Graffiaot

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De tuingraffiaot

Graffiaot (Dianthus, Nederlands anjer of anjelier) is ’n bloom oet 't gesjlach van de anjerfemilie Caryophyllaceae.

Besjrieving

Graffiaote zint euverblievende of zelde einjaorige, kroedechtige plante mèt sjmaal blajer. De bloomkelk is buusvörmig, vieftallig en aan de oarsjpróng ómgaeve door tweë, veer of zös breij dekblajer. De bloomblaedjes zint meistal gekerf of gesjplete. De bloom haet tieën maeldraoje en tweë sjtampers.

Graffiaote kómme van nature veur in Europa en Azië. Ènkele saorte kómme van nature veur in Zudelik Afrika. De graotste producent van seerplante is allewiel aevel Colombia.

In 't verleje woort de gaffiaot in de genaeskunde gebroek biej maagklachte en kaorts. Allewiel wirt ze veurnamelik es seerplant gebruuk.

Saorte (selectie)

In Nederlandj en Belsj kómme of kaome de volgende saorte veur:

• Kartuizer graffiaot (Dianthus carthusianorum)
• Prachgraffiaot (Dianthus superbus - in Nederland in 't wildj oetgesjtórve vanaaf 1905)
• Ruuge graffiaot (Dianthus armeria)
• Sjteingraffiaot (Dianthus deltoides)

Ènnige anger saorte:

• Alpegraffiaot (Dianthus alpinus)
• Chinese garffiaot (Dianthus chinensis)
• Rotsgraffiaot (Dianthus gratianopolitanus)
• Tuingraffiaot (Dianthus caryophyllus)
• Zandjgraffiaot (Dianthus arenarius)
• Graasgraffiaot (Dianthus plumarius)

De gesjlachte pekanjer (Lychnis) en mantjelgraffiaot (Petrorhagia) zint feitelik gein graffiaote.

Ecologie

Graffiaote zint waardplante veur ónger meë: de witbandj-silene-uul (Hadena compta), de Tweëkleurige parelmoervlinder (Melitaea didyma) en de gevorkde silene-uul (Sideridis rivularis).

Graffiaot es symbool

Roaj graffiaot

• In de Middeleëuwe waas de graffiaot 't symbool veur Maria, de moder van Jezus.
• In de iconografie is ein roaj graffiaot 't symbool van de verloving.^[1]
• Allewiel gèldj ein roaj graffiaot es symbool veur de arbeidersbewaeging.
• In Portugal symboliseert de roaj graffiaot ouch de Anjerrevelutie

Witte graffiaot

• Prins Bernhard der Nederlanden droog ein witte graffiaot in 't knoupsgaat van zien börgerkestuum. Ouch waas de witte graffiaot 't symbool van 't Prins Bernhard Fonds. Allewiel wirt door veterane es symbool ein witte graffiaot gedrage op de Nederlandse Veteranedaag, es eërbetoan aan de prins.

Etymologie

’t Limburgs woord graffiaot is aafgeleid van ’t Franse girofle = kroednagel en ’t dao-oet óntsjtaone Midde-Nederlands woord garoffel. Meugelik haet de geur van de graffiaote, dae op dae van 'ne kroednagel liek, aan dees naamgaeving biejgedrage. ’t Meërvoud is graffiaote en haet de beteikenis van hènj mèt ’n verwiezing nao griepe.

De vruch van alle graffiaote of Caryophyllaceae is 'n mèt tènj ópsjprèngende doasvruch, die sjterk geliek óp 'ne gróffelsnagel. In 't Duutsj neump me dees femilie dan ouch nelke en in 't Limburgs graffiaot. De femilienaam sjtamp van de Latiense naam „caryophyllon“, dae weer aafsjtamp van 't Griekse „karyophyllon“, womit me verwees nao de gróffelsnagel (Syzygium aromaticum), 'ne Myrteplantj (Myrtaceae).

Gezègkde

• Blief mèt dien graffiaote dao van aaf – Nederlands: Blijf met je handen daarvan af.

Foto’s

• 
  Chinese graffiaot (Dianthus chinensis)
• 
  Pinkster graffiaot (Dianthus gratianopolitanus)
• 
  Hainburger vaergraffiaot (Dianthus lumnitzeri)
• 
  Dianthus petraeus
• 
  Bosgraffioat (Dianthus segueri ssp. glaber)
• 
  Late vaergraffiaot (Dianthus serotinus)
• 
  Sjteingraffiaot (Dianthus sylvestris)
• 
  Dianthus armeria
• 
  Dianthus barbatus
• 
  Dianthus carthusianorum
• 
  Dianthus caryophyllus
• 
  Dianthus plumarius
• 
  Dianthus superbus
• 
  Dianthus japonicus