាប់បុព្វហេតុជនជាតិប៉ូឡូញ។[២៨]
ពេលក្រោយសង្គ្រាម
ក្នុងឆ្នាំ ១៩២១ ស្កូដូស្កា គុយរី បានទទួលការស្វាគមន៍យ៉ាងអធិកអធម នៅពេលដែលលអ្នកស្រីធ្វើទស្សនកិច្ចទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីតម្កើងមូលនិធិក្នុងការស្រាវជ្រាវទៅលើរ៉ាដ្យូម ។ ការឃ្លាតឆ្ងាយពីកិច្ចការវិទ្យាសាស្ត្រនេះ និងការបង្ហាញខ្លួនជាសាធារណៈជាច្រើនលើក បណ្ដាលឲ្យអ្នកស្រីហេវហត់ទាំងកម្លាំង និងស្មារតីជាខ្លាំង ប៉ុន្តែវាបានផ្ដល់ឲ្យគាត់នូវធនធានជាច្រើនដែលសុទ្ធជាតម្រូវការសម្រាប់ការងាររបស់អ្នកស្រី ។ ដំនើរទស្សនកិច្ចទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិកជាលើកទីពីរនៅឆ្នាំ១៩២៥ ធ្វើឲ្យអ្នកស្រីទទួលបានជោគជ័យម្ដងទៀត និងទទួលបានការផ្គត់ផ្គងគ្រឿងបរិក្ខារសម្រាប់វិទ្យស្ថានរ៉ាដ្យូមវារស្វ ដែលបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩២៥ ជាមួយបងស្រី ប្រូនីសាវ៉ា ជានាយក ។
ក្នុងមជ្ឈិមវ័យ ស្កូដូស្កា គុយរីបានដឹកនាំវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រនិងមន្ទីរពិសោធន៍វិទ្យុសកម្មមួយដែលសាកលវិទ្យាល័យប៉ារីសបានស្ថាបនាដើម្បីអ្នកស្រី។
មរណភាព
ស្កូដូស្កា គុយរីធ្វើទស្សនកិច្ចទៅប៉ូឡូញជាលើកចុងក្រោយនៅនិទាឃរដូវឆ្នាំ១៩៣៤។[១១] ៣ខែក្រោយមកគឺនៅថ្ងៃទី៤ កក្កដា ១៩៣៤ គាត់បានទទួលមរណភាពនៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យសង់សែលឺម៉ូ(Sancellemoz Sanatorium) ក្នុងស្រុកប៉ាស់ស៊ី ខេត្តអូតសាវ័រ ( Passy, in Haute-Savoie) នៅភាគខាងកើតប្រទេសបារាំង ដោយសារជំងឺខ្វះគ្រាប់ឈាមក្រហម(aplastic anemia) ដែលបណ្ដាលមកពីត្រូវកាំរស្មីវិទ្យុសកម្មច្រើនពេក។[២៩] នាពេលនោះគេមិនបានដឹងពីផលប៉ះពាល់របស់កាំរស្មីវិទ្យុសកម្មទេ។ ការងារពិសោធន៍របស់គាត់ធ្វើឡើងដោយគ្មានវិធានការការពារសុវត្ថិភាពបានត្រឹមត្រូវ។ គាត់ដាក់បំពង់ពិសោធន៍ដែលមានអ៊ីសូតូបវិទ្យុសកម្មនៅតាមហោប៉ៅ និងរក្សាធាតុទាំងនោះក្នុងថតតុរបស់គាត់ និងសប្បាយនឹងមើលពន្លឺភ្លើងពណ៌បៃតងខៀវដែលសារធាតុទាំងនោះបញ្ចេញនៅពេលងងឹត។[៣០]
គាត់ត្រូវគេបញ្ចុះនៅឈាបនដ្ឋាននៅស្រុកសូ ខេត្តអូដឺសែន (Sceaux, Hauts-de-Seine) នៅក្បែរស្វាមី។ ៦០ឆ្នាំក្រោយមកគឺនៅឆ្នាំ១៩៩៥ ដើម្បីជាកិត្តិយសដល់ស្នាដៃរបស់អ្នកទាំង២ គេក៏បានរើផ្នូររបស់អ្នកទាំង២ទៅ វិមានប៉ង់តេអុង (Panthéon) នៅប៉ារីសវិញ។
បន្ទប់ស្រាវជ្រាវរបស់គាត់ត្រូវគេរក្សាទុកជា សារមន្ទីរគុយរី។
សៀវភៅនិងសារណារបស់គាត់តាំងពីឆ្នាំ១៨៩០ត្រូវគេចាត់ទុកថាមានគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងមិនអាចប៉ះពាល់បាន ដោយសារតែវាមានជាតិវិទ្យុសកម្មខ្លាំងពេក។ គេរក្សាទុកសៀវភៅទាំងនោះក្នុងប្រអប់សំណ ហើយអ្នកដែលចង់បើកមើលវាត្រូវតែពាក់សំលៀកបំពាក់ដែលការពារជាតិវិទ្យុសកម្ម។[៣១]
ស្នាដៃ
ទិដ្ឋភាពរូបវិទ្យា និង សង្គមវិទ្យានៃស្នាដៃរបស់គ្រួសារគុយរី បានផ្ដល់វិភាគទានយ៉ាងសំខាន់ដល់ការកែទម្រង់ពិភពលោកនាសតវត្សរ៍ទី២០ និង ទី ២១។ លោកសាស្ត្រាចារ្យប្រចាំសកលវិទ្យាល័យ Cornell, L. Pearce Williams, បានសង្កេតឃើញថា ៖
លទ្ធផលការងាររបស់ គ្រួសារគុយរី ជាស្នាដៃប្រចាំយុគសម័យមួយ។ វិទ្យុសកម្មរបស់រ៉ាដ្យូម វាសំបើមណាស់ រហូតដល់គេមិនអាចបំភ្លេចចោលបាន។ វាទំនងជាផ្ទុយនឹងគោលការណ៍រក្សាថាមពល ហើយដូច្នេះ បានធ្វើឱ្យគេពិចារណាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃរូបវិទ្យាឡើងវិញ។ នៅលើកម្រិតនៃពិសោធន៍ របកគំហើញរ៉ាដ្យូម បានផ្ដល់ដល់បុរសដូចជាលោក អឺណេស រូធើហ្វដ(Ernest Rutherford) នូវប្រភពវិទ្យុសកម្ម ដែលគាត់អាចយកទៅប្រើដើម្បីសិក្សាទម្រង់អាតូមបាន។ លទ្ធផលពិសោធន៍របស់ រូធើហ្វដ ក្រោម កាំរស្មីអាល់ហ្វា, អាតូមនុយក្លេអ៊ែរ ត្រូវបានគេស្នើឡើងជាលើកដំបូង។ ក្នុងវិស័យវេជ្ជសាស្ត្រ វិទ្យុសកម្មរបស់រ៉ាដ្យូម អាចឱ្យគេប្រើប្រាស់ជាមធ្យោបាយកំចាត់ដំបៅមហារីកបាន។[២១]
បើស្នាដៃរបស់ម៉ារីយ៉ា ស្កូដូស្កា គុយរី បានធ្វើឱ្យក្រឡាប់ចាក់ពិភពគីមីវិទ្យា និង រូបវិទ្យា នោះ វាក៏មានផលប៉ះពាល់យ៉ាងស៊ីជម្រៅដល់សង្គមវិទ្យាផងដែរ។ ដើម្បីសម្រេចបានស្នាដៃវិទ្យាសាស្ត្រដ៏សំបើមទាំងនេះ អ្នកស្រីបានជម្នះឧបសគ្គនៅលើវិថី ព្រោះគាត់ជាស្ត្រី, ទាំងនៅក្នុងប្រទេសកំណើត និង ប្រទេសទីពីរ។ ទិដ្ឋភាពបែបនេះនៃជីវិត និង អាជីពរបស់គាត់ ត្រូវបានលើកឡើងនៅក្នុងសៀវភៅ Marie Curie: A Life (ម៉ារី គុយរី៖ ឆាកជីវិតមួយ) សរសេរដោយ ហ្វ្រង់ស្វ័រ ហ្គីរ៉ូ (Françoise Giroud) , ដែលបានបញ្ជាក់អំពីតួនាទីរបស់ ស្កូដូស្កា ក្នុងការលើកតម្កើងតួនាទីស្ត្រីភេទ។ អ្នកស្រីជាមនុស្សនាំមុខគេ ឯករាជ្យ ម្ចាស់ការ និង ជាពិសេស មិនចេះឈ្លក់វង្វេងនឹងកិត្តិយសដ៏សំបើមដែលខ្លួនបានទទួល។ គេបានឱ្យដឹងថា អាល់បឺត អែងស្តែង បានកត់សម្គាល់ថា ម៉ារីយ៉ា គុយរី ប្រហែលជាមនុស្សតែម្នាក់គត់ ដែលមិនឈ្លក់វង្វេងនឹងកិត្តិយសដែលខ្លួនបានទទួល។[៣២]
រង្វាន់
ម៉ារី ស្កូដូស្កា គុយរី ជាស្ត្រីទីមួយដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែល និងជាមនុស្សទីមួយដែលបានទទួលរង្វាន់ណូបែលពីរដង។
- រង្វាន់ណូបែលផ្នែករូបវិទ្យា (១៩០៣)
- មេដាយដាវី (១៩០៣)
- មេដាយម៉ាតេអ៊ុជី (១៩០៤)
- មេដាយអិលលៀត ក្រេសសុន (១៩០៩)
- រង្វាន់ណូបែលផ្នែកគីមីវិទ្យា (១៩១១)
ជីវិតរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមិនសុទ្ធតែឆើតឆាយទេ។ គ្រួសារគុយរីធ្លាប់មានគេរាយការណ៍ថាបានប្រើប្រាស់ប្រាក់រង្វាន់ដើម្បីយកមកដូវក្រដាស់បិទជញ្ជាំងក្នុងផ្ទះនៅប៉ារីស និងដើម្បីទិញបរិក្ខារទំនើបសំរាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងបន្ទប់ទឹក។ [៣៣]
កិត្តិយស
- អ្នកស្រី គុយរី ត្រូវបានបំពាក់គ្រឿងឥស្សរិយយស légion d'honneur របស់បារាំង។ នៅប៉ូឡូញ អ្នកស្រីបានទទួលសញ្ញាបត្របណ្ឌិតកិត្តិយស ពី Lwów Polytechnic (1912), Poznań University (1922), Kraków's Jagiellonian University (1924), និង Warsaw Polytechnic (1926)។
- កូនស្រីច្បងរបស់គាត់, អ៊ីរ៉ែន ហ្សូល្យុត គុយរី, បានទទួលរង្វាន់ណូបែលនៅឆ្នាំ ១៩៣៥ ដោយសារបានរកឃើញថា អាលុយមីញ៉ូមអាចធ្វើឱ្យទៅជាធាតុវិទ្យុសកម្ម និង បញ្ចេញណឺត្រុង នៅពេលបុកនឹង កាំរស្មីអាល់ហ្វា។ កូនស្រីពៅរបស់អ្នកស្រីគុយរី, អែវ គុយរី ក្រោយមកបានសរសេរជីវប្រវត្តិរបស់ម្ដាយខ្លួន។
- Michalina Mościcka, ភរិយារបស់ប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញ Ignacy Mościcki, បានសម្ពោធរូបសំណាក ម៉ារី គុយរី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៥ ដែលតាំងនៅពីមុខវិទ្យាស្ដានរ៉ាដ្យូមវ៉ារស្សាវ៉ា ដែលវិទ្យាស្ថាននោះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ ម៉ារី គុយរី។ ក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍, ក្នុងអំលុងពេលបះបោរវ៉ារស្សាវ៉ា ឆ្នាំ ១៩៤៤, រូបសំណាកនោះ ត្រូវបានធ្វើឱ្យខូចខាតដោយគ្រាប់កាំភ្លើង។ ក្រោយសង្គ្រាម, នៅពេលដែលគេចាប់ផ្ដើមធ្វើការជួសជុល, គេបានសម្រេចចិត្តរក្សាស្លាកស្នាមគ្រាប់កាំភ្លើងនៅលើរូបសំណាកដដែល។[១១]
- ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៧, សារមន្ទីរមួយឧទ្ទិសដល់ ស្កូដូស្កា គុយរី ត្រូវបានគេបង្កើតឡើងនៅ New Town នៃក្រុងវ៉ារស្សាវ៉ា, នៅស្រុកកំណើតរបស់អ្នកស្រីនៅផ្លូវ ulica Freta ។[១១]
- ឆ្នាំ ២០១១ ត្រូវបានប្រកាសដោយបារាំង និង ប៉ូឡូញ ថាជាឆ្នាំ ម៉ារី គុយរី ។ "Madame Curie," ដែលតាំងបង្ហាញនៅហ្កាឡឺរី ហ្សាកូប ក្នុងនៅសារមន្ទីរសិល្បៈសហសម័យ, ជាពិព័រណ៍សិល្បៈមួយដើម្បីអបអរដល់អ្នកវិទ្យាសាស្ត្ររូបនេះ។[៣៤]
- ក្នុងនាមជាអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រស្ត្រីល្បីបំផុតរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ម៉ារី គុយរី ជានិមិត្តរូបមួយក្នុងពិភពវិទ្យាសាស្ត្រ ហើយ ទទួលបាននូវការគោរព និង យកគំរូតាមជាច្រើន។
- ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៥ អ្នកស្រីក្លាយជាស្ត្រីទីមួយ ដែលទទួលបានកិត្តិយសត្រូវបានបញ្ចុះសព ក្នុងវិមានប៉ង់តេអុងនៅប៉ារីស ដោយស្នាដៃរបស់ខ្លួនផ្ទាល់, រួមជាមួយនឹងសពស្វាមីរបស់អ្នកស្រី លោកសាស្ត្រាចារ្យ ព្យែរ គុយរី។
- ឯកតាវិទ្យុសកម្ម គុយរី (តាងដោយ Ci) ជាឈ្មោះដែលគេផ្ដល់កិត្តិយសដល់អ្នកស្រី និង ស្វាមី[៣៥][៣៦] និង ជាឈ្មោះសម្រាប់ធាតុគីមីមានចំនួនអាតូមិច ៩៦ – គុយរីយ៉ូម។
- រ៉ែវិទ្យុសកម្មបី ត្រូវបានដាក់ឈ្មោះតាមគ្រួសារគុយរី ៖ គុយរីត (curite), ស្កូដូស្គីត (sklodowskite), និង គុយប្រូស្កូដូស្គីត (cuprosklodowskite)។
- រូប ស្កូដូស្កា គុយរី ត្រូវបានគេបោះពុម្ពនៅលើក្រដាសប្រាក់ ២០ ០០០ ស្លូទី របស់ប៉ូឡូញក្នុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ ១៩៨០។ គេឃើញរូបរបស់គាត់នៅលើតែម និង លុយកាក់ ព្រមទាំងក្រដាសប្រាក់ ៥០០ ហ្វ្រង់របស់បារាំងផងដែរ។
- ក្នុងការស្ទង់មតិមួយនាឆ្នាំ ២០០៩ ដែលធ្វើឡើងដោយ New Scientist, ម៉ារី គុយរី ត្រូវបានគេបោះឆ្នោតជា the most inspirational woman in science"។ គុយរី ទទួលបានសំឡេងឆ្នោត ២៥,១ ភាគរយ ដែលច្រើនជាង អ្នកជាប់លេខ២ Rosalind Franklin ជិតពីរដង (១៤,២ ភាគរយ)។[៣៧][៣៨]
- វិទ្យាស្ថានប៉ូឡូញ ដែលដាក់ឈ្មោះតាម ម៉ារី គុយរី មាន ៖
- សកលវិទ្យាល័យ ម៉ារីយ៉ា គុយរី ស្កូដូស្កា, នៅ លូប៊្លីន បង្កើតក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៤
- វិទ្យាស្ថានផោដវិជ្ជា(មហារីក) ម៉ារីយ៉ា ស្កូដូស្កា គុយរី នៅ វ៉ាសូវី (វ៉ារសាវ៉ា បើ អានតាមប៉ូឡូញ)
- វិទ្យាស្ថានបារាំង ដែលដាក់ឈ្មោះតាម ម៉ារី គុយរី មាន ៖
- សកលវិទ្យាល័យ ព្យែរ និង ម៉ារី គុយរី, សកលវិទ្យាល័យ វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និង វេជ្ជសាស្ត្រ ធំបំផុតនៅប្រទេសបារាំង និង ជាអ្នកបន្តពីមហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រនៃសកលវិទ្យាប៉ារីស កន្លែងដែលម៉ារី គុយរី បង្រៀន។ សកលវិទ្យាល័យនេះ ជាមន្ទីរពិសោធន៍ ដែលគូស្វាមីនេះ បានរកឃើញ រ៉ាដ្យូម។
- វិទ្យាស្ថានគុយរី និង សារមន្ទីរ គុយរី នៅប៉ារីស
- ក្នុងឆ្នាំ ២០០៧ ស្ថានីយមេត្រូ ព្យែរគុយរី ត្រូវបានប្កូរមកជា ស្ថានីយ ព្យែរ និង ម៉ារី គុយរី
- វិទ្យាស្ថានអាមេរិចកាំង ដែលដាក់ឈ្មោះតាម ម៉ារី គុយរី មាន ៖
- សហគម គុយរី នៅសាលាវេជ្ជសាស្ត្រ Loyola University Stritch School, នៅ ឈីកាកូ, ដែលសាលធំរបស់កូនសិស្សសម្រាប់ធ្វើពិធីរំលឹក នៅសកលវិទ្យាល័យ
- នៅ Bayside, Queens, ញូវយ៉ក, មានសាលាមួយត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថា Marie Curie Middle School 158, មានឯកទេសខាងវិទ្យាសាស្ត្រ និង បច្ចេកវិទ្យា; ហើយ សាលា Curie Metropolitan High School – ឋិតនៅ Archer Heights, Chicago, នៅ Southwest Side, Chicago – ដែលមានកម្មវិធី បច្ចេកទេស ការសំដែលសិល្បៈ និង បាក់អន្តរជាតិ។
- មេដៃយ៉ុង ម៉ារី ស្កូដូស្កា គុយរី ដែលជាផ្ទាំងកញ្ចក់ពណ៌មួយ ដែលបង្កើតដោយ Jozef C. Mazur ត្រូវបានគេដាក់តាំងនៅ បន្ទប់ ប៉ូឡូញ របស់ សកលវិទ្យាល័យនៅ បាហ្វហ្វេឡូ។
- Greer Garson និង Walter Pidgeon ដើរតួក្នុងខ្សែភាពយន្តអាមេរិច ជាប់បេក្ខភាពរង្វាន់អូស្ការ ឆ្នាំ ១៩៤៣, រឿង Madame Curie, ដែលថតឡើងដោយផ្អែកលើជីវិតពិតរបស់អ្នកស្រី។ "Marie Curie" ក៏ជាឈ្មោះតួក្នុងរឿងកំប្លែង ឆ្នាំ ១៩៨៨ ផងដែរ គឺ រឿង Young Einstein, ផលិតដោយ Yahoo Serious។
- ថ្មីៗនេះ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧ ភាពយន្តបារាំងស្ដីអំពី ព្យែរ និង ម៉ារី គុយរី រឿង Les Palmes de M. Schutz ត្រូវបានគេដាក់បញ្ចាំង។ ខ្សែភាពយន្តត្រូវបានគេថតដោយលំនាំតាមរឿងល្ខោន ដែលមានចំណងជើងដូចគ្នា។ ក្នុងខ្សែភាពយន្តនេះ ម៉ារី គុយរី ត្រូវបានដើ់រតួដោយ Isabelle Huppert ។ ខុសពីខ្សែភាពយន្តឆ្នាំ ១៩៤៣, Les Palmes de M. Shutz មានលក្ខណៈកំប្លែងបន្តិច។
- យន្តហោះ McDonnell Douglas MD-11 របស់ក្រុមហ៊ុន KLM (ចុះបញ្ជីឈ្មោះ PH-KCC) បានចារឈ្មោះ ម៉ារីយ៉ា គុយរី នៅលើក្បាលយន្តហោះ ដើម្បីជាការផ្ដល់កិត្តិយសដល់អ្នកស្រី។[៣៩]
កំណត់សំគាល់
ឯកសារយោង
ប្រលោមលោក
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.