Awwe Wereld

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

D'n Awwe Wereld: Europa, Azië en Afrika, ouchwel Afro-Eurazië geneump

'n Zoegenaomp T-O-kaart oet 1472: in de middeliewe raakde 't populair um de wereld veur te stèlle op deze meneer, umslote door 'ne cirkel (O), dee de oceaon roontelum d'n Eerd veurstèlt, dee door 'nen T in 't midde weurt opgedeild in de drein bekinde contininte oet deen tied (d'n Awwe Wereld)

D'n Awwe Wereld (vaan 't Latien Mundus vetus) is de verawwerden term vaan Afro-Eurazië, geïntroduceerd door Europeane nao 1493, wie zie bezej krege vaan 't bestoon vaan de Amerika's. D'n term weurt gebruuk um te verwieze nao 't feit tot 't 'n breidgedrage gedachte goof in Europa tot de ganse wereld bestoond oet Afrika, Europa en Azië en tot in de 16e iew 't bezej oontstoond tot e groet deil vaan de wereld nog gaaroet neet bekind waor veur de Europeane: deze wereld - Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Oceanië - woort de Nuie Wereld geneump.

In de conteks vaan de archeologie weurt mèt d'n Awwe Wereld die deile vaan de wereld bedoeld die (indirek) in cultureel contak waore mèt mekaar sinds de Broonstied, wat zörgde veur parallel oontwikkelinge in vreug besjaovinge - mèt naome roontelum de Mediterraonse Zie (Zuid-Europa, Noord-Afrika en 't Middel-Ooste), mer ouch Mesopotamië, Perzië, India, China en deile vaan Sub-Saharaons Afrika (wie Mali).

Dees regio's woorte verboonde mèt mekaar via de Zijrót - die 'n groete impek had op d'n euvergaank vaan de Broonstied nao d'n Iezertied. Dees Zijrót had ouch 'n indirek effek op immatrieel oontwikkelinge op gebeed vaan cultuur, filosofie en relizjie in d'n Awwe Wereld, wat de sjraome leet doen oontwikkele tösse drei belaangrieke cultureel invloojsfere: 't Hellenisme veur 't historisch Weste, 't Zoroastrianisme en de Abrahamistische relizjie veur 't Naobij Ooste en 't Hindoeïsme, Boeddhisme, Confucianisme en Taoïsme veur 't Wied Ooste.