Mîrektiya Botan
Danasina botanê / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mîrektiya Botan yek ji mezintirîn mîrên kurd e ku di navbera salên 1338-1855 de mîrîtî kirine û di nav axa Bakurê Kurdistanê de hatiye naskirin. Navçeya îdarî ku navçeya Dihê, navçeyên Cizîr, Şirnex û Sêrtê digire navê wê herêmê Botan e[1]. Kurdên bûhtî, ku navê wî mîrektiyê ne, di navbera parêzgeha Hekarî ya nûjen û Dihokê de dijîn. Jî Bûhtî Kurdan, li ber çavên hin dîrokzanên ku bi eslê xwe Merwanî damezrînerê ji xanedana kurdên Humeydî bi têkildarî dîbinîn[2]. Di xebata xwe ya bi navê Şerefname ku ji hêla dîroknasê Kurd Şerefxanê Bedlîsî ve ku di sedsala 16an de jiyaye nivîsandiye; "Ew diyar dike ku mîrektiya Botan navê xwe ji eşîra Bûhtî girtiye, ku ew eşîr bi cesaret û şerê xwe tê zanîn"[3]. Lê Mîrektiya Botan tenê ne li ser eşîra Bûhtiyan bû. Digel eşîra Bohtî, eşîretên Dumbilî, Nûkî, Mehmûdî, Şêx Taranî, Masakî, Raşkî, Pînkan, Dalam, Bîasturaî, Şîruyan, Dûdêran di nav êlên eşîrên Botan de bûn. Herêma Botan li 14 deveran hate dabeşkirin, ku her yek ji navenda xwe û qesra xwe ve girêdayî bû[4]. Fermanên Botan, bi navê mîrê Azîzan an begîtiya Azîziye jî tête zanîn, dibe ku xwe li bingeha Xalid bin Welîd binasin da ku di serdemên xwe yên klasîk de ji eşîrên di nav herêmê de sererast bibin[5]. Di heman demê de, sedemên fermanên Botanê ku bi navê Mîrê Azîzan têne zanîn ji ber navê Îzedînê Bûhtî, damezrênerê vê mîrîtiyê ye[6]. Di dema Şerê Çaldiran de di navbera hêzên Osmanî û Safewî di 1514 de, Mîrektîya Botan li tenişta Osmanî bû. Mîrektîya Botanê ji vê dîrokê heya niha hebûna xwe wekî banek hikûmeta Împeratoriya Osmanî domand. Mîrektîya Botan, ku di heyama Bedirxan Beg de serdema herî geş bû, paşê 19. ss Reformên navendîparêz û siyasetên çewt ên ku di sedsala 18-n de di Împeratoriya Osmanî de pêk hatin, di 1855an de jî di dema serhildana Bedirxan Beg de serhildana dijî Împeratoriya Osmanî di serdema Êzdînşêr Beg de hate qewirandin.
Mîrektiya Botan | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Mîrgehên kurd di 1885an de (navên nexşeyê bi îngilîzî ne) | ||||||||||||||||||
Agahiyên gelemperî | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rêveberî | ||||||||||||||||||
Paytext | Cizîra Botan (1338–1855) | |||||||||||||||||
Ziman | Kurdî | |||||||||||||||||
Dîn | Îslam | |||||||||||||||||
TBH | {{{tbh}}} | |||||||||||||||||
TBH/sal | {{{tbh kes}}} | |||||||||||||||||
Dirav | {{{dirav}}} | |||||||||||||||||
Dem | {{{dem}}} | |||||||||||||||||
Nîşana înternetê | {{{nîşana înternetê}}} | |||||||||||||||||
Kd. telefonê | {{{koda telefonê}}} | |||||||||||||||||
{{{agahîgelemp1 sernav}}} | {{{agahîgelemp1}}} | |||||||||||||||||
{{{agahîgelemp2 sernav}}} | {{{agahîgelemp2}}} | |||||||||||||||||
{{{agahîgelemp3 sernav}}} | {{{agahîgelemp3}}} | |||||||||||||||||
{{{agahîgelemp4 sernav}}} | {{{agahîgelemp4}}} | |||||||||||||||||
{{{agahîgelemp5 sernav}}} | {{{agahîgelemp5}}} | |||||||||||||||||
Gelhe | ||||||||||||||||||
{{{gelhe}}} | ||||||||||||||||||
{{{gelhe2}}} | ||||||||||||||||||
{{{gelhe3}}} | ||||||||||||||||||
{{{gelhe4}}} | ||||||||||||||||||
{{{gelhe5}}} | ||||||||||||||||||
Rûerd | ||||||||||||||||||
{{{rûerd}}} | ||||||||||||||||||
{{{rûerd2}}} | ||||||||||||||||||
{{{rûerd3}}} | ||||||||||||||||||
{{{rûerd4}}} | ||||||||||||||||||
{{{rûerd5}}} | ||||||||||||||||||
Dîrok û bûyer | ||||||||||||||||||
{{{bûyer3}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer4}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer5}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer6}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer7}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer8}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer9}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer10}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer11}}} | ||||||||||||||||||
{{{bûyer12}}} | ||||||||||||||||||
Serwerî | ||||||||||||||||||
Mîr | ||||||||||||||||||
1338-1362 | Îzzeddîn el-Bohtî (yekem) | |||||||||||||||||
1848-1855 | Êzdînşêr Begê Bohtî (dawî) | |||||||||||||||||
{{{serokA5}}} | ||||||||||||||||||
{{{sernav serokB}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokB1}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokB2}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokB3}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokB4}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokB5}}} | ||||||||||||||||||
{{{sernav serokC}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokC1}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokC2}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokC3}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokC4}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokC5}}} | ||||||||||||||||||
{{{sernav serokD}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokD1}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokD2}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokD3}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokD4}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokD5}}} | ||||||||||||||||||
{{{sernav serokE}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE1}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE2}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE3}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE4}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE5}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE6}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE7}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE8}}} | ||||||||||||||||||
{{{serokE9}}} | ||||||||||||||||||
Karîna qanûndanînê | ||||||||||||||||||
{{{perleman}}} | ||||||||||||||||||
{{{perleman1}}} | ||||||||||||||||||
{{{perleman2}}} | ||||||||||||||||||
{{{perleman3}}} | ||||||||||||||||||
{{{perleman4}}} | ||||||||||||||||||
{{{perleman5}}} | ||||||||||||||||||
|