Laténgesch Grammaire

Grammaire vun der laténgescher Sprooch From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

D'laténgesch Grammaire huet e puer Elementer aus dem Indogermaneschen iwwerholl, wéi zum Beispill d'Deklinatioun. D'Wierder ginn a sechs Fäll deklinéiert, déi d'Funktioun vum Wuert am Saz definéieren. De System vun de Verben huet sech dogéint ganz ëmgeännert. E baséiert sech net méi op Aspekter, wéi am Algriicheschen, mä op Zäitverhältnesser.

Nomen

D'laténgescht Nomen huet dräi Geschlechter (genera) (männlech m. fir masculinum), weiblech (f. fir femininum) a sächlech (n. fir neutrum) an zwou Zuelen (numeri) (Eenzuel a Méizuel) a sechs Fäll (casus).

D'Nome verdeele sech op fënnef Deklinatiounen, dat heescht Formen, wéi en Nomen déklinéiert gëtt an de sechs Fäll:

  • Éischt Deklinatioun: Nomen op -a, Geenitiv op -ae
  • Zweet Deklinatioun: Nomen op -us, -er an -um, Geenitiv op -i
  • Drëtt Deklinatioun: Nomen mat Konsonant am Auslaut oder 'i' am Wuertstamm, Geenitiv op -is
  • Véiert Deklinatioun: Nomen op -us, Geenitiv op -ūs
  • Fënneft Deklinatioun: Nomen op -es, Geenitiv op -ei

D'Nome ginn ëmmer follgendermoossen zitéiert: Nominativ Eenzuel, Geenitiv Eenzuel, Genus

Beispill: lux, lucis f. (Liicht)

Éischt Deklinatioun (a-Deklinatioun)

rosa, ae f. (Rous)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ rosa rosae
Vokativ rosa rosae
Akkusativ rosam rosās
Geenitiv rosae rosārum
Dativ rosae rosīs
Ablativ rosā rosīs

Donieft gëtt et nach e puer al Formen, déi awer nëmme nach a festen Expressiounen existéieren.

  • pater familias (Papp vun der Famill, vum Haus)
  • mater familias (Mamm vun der Famill, vum Haus)
  • dis et deabus (Dativ Méizuel) (de Gëtter an de Gëttinnen)
  • filiis et filiabus (Dativ Méizuel) (de Jongen en den Duechteren)

De Lokativ huet déi selwecht Endung, wéi de Genetiv Eenzuel Romae (zu Roum).

Zweet Deklinatioun (o-Deklinatioun)

  • Nomen op -us/-i

dominus, i m. (Här)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ dominus domini
Vokativ domine domini
Akkusativ dominum dominos
Geenitiv domini dominorum
Dativ domino dominis
Ablativ domino dominis
  • Nomen op -er: Dës Nome behalen den -e- vun der Endung oder verléieren en.

puer, i m. (Jong)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ puer pueri
Vokativ puer pueri
Akkusativ puerum pueros
Geenitiv pueri puerorum
Dativ puero pueris
Ablativ puero pueris


ager, agri m. (Feld)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ ager agri
Vokativ ager agri
Akkusativ agrum agros
Geenitiv agri agrorum
Dativ agro agris
Ablativ agro agris
  • Nomen op -um

donum, i n. (Kado)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ donum dona
Vokativ donum dona
Akkusativ donum dona
Geenitiv doni donorum
Dativ dono donis
Ablativ dono donis

Drëtt Deklinatioun

Typ 1: ongläichsilbeg Nomen

  • männlech a weiblech Nomen:

consul, is m. (Konsul)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ consul consules
Vokativ consul consules
Akkusativ consulem consules
Geenitiv consulis consulum
Dativ consuli consulibus
Ablativ consule consulibus

Follgend gläichsilbeg Nome ginn och nom Modell consul deklinéiert: mater, matris f. (Mamm), pater, patris m. (Papp), frater, fratris m. (Brudder), senex, senis m. (ale Mann), juvenis, juvenis m. (jonge Mann), canis, canis m. (Hond).

  • sächlech Nomen

corpus, corporis n. (Kierper)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ corpus corpora
Vokativ corpus corpora
Akkusativ corpus corpora
Geenitiv corporis corporum
Dativ corpori corporibus
Ablativ corpore corporibus

Typ 2: Fir gläichsilbeg männlech a weiblech Nomen op -is, -es an -er an deene mat duebelem Konsonant am Geenitiv Eenzuel ("Duebelkonsonantesch") urbs, urbis f. (Stad)

  • männlech a weiblech nomen

navis, is f. (Boot)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ navis naves
Vokativ navis naves
Akkusativ navem naves
Geenitiv navis navium
Dativ navi navibus
Ablativ nave navibus
  • sächlech Nomen op -ar, -e an -al

animal,is n. (Déier)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ animal animalia
Vokativ animal animalia
Akkusativ animal animalia
Geenitiv animalis animalium
Dativ animali animalibus
Ablativ animali animalibus

Véiert Deklinatioun

  • Nomen op -us/ūs

manus, ūs f. (Hand)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ manus manūs
Vokativ manus manūs
Akkusativ manum manūs
Geenitiv manūs manuum
Dativ manuī manibus
Ablativ manū manibus
  • sächlech Nomen op -u/ūs (n.)

genu, ūs n. (Knéi)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ genu genua
Vokativ genu genua
Akkusativ genu genua
Geenitiv genūs genuum
Dativ genuī genibus
Ablativ genū genibus

Fënneft Deklinatioun

res, ei f. (Saach)

Fall Eenzuel Méizuel
Nominativ res res
Vokativ res res
Akkusativ rem res
Geenitiv rei rerum
Dativ rei rebus
Ablativ re rebus

Genus vun den Nomen

De Genus vun den Nome gëtt engersäits duerch dat natierlecht Geschlecht vun deem bezeechente Wiese bestëmmt (dës Reegel huet de Virtrëtt) an anerersäits duerch d'Deklinatioun zu där et gehéiert (et gëtt och eng Rei Ausnamen):

  • Weiblech Persoune si weiblech, männlech Persoune si männlech.
  • Beem si weiblech, Flëss si männlech.
  • D'Nomen op -a vun der 1. Deklinatioun si weiblech z. B. ara, ae f. (Altor), ausser déi déi männlech Persoune bezeechenen, z. B. nauta, ae m. (Matrous).
  • D'Nomen op -us an -er vun der 2. Deklinatioun si männlech z. B. hortus, i m. (Gaart), magister, magistri m. (Schoulmeeschter).
  • D'Nomen op -um vun der 2. Deklinatioun si sächlech z. B. bellum, i n. (Krich).
  • D'Nome vun der 3. Deklinatioun si, jee no der Endung vum Nominativ oder Genetiv Eenzuel:
    • männlech: just Typ 1 op -os/oris an -or/oris ausser soror, oris f. (Schwëster), uxor, oris f. (bestuete Fra) an arbor, oris f. (Bam)
    • weiblech:
    • Typ 1: -as/atis, -es/etis, -us/utis, -us/udis, -o/onis, -o/inis, -x/c/gis, Konsonant+s, ausser ordo, inis m. (Rei, Uerdnung), sermo, onis m. (Gespréich), grex, gregis m. (Häerd)
    • all vum Typ 2 ausser mons, montis m. (Bierg), pons, pontis m. (Breck), fons, ontis m. (Quell), imber, imbris m. (Reen), piscis, is m. (Fësch), finis, is m. (Enn), orbis, is M. (Äerdkrees), collis, is m. (Hiwwel), mensis, is m. (Mount), ignis, is m. (Feier), fascis, is m. (Fäsch, Bëndel)
    • sächlech:
      • Typ 1: -us/oris, -us/eris, -en/inis a caput, itis n. (Kapp), cor, cordis n. (Häerz), os, oris n. (Mond)
      • Typ2: -ar/aris, -al/alis an -e/is
Remove ads

Adjektiver

Éischt Grupp

D'Ajektiver vun der éischter Grupp ginn nom Modell dominus, rosa an donum deklinéiert. Am Nominativ Eenzuel hu si d'Endungen -us/a/um, -er/ra/rum oder -er/era/erum.

bonus, a, um (gut)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ bonus bona bonum boni bonae bona
Vokativ bone bona bonum boni bonae bona
Akkusativ bonum bonam bonum bonos bonas bona
Genitiv boni bonae boni bonorum bonarum bonorum
Dativ bono bonae bono bonis bonis bonis
Ablativ bono bonā bono bonis bonis bonis

pulcher, ra, rum (schéin)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ pulcher pulchra pulchrum pulchri pulchrae pulchra
Vokativ pulcher pulchra pulchrum pulchri pulchrae pulchra
Akkusativ pulchrum pulchram pulchrum pulchros pulchras pulchra
Genitiv pulchri pulchrae pulchri pulchrorum pulchrarum pulchrorum
Dativ pulchro pulchrae pulchro pulchris pulchris pulchris
Ablativ pulchro pulchrā pulchro pulchris pulchris pulchris

mortifer, era, erum (wat den Doud bréngt)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ mortifer mortifera mortiferum mortiferi mortiferae mortifera
Vokativ mortifer mortifera mortiferum mortiferi mortiferae mortifera
Akkusativ mortiferum mortiferam mortiferum mortiferos mortiferas mortifera
Genitiv mortiferi mortiferae mortiferi mortiferorum mortiferarum mortiferorum
Dativ mortifero mortiferae mortifero mortiferis mortiferis mortiferis
Ablativ mortifero mortiferā mortifero mortiferis mortiferis mortiferis

Zweet Grupp

D'Adjektiver vun der zweeter Grupp ginn nom Modell vun der drëtter Deklinatioun deklinéiert.

fortis, e (kéng)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ fortis fortis forte fortes fortes fortia
Vokativ fortis fortis forte fortes fortes fortia
Akkusativ fortem fortem forte fortes fortes fortia
Genitiv fortis fortis fortis fortium fortium fortium
Dativ forti forti forti fortibus fortibus fortibus
Ablativ forti forti forti fortibus fortibus fortibus

acer, acris, acre (lieweg, vif)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ acer acris acre acres acres acria
Vokativ acer acris acre acres acres acria
Akkusativ acrem acrem acre acres acres acria
Genitiv acris acris acris acrium acrium acrium
Dativ acri acri acri acribus acribus acribus
Ablativ acri acri acri acribus acribus acribus
Remove ads

Pronomen

Demonstrativpronomen

is, ea, id (dëse, déi, dës)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ is ea id ii (ei) eae ea
Akkusativ eum eam id eos eas ea
Genitiv eius eius eius eorum earum eorum
Dativ ei ei ei iis (eis) iis (eis) iis (eis)
Ablativ eo eā eo iis (eis) iis (eis) iis (eis)

iste, ista, istud (dësen...do, déi...do, dës...do)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ iste ista istud isti istae ista
Akkusativ istum istam istud istos istas ista
Genitiv istius istius istius istorum istarum istorum
Dativ isti isti isti istis istis istis
Ablativ isto istā isto istis istis istis

ille, illa, illud (dësen...dohannen, déi...dohannen, dës...dohannen)

Eenzuel Méizuel
Fall Männlech Sächlech Weiblech Männlech Sächlech Weiblech
Nominativ ille illa illud illi illae illa
Akkusativ illum illam illud illos illas illa
Genitiv illius illius illius illorum illarum illorum
Dativ illi illi illi illis illis illis
Ablativ illo illā illo illis illis illis

Verben

Bei de Verben ënnerscheet een tëscht finiten an infinite Formen:

  • finit: d'Verb gëtt de Persounen an den Numeri no konjugéiert
  • inifinit: d'Verb gëtt net konjugéiert

Dat finit laténgscht Verb huet dräi Persounen, zwee Numeri (Eenzuel a Méizuel), dräi Modi, sechs Tempora an zwee Genera (Aktiv a Passiv).

Modi:

  • Indikativ
  • Imperativ
  • Konjunktiv (subjonctif)

Tempora:

  • Present
  • Perfekt
  • Imperfekt
  • Futur I (futur simple)
  • Futur II (futur antérieur)
  • Plusquamperfekt

Déi infinit Verbforme sinn den Infinitiv, de Partizip, de Gerundium, de Gerundivum an de Supinum.

D'Verbe verdeele sech op véier Konjugatiounen. Donieft gëtt et nach verschidden onreegelméisseg Verben. Fir Verben ze zitéirien an ze léiere geet et follgendermoossen: 1. Pers Sg Ind Präs, 2. Pers Sg Ind Präs, Inifinitiv, 1. Pers Sg Ind Perfekt, Supinum

  • 1. Konjugatioun: Verben op -are: amo, amas, amare, amavi, amatum (gär hunn)
  • 2. Konjugatioun: Verben op -ere: moneo, mones, monere, monui, monitum (warnen)
  • 3. Konjugatioun: Verben op -ĕre:
    • Typ 1: lego, legis, legĕre, lēgi, lectum (liesen)
    • Typ 2: Verbe vun dësem Typ hunn en -i- an der Endung vun der éischter Persoun Eenzuel Indikativ Präsens Aktiv: capio, capis, capĕre, cēpi, captum (huelen)
  • 4. Konjugatioun: Verben op -ire: audio, audis, audire, audivi, auditum (héieren)


Paradigma amo, amas, amare, amavi, amatum

Méi Informatiounen AKTIV, Indikativ ...
Méi Informatiounen PASSIV, Indikativ ...

Paradigma moneo, mones, monēre, monui, monitum

Méi Informatiounen AKTIV, Indikativ ...
Méi Informatiounen PASSIV, Indikativ ...
Remove ads

Funktioune vun de Fäll

  • Nominativ: Gëtt fir de Sujet oder d'Attribut gebraucht
  • Vocativ: Uriedform
  • Akkusativ: Form fir de Complément d'objet direct
  • Geenitiv: Gëtt gebraucht fir duerzestellen, wiem eppes gehéiert resp. zu wat eppes gehéiert.
  • Dativ: Form fir de Complément d'objet indirect
  • Ablativ: Form fir Emstandsbeschreiwungen (Zäit, Uert, Manéier, Ursaach, Moyen, etc.)
  • Locativ: d'Plaz wou ee grad ass, dëse Fall gëtt et just nach fir e puer Nomina
Remove ads

Niewesätz

Infinitivsätz

Am Latäi gëtt et Niewesätz deenen hiert Verb am Infinitiv steet. De Sujet vum Verb ass am Akkusativ (AcI, accusativus cum infinitivo) oder, méi rar, am Nominativ (NcI, nominativus cum infinitivo).

No Verben, déi d'Bedeitung vun hoffen, wëssen, soen, hu souwéi no de Verbe vum Wëllen (velle, nolle, malle, cupere wëllen, net wëllen, léiwer hunn, wënschen) ausdrecke steet AcI.

Beispiller:

  • Spero matrem tuam valere. Ech hoffen, denger Mamm geet et gutt.
  • Vides me beatum esse. Du gesäiss, datt ech frou sinn.

Fir Aussoen déi sech op eng Persoun oder Saach bezéie benotzt een en NcI:

  • Caesar dicitur optimus dux esse. Vum Cesar gëtt gesot hi wier de beschte Chef.


Consecutio Temporum

Remove ads
Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads