Kaardebol (groate)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De Zaodbol van krets of de groate kaardebol

Wille kaardebol of krets (Dipsacus sylvestris en/of Dipsacus fullonum) ies 'n (wil) plant oet de kamperfoeliefamilie. Dao zint waal 15 soorte kaardebolle. De naam kaarde geit truuk nao 't Latiense cardu, wat distel beteikent, meh óndanks dat de plant euveral sjtekele haet ies 't gein distelsoort. Dipsa kump oet 't Grieks en beteikent doorsj. De sjtand van de blaar ies zoadanig dat ze 't water optimaal kènt gebruke: 't verzamelt ziech in de oksel.

Kènmerk en gebruuk

'n Kènmerk van de plant ies de sjtekelige zaodbol, woamèt in vreuger jaore wöl en liene (vlas) woort gevold en gekemp, In Zuud-Limburg en ouch op 't Belsj woort daoveur 'n gekweekde soort kaardebol (de Dipsacum fullonum) geteeld veur de textielindustrie. In Soiron (Belsj) sjteit 'n druègsjuur, oet 1836, neve 't kèsjtièl. In vreuger jaore, toen de textielindustrie in 't dörpke nog bleujde, woorte hie de kaardebolle opgesjlage en gedruèg. Mèt die kaardeböl woort de wöl gekemp. De veurgevel van dees sjuur haet miè es 90 ventilatieloker. De textielindustrie besjtóng oet sjpinnerieje en weverieje.

Ouch gebruukde me de sjtekelbol veur kanne en kroeke oet te kretse en zuver te poetse. Daovandan de naam krets(e). Mèt 't water probeerde me 'n sjoan huid te kriege, tege vlekskes en sjproete. Hekse zouwe ziech mèt de böl de haore gekemp höbbe.

Krets ies 'n deursjtige plant

Dipsacus fullonum

Christeleke symboliek

De kaardebol herinnert aan 't lieje van Christus en de martelaere: "Wiemiè lijd hun weurt aangedoon, wie hoager ze greuje".^[1]

Soorte

In Nederland en Belsj kènne v'r:

• de Groate of wille kaardebol mèt de Limburgse volksnaam: kretse of vollersjkroed
• de Kleine kaardebol, (Dipsacus pilosus) mèt de Limburgse naam: wil kem

De versjillende name van de plant wieze nao 't uterlik van de zaodbol of nao 't gebruuk.