Перем ладор

From Wikipedia, the free encyclopedia

Перем ладор
Remove ads

Перем ладор (рочӧнжык Перемскӧй край) — Роч Федерация видзантор. Куйлӧ Кама ю бассейнын, Урал керӧссэз одзын. Ордчӧн Перем ладоркӧт куйлӧны: ойланьын – Коми Республика, асыввылын – Свердлов лапӧв, лунвылын – Башкыр Республика, рытвылын – Удмурт Республика да Киров лапӧв.

Краткие факты

Мувывторыслӧн ыжда – 160 600 км². Оліссез – 2 708 419 морт (01.01.2009). Перем ладорлӧн шӧрин – Перем кар.

Перем ладор вӧлі аркмӧтӧм Перем лапӧв да Перем комиэзлӧн асвеськӧтлан кытш ӧтлаӧтӧмӧн. Коми кытш эта коста лоис тодильнӧй статуса мувывторӧн Перем ладорын.

Перем ладорлӧн медваж отир – комиэз. Медодз татӧн вӧлі Ыджыт Перем канму. XV векын роч кан вынӧн босьтіс Перем му ас кипод увтӧ. 1781' годö вӧлі аркмӧтӧм Перем губерния, 1923' годӧ вӧлі лӧсьӧтӧм Урал лапӧв (шӧриныс – Свердлов кар), 1934' годӧ – Свердлов лапӧв, 1938' годӧ вӧлі торйӧтӧм Перем лапӧв, кӧда 1940'–1957' воэзӧ шусис Молотов лапӧлӧн. 2005' годся декаб 1 лунсянь – Перем ладор.

Медыджыт юралісьыс Перем ладорын – губернаторыс. Ӧні губернаторын пукалӧ Махонин Дмитрий.

Remove ads

Мугижӧм

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорлӧн география

Куйланін

Перем ладор куйлӧ Асыввыв Европа волькытін асыввылын да Шӧрӧт да Ойвыв Урал рытвыв покатын. 99,8 % куйлӧ Европаын, 0,2 % — Азияын.

Медкузь виззез позьӧ нюжӧтны:

  • ойвывсянь лунвылӧ — 645 км;
  • рытвывсянь асыввылӧ — 417,5 км.

Медылісь чутоккез:

  • ойвылын — Саклаимсори-Сяхль керӧс (1094 м) — 61°39' о. п.;
  • лунвылын — 56°06' о. п. (кӧркӧся Бияваш сельсоветісь Ельник грезд дынын, Октябскӧй район);
  • рытвылын — 236-ӧт вылынасянь 1 км-ын, Лӧпью, Пельӧс да Кажым юэз коласын, 51°47' а. к.;
  • асыввылын — Хоза-Тумп мусюрлӧн медвылын чут, Рахт-Сори-Сяхл керӧс, 59°29' а. к.

Ладорлӧн визиррез чукыляӧсь, ӧтласа кузяыс - 2 200 км.

Мувевдӧр

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорлӧн мувевдӧр

Колана шедтассэз

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын колана шедтассэз

Климат

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын климат

Перем ладорын климатыс — шӧркодя континентвывся.

Тӧв кузь, лымья. Ойвыв-асыввылын шӧрӧт шонтӧгыс январ коста -18,5 °C, лунвыв-рытвылын - -15 °C. Медлажмыт шонтӧг (ладор ойвылын) вӧлі кӧркӧ -53 °C[1].

Юэз

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын юэз
Thumb
Кама — Перем ладорын медыджыт ю
Thumb
Чусва

Перем ладорын 29 сюрс ю, ӧтласа кузяныс 90 сюрс километрася унажык[2][3]. Быдӧс юэз Перем ладорас лоӧны Кама бассейнын.

Перем ладорын токӧ кык ю позьӧ лыддьыны ыджыт туйӧ (м. ш. нія 500 км-ся кузьжыкӧсь). Этӧ ачыс Кама (1805 км) да сылӧн шульга вож Чусва (592 км).

100-500 км кузя юэз Перем ладорын 40-а. Медгырисьӧсь ны коласын:

  • Сылва — 493 км.
  • Вишера — 415 км.
  • Колва — 460 км.
  • Яйва — 403 км.
  • Косьва — 283 км.
  • Кӧсва — 267 км.
  • Весляна — 266 км.
  • Иньва — 257 км.
  • Обва — 247 км.

Учӧт юэз (кузяныс 100 км-ся етшажык) ладорас медуна. Мукӧдыс история понда тӧдчанаӧсь, шуам, Егошиха, кӧда уссёын вӧлі сувтӧтӧм Перем кар.

Remove ads

Отир

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын оліссез

2002 вося отирӧс гижӧтӧм дырни Перем ладорын (сэк Перем лапӧлын) оліс 2 819 421 морт.

Пыр олісь отирыс (шӧркодяс во сьӧрна)[4]:

  • 2003 — 2 802 403
  • 2004 — 2 780 421
  • 2005 — 2 759 019
  • 2006 — 2 739 562
  • 2007 — 2 724 560
  • 2008 — 2 713 323

2009 вося январ 1 лун кежӧ Перем крайын оліс 2 708 419 морт[4].

Чужанвужжез сьӧрті тэчас

2002 вося отирӧс гижӧтӧм дырни ӧння Перем ладорас унажыксӧ олӧны роччез, комиэз да тотара.

Кык сюрсся унажыкӧн олӧны сэтшӧм чужанвужжезісь отирыс:

  • Роччез — 2 453 605 (85,2 %)
  • Перем комиэз — 183 382 (5,67 %)
  • Тотара — 137 697 (4,85 %)
  • Башкыррез — 40 790 (1,45 %)
  • Украинса — 26 654 (0,91 %)
  • Удмурттэз — 26 471 (0,91 %)
  • Беларуссэз — 11 661 (0,45 %)
  • Немеччез — 10 415 (0,4 %)
  • Чувашшез — 7124
  • Азербайджанса — 55|09
  • Мариэз — 5438
  • Армяна — 5025
  • Еврейез — 2632
  • Эрзя-мокша — 2395
  • Молдована — 2073
  • Узбеккез — 2019
  • Йӧз, кӧдна эзӧ висьтасьӧ чужанвужныс йылісь — 15 109 (0,6 %)

Оланіннэз

Каррез да кароккез, кытӧн олӧ 10 сюрся унажык морт
2009' во пондöтчан кежӧ
Перем 985,8 Верещагина 22,8
Кыдзъяиннэз (Березники) 164,9 Оса 22,4
Совкар (Соликамск) 96,2 Кыдзӧл (Кизел) 20,7
Чайковскӧй 82,6 Нытва 20,6
Лысьва 68,1 Вишера (Красновишерск) 17,3
Кунгур 68,1 Лытва (Öльöксандровскӧй) 15,1
Краснокамск 52,6 Ошшор (Очёр) 15,1
Чусва (Чусовöй) 48,9 Полазна 13,2
Чернушка 36,3 Вильпашия (Горнозаводск) 12,4
Добрянка 35,8 Гремячӧй 11,2
Кудымкар 30,8 Чад (Октябскӧй) 10,7
Губаха 26,6 Яйва 10,4
Remove ads

Янсалӧм

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорлӧн янсалӧм

Перерем ладорӧ пырӧ медодзза тшупӧта 51 муниципал веськӧтлан юкӧт — 42 муниципал район да 6 каркытш[5].

Перем ладорись муниципал районнэз

  1. Барда муниципал район
  2. Берёзовка муниципал район
  3. Верещагина муниципал район
  4. Вильпашия муниципал район
  5. Вишера (Красновишерск) муниципал район
  6. Гайна муниципал район
  7. Гремячӧй муниципал район
  8. Губаха муниципал район
  9. Добрянка муниципал район
  10. Елова муниципал район
  11. Обва муниципал район
  12. Карагай муниципал район
  13. Кишерть муниципал район
  14. Кӧсладор муниципал район
  15. Кӧчладор муниципал район
  16. Краснокамск муниципал район
  17. Кудымкар муниципал район
  18. Куеда муниципал район
  19. Кунгур муниципал район
  20. Кыдзӧл муниципал район
  21. Лысьва муниципал район
  22. Лытва муниципал район
  23. Нытва муниципал район
  24. Орда муниципал район
  25. Оса муниципал район
  26. Оханнӧй муниципал район
  27. Ошшор муниципал район
  28. Перем муниципал район
  29. Сива муниципал район
  30. Совдор (Усоллё) муниципал район
  31. Совкар муниципал район
  32. Суксун муниципал район
  33. Уйва муниципал район
  34. Чат муниципал район
  35. Чайковскӧй муниципал район
  36. Часты муниципал район
  37. Чердын муниципал район
  38. Чернушка муниципал район
  39. Чусва муниципал район
  40. Ыджыт Соснова муниципал район
  41. Юрла муниципал район
  42. Юсьва муниципал район

Каркытш статуса каррез да карокез

Коми кытш

6 муниципал район и 1 кар кытш аркмӧтоны тодильнӧй статуса мувывтор — Перем ладорись Коми кытш:

Кӧзяйство

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорлӧн экономика

Кан нимсянь юралӧм

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын кан нимсянь юралӧм

Культура

Унажык сы йылiсь видзöт: Перем ладорын культура

Вичкуэз да монастыррез

  • Белогорьё монастыр
  • Слудкаись вичку

Музейез

Remove ads

Видзӧт сідзжӧ

Пасйӧттэз

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads