Евро
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Евро (Валюта белгиси — €, банк коду: EUR) — «еврозонаны» 20 къралында официал Валютады (Австрияда, Бельгияда, Германияда, Грецияда, Хорватияда, Ирландияда, Испанияда, Италияда, Кипрде, Люксембургда, Мальтада, Нидерландлада, Португалияда, Словакияда, Словенияда, Финляндияда, Францияда, Эстонияда, Латвияда, Литвада). Аны тышында бу валюта дагъыда 9 къралда джюрюйдю, аладан 7 — европа къралла. Алай бла евро 320 миллиондан артыкъ европачыгъа официал валютады, официал тышында хайырланнган территорияла бла бирге уа 500 миллион адам бу валютаны баш тёлеу амал кибик хайырланадыла[1]. 2006 джылны декабрында къолда 610 млрд евро джюрюгенди, бу кёргюзюм дунияда джюрюген ачхалада эм кёбдю, бу кёргюзюм бла АБШ-ны долларын огъунакъ озгъанды.
Дуния финанс саудада евро 1999 джыл чыкъгъанды, 2002 джылны 1-чи январында уа къолдада джюрюб башлагъанды. Евро, европа валюта биримни (ЭКЮ) орнуна келгенди, алай а ЭКЮ къуру банк операциялада хайырландырылгъанды, евро эсе уа къралланы валюталарыны орнунада келгенди.
Еврогъа Франкфуртдагъы Европа ара банк (ЕАБ) бла еврозонагъа кирген къралланы ара банкларындан къуралгъан Ара банкланы европа системасы (АБЕС) оноу этедиле. ЕАБ бойсунмагъан ара банкды, эмда аны къолунда еврозонада монетар политиканы бардырыуу турады. АБЕС эсе уа къагъыт ачхала бла темир ачхаланы, еврозонаны къралларында къолда джюрюрюк ачханы джайыу аны тышында еврозонада тёлеу системаланы ишлеулери барды.
Европа бирликни бютеу къраллары еврозонагъа кирирге эркиндиле, алай ала кеслерини кредит-ачха политикаларында талай шартха сыйыныргъа керекдиле. Европа союзну джангы къралларына уа эртде кеч болсада еврогъа кёчюу зорунлу шартды.
Remove ads
Еврону юсюнден билгиле
Аты
Латиницада аты Euro деб джазылады (уллу неда гитче харифден, тилге кёре), грекча — ευρώ, кириллицада (болгар, македон, орус эмда серб тилледе) — евро (черногор тилде еуро вариант джюрюйдю)). Банкноталада валютаны аты латин эмда грек харифле бла джазылыбды, эмда хар тилни орфографиясына кёре Европа окъулгъанына кёре окъулады: французча- ёро́, немецча — о́йро, испанча — э́уро, ингилизча — ю́ро д.а.к.
Еврозонагъа кирирни аллы бла Болгария банкноталада кириллицада джазылырын излегенди. ЕАБ быллай инициативагъа къаршчы чыкъгъанды, алай а 2007 джыл Болгарияны излемлерин къабыл этгенди, алай а банкноталада джызылыуу санлагъа кёре тюрленмезлигин билдиргенди: «…Бирликни законлары „евро“ сёзню баш болушда эмда бирчилик санда, бирча джазылырын излейди».
Монетала бла банкнотала
Евро 100 центден къуралады (бир-бирде евроцент дейдиле). Бютеу евро монетала, аны ичиндеда 2 евролукъ темир ачхалада бир джанлары бютеу европаны къралларыны сураты бла, ол бир джанында уа чыгъаргъан кърал сайлагъан суратны тутадыла. Бютеу темир ачхала еврозонаны къайсы къралындада джюрюрге боладыла. 2 €, 1 €, 0,50 €, 0,20 €, 0,10 €, 0,05 €, 0,02 € и 0,01 € багъалары болгъан темир ачхала чыгъарыладыла.
Бютеу евро банкнотала къайсы къралда басмалансалада бирча дизайннге иедиле. 500 €, 200 €, 100 €, 50 €, 20 €, 10 € и 5 € багъалары болгъан банкнотала чыгъадыла. Уллу номиналы болгъан, сёз ючюн, 500 € эм 200 € банкнотала бир-бир къраллада чыгъарылмайдыла, алай а хар къралдада джюрюйдюле.
ЕАБ еврода уллу транзакциялагъа клиринг системаны къурагъанды (TARGET). Еврозоналаны къралларыны араларындагъы бютеу кёчюрюуле бир къралны ичиндеча багъа тутарыкъдыла. Кредит карталаны болушлугъу бла эмда банкоматлада ачха алыуда карта чыгъаргъан къралдача башха къралладада ол багъаны тутады. «Къагъыт» тёлеу борчланыуланы хыйсаблары алкъын ЕАБ бла стандартлашмагъанды эмда хар кърал кеси джарашдырады.
Remove ads
Джюрютюлюую
Банк операциялада евро 1999 джылны 1-чи январындан башлаб хайырланыб башлагъанды, къолда уа 2002 джылны 1-чи январындан башлаб джюрютюлюб башлагъанды. Евро Европа Бирликни 28 къралындан 18 къралында миллет валюталарыны орнуна келгенди. Швеция бла Данияда референдумлада кёбчюлюк еврогъа къаршчы чёб атхандыла. Уллу Британияда миллет валютасын къояргъа оноу этгенди. Эстония, Латвия эмда Литва еврогъа 2009 джыл кёчер акъыллары болгъанды алай а экономика табсызлыкъла себеб болуб, бу кёчюу эм азы бла эки джылгъа кечигирикди. Болгария бла Маджар еврогъа 2011 джыл кёчер планлары барды, Польша — 2012, Румыния — 2014, Чехия уа барысынданда кеч — 2015 джылда, неда анданда кеч 2019 джылда.[2]
- 1 кертиси бла 2002 джылны 1-чи январында
- 2 2007 джылны 22-чи февралында Францияны Гваделупа департаментинден айрылгъанды
Remove ads
Сиз билемисиз?
- Еврону джалгъан чыгъарыудан джакъларыны бири — банкнотадагъы номериди. Номер кеси бир хариф бла онбир тархдан къуралады. Бютеу тархланы бир-бирлерине къошсанг эки белгили сан чыгъады. Аны ызындан куралгъан санны эки тархын бир-бирине къошабыз, сора бир белгили сан чыгъады . Сёз ючюн 79 сан чыкъса, 7 бла 9 бир-бирине къошабыз, 18 болады, 1 бла6 къошабыз хыйсабда — 7 болады. Бу сан, номердеги хариф бла бирге чыгъаргъан къралны белгилейди. Бу сан къралгъа бегитилген харифге келиширге керекди. Сёз ючюн номерде Х хариф (Германиягъа бегитилгеди) болса сан а уа 2 болмаса, ачха джалгъан ачхады. Дагъыда бир башха амал: номердеги бютеу тархланы бир-бирлерине къошугъуз, аннгада харифни ингилиз алфавитде номерин къошугъуз, сора чыкъгъан санны тархларын бир-бирине къошугъуз бир белгили сан болгъунчу. Ахырында 8 болургъа керекди. 8 болмаса ачха джалгъанды[3].
Белгиле
Джибериуле
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads