Къударлыла

From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Къударлыла (тег. Къуыдар, къуыдайрæгтæ; бир. сан. — къуыдайраг; гюрдж. კუდარები) — тегейлилени этнографик къауумларындан бириди[3], эртдеден бери Къыбыла Тегейни Дзау районуну Къудар ёзенинде джашайдыла.

Аслам информация Миллетни саны, Миллетни бютеулей саны ...

Башха тегейлиледен тиллери бир кесек айрыды, бир къауум къудар-джава сёзлеуню энчи диалектге санайдыла, бир къауумла тегей тилни ирон диалектини бир тюрлюсюне санайдыла[4].

Remove ads

Джашагъан джерлери

Къударлыла джашагъан джер Къударо деген тарих-этнография район бла чекленеди, ол районну джерлери асламысы бла Джоджора[5][6], Кведрула (Козидон) эмда Квирила сууланы ёзенлериндедиле.

Регионда орус администрация орналгъанына дери, бу территорияны халкъы Къудар джамагъатны къурагъанды, ол джамагъатха эки къауум къошулгъандыла — Къудар (Джоджора сууну бассейнинде) эмда Цон (Квирила сууну ауузунда)[7].

Къудар джамагъатха бир-бирде Къудародан Рачин таула бла айырылгъан Пацагом бла Чеселт сууланы ёзенлеринде джашагъан джамагъатла да киргендиле[8] [9][10].

Къудар элле

Джоджора сууну огъары эмда орта агъымында:

  • Лет[11]
  • Кацмазта[11]
  • Кеуселт (Кевсельта)
  • Тамаджин[11]
  • Чиста[11][12]
  • Кобет[13]
  • Морах
  • Икотикау[11]
  • Стырмасыг
  • Саджилзаз[14]
  • Накреба (Нанита)
  • Везур[11]
  • Гулианта (Теблойтикау)
  • Надарваз (Албортикау)
  • Лесор
  • Масыгуат
  • Бзитикау (Бзита)
  • Зассетикау (Засета)
  • Фасраг
  • Часавал (Фазикау)
  • Шеубан (Уиреуцала)
  • Ахсарджин (Ахсаргина)
  • Бестаутикау (Шембули)
  • Латалон[11]
  • Хардисар[11]
  • Миртгаджин

Грамула сууну ёзенинде (Джоджораны сол джетеги):

  • Синтбада
  • Замтарет (Багатикау)
  • Ногкау
  • Арашенда (Джуссойтикау)[15]
  • Касагджин
  • Сацала (Нартихтикау)[7]

Квириланы ауузунда[16]:

  • Хугата (Хугатикау)
  • Битета (Битетикау)
  • Магкота
  • Бобатикау
  • Цон[17][18]
  • Доттота
  • Хампалгом
  • Цадикау

Кведрула (Козидон) сууну ёзенинде[19]:

  • Огъары Коз
  • Орта Коз
  • Тёбен Коз

Чанчахи сууну ёзенинде[20]:

  • Кадисар (Гуршеви)[11]

1920 эмда 1990 джыллада къазауатла бла миграцияланы эсебинде Шимал Тегейде да къудар элле къуралгъандыла:

  • Ногир
  • Сунжа э. б.[21]
Remove ads

Тиллери

Эшитилиую («Къуыдаргом» халкъ джыр) mp3

Къударлыла тегей тилни ирон диалектини къудар-джава сёзлеуюнде сёлешедиле, ала сёлешген тил ирон диалектни эм эски формасына саналады.

Бютеу фонетикалыкъ, морфологиялыкъ эмда лексикалыкъ ышанларына кёре къудар-джава сёзлеу ирон диалектге къошулуб, дюгер диалектден эсе уа бек узакъ турады[22].

Бир-бир авторла (Ю. А. Дзиццойты[23], Г. С. Ахвледиани[24], Б. А. Калоев[25], И. Гершевич[26]) къудар-джава сёзлеуню энчи диалектге санайдыла[27].

Тегей тилни бусагъатдагъы диалект юлешиниую

  • Тегей тил
    • Дюгер диалект
        • Эски-дюгер сёлешиу
        • Тау-дюгер сёлешиу
        • Чикола сёлешиу
      • Уаллагком сёзлеу (эки диалектни арасында кёчюу)
    • Ирон диалект
      • Двал сёзлеу† (эски двал сёзлеу) → Къудар-джава сёзлеу (джангы двал сёзлеу)
        • Туал сёлешиу† (эки сёзлеуню арасында кёчюу)
      • Шимал-ирон сёзлеу
        • Урс-туал сёлешиу
        • Алагир сёлешиу† (аны орнуна куртатин сёлешиу келгенди)
        • Куртатин сёлешиу

Ирон диалектдеги сёзлеуле бла сёлешиулени тенглешдириу

Адабият тегей тилни ирон вариантыны норма орфографиясы Эски-двал (двал) сёлешиу (XIX ё. д.) Къудар-джава сёлешиу (джангы-двал) Алагир сёлешиу (XX ёмюрден башлаб куртатин сёлешиу орун алгъанды) Урс-Туал сёлешиу Куртатин сёлешиу Туал сёлешиу (XX ё. д.) Кёчюрюлюую
Салам Салам Салам Шалам Салам Шалам Салам Салам
Кусынц Кусынч Кусынч Кушынц Кусынц Кушынц Кусынц Этедиле
Дзæбæх Джæбæх Джæбæх Дзæбæх Дзæбæх Зæбæх Зæбæх Ашхы
Цу Чу Чу (шу) Цу Цу Су Су Бар
Хуыцау Хуычау Хуышау Хуыцау Хуыцау Хуысау Хуысау Тейри
Дзурынц Джурынч Журынч Дзурынц Дзурынц Зурынц Зурынц Айтадыла
Цыбыр Чыбыр Чыбыр Цыбыр Цыбыр Сыбыр Сыбыр Къысха/Чубур
Цæрдзæнис Чæрджæнис Шæрджæнис/Шæрдженис Цæрдзæниш Цæрдзæнис Сæрзæниш Сæрзæнис Джашарыкъды
Чызджы цæстытæ Кызгы чæстытæ Чызджы шæстытæ Чызджы цæштытæ Чызджы цæстытæ Чыжджы сæштытæ Чызджы сæстытæ Къызны кёзлери
Remove ads

Белгиле

Джибериуле

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads