Màstice de Scîo

O màstice de Scîo (Μαστίχα in grêgo modèrno, Mastícha) o l'é 'na rexìnn-a ricavâ da-a ciànta do lentìsco. Conosciûo co-o nómme de lâgrime de Scîo ascì, o l'é 'na produçión tìpica de l'îzoa grêga co-o mæximo nómme e, cómme de âtre rexìnn-e naturâli, o l'é prodûto in "lâgrime" ò stìsse.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O màstice de Scîo

O màstice o l'é espùlso da de gandùgge rexinôze di èrboi de lentìsco, pe vegnî, da sécco, di menìssi de rexìnn-a traslùcida ch'i se sfregóggian. A rexìnn-a, quand'a l'é giasciâ, a vêgne 'na gómma da-a tìnta giànca ciæa e òpâca, da-a conscisténsa ciù ùmia. A-o coménso o gùsto màstice o l'é amâo ma, dòppo 'n pö, o relasciâ 'n savô rinfrescànte ch'o s'asoméggia a quéllo do pìn e do çéddro^[1]

Stöia

Etæ antîga

Inte l'Antîgo Egìtto o màstice o l'é stæto dêuviòu, scìnn-a da l'época do Nêuvo Régno, cómme làcca inte de vernîxe giâne ò néigre, co-a rexìnn-a che, pi-â seu produçión, a vegnîva rescâdâ a de âte tenperatûe. A prezénsa do màstice a l'é testimoniâ inte l'ànno setén do régno de Hatshepsut e, de probàbile, o ne vegnîva da-a tæra de Punt, dond'o l'êa prodûto^[2]. Pe de ciù, a-o mànco da-o tèrso perîodo de mêzo^[3] e scìnn-a l'etæ tolemàica^[4], o màstice o l'êa dêuviòu tànto pò-u procèsso de mumificaçión che into kyphi, mescciûa d'incénso dêuviâ inti rîti religiôxi^[3].

A-Amàrna l'é stæto trovòu, tra ciàppi de copétte de produçión locâle, de tràcce de màstice e d'incénso, co-a rexìnn-a ch'a ghe vegnîva portâ inte de giâre cananêe che, da-e anàlixi di seu conponénti, pàn vegnî da-a Palestìnn-a. Into detàggio gh'é de giâre marcæ co-a scrîta snṯr, de sòlito tradûta con "incénso" ma ch'a poriéiva indicâ o màstice ascì^[4].

O comércio do màstice o l'é ancón testimoniòu da-o famôzo ritrovaménto do coscì dîto stràcoo de Uluburun, dónde gh'é de giâre che fòscia contegnîvan a rexìnn-a do lentìsco^[4][5], e scìnn-a da-e Sâcre Scritûe (spécce inta Génexi e da l'Ezechiêle), dónde l'é mensonòu 'na caravâna d'Ismaelîti che da Galaad a l'à portòu in Egìtto do tragacànto, do màstice e do labdàn.

Etæ clàscica

A coltivaçión do màstice de Scîo a l'é testimoniâ da a-o mànco 2.500 ànni e, into detàggio, a pòula màstice a ne vegniéiva da-o grêgo μαστιχάειν, masticháein, ch'o veu dî "rogiâ i dénti". A prìmma mençión conosciûa de "lâgrime" de màstice a l'é fæta da l'Ipòcrate de Côo, ch'o scrîve de cómme o e dêuviâva cóntra i problêmi de digestión e pe rinfrescâ o sciòu. Tra i âtri outoî che pàrlan da rexìnn-a do lentìsco gh'é ancón l'Eròdoto, o Teofràsto, o Galêno e o Dioscòride Pedànio, inta seu òpia De materia medica.

O màstice o l'é stæto trovòu inte vàrie tónbe grêgo-române, inta càscia de 'na dónna de Milàn do sécolo III-IV e scìnn-a inte unn-a de 'n figeu a Arrington, into Régno Unîo^[4].

I Români dêuviâvan o màstice, insémme a l'amê, a-o péive e a de êuve, pe fâ o vìn aromatizòu dîto conditum paradoxum. Inti ànni da dominaçión bizantìnn-a de l'îzoa o comèrcio do màstice o l'êa sott'a-o monopòlio de l'inperatô.

Perîodo zenéize

A prìmma produçión scistemàtica do màstice a l'é stæta però inandiâ da-i zenéixi che stâvan into Levànte, tànto che, insémme a l'aûme de Fêugge, o l'êa fîto vegnûo o tràfego ciù inportànte inte moén da Maónn-a, ch'a n'àiva o monopòlio. Pe avardâ i seu interèsci, a Maónn-a a l'àiva institoîo di ofiçiæ con l'incàrego d'arechéugge a rexìnn-a, ciamæ officiales super recollectis masticis, ciù che quéllo de distriboîla tra i sòcci. Da produçión se controlâva inte 'n mòddo stréito a quantitæ vendûa in sciô mercòu, de mòddo da tegnî 'n prêxo ciù èrti, con l'ecedénsa ch'a l'êa conservâ inti magazìn ò adreitûa bruxâ^[6].

A véndia do màstice a l'êa vietâ a-i privæ, tànto che gh'êa di duganê apòsta, dîti persequitores, che controlâvan tùtti i bàrchi in parténsa. A giustìçia a prevedéiva de gròsse pénn-e pe-i sfrouxadoî, ch'arivâvan scìnn-a l'anputaçión de bràsse ò a-a fórca^[7].

A produçión do màstice a l'êa, de média, de 430 quintâli e a l'êa divîza inte træ partîe in sciâ bâze da destinaçión: ciù ò mêno 120 quintâli êan destinæ a-i mercoéi do Mediterànio de Ponénte, 114 a quélli d'Arménia, Cîpro, Rödi, Egìtto e Scìria (co-i Giustiniéin ch'àivan di fóndeghi a Lusciàndria e a Damàsco) e i ùrtimi 200 ch'êan vendûi in scî âtri mercoéi do Levànte, màscime in Àzia Minô, Grêcia, Costantinòpoli e Crimêa. De régola, ciaschedùnn-a de partîe a l'êa acatâ in blòcco pe 'n perîodo da tréi a dêx'ànni da comerciànti ò asociaçioìn dedicæ a-o tràfego do màstice, che pagâvan a respîo a-a Maónn-a ògni sêi méixi, con de farfàlle træte in sce Cîpro ò Zêna. Fêua che i prìmmi ànni, quand'o l'êa stæto lasciòu lìbero de cangiâ, a-i 19 d'agósto do 1407 o prêxo do màstice o l'é stæto fisòu a 45 frànchi pe quintâle, co-ina réndia média de 19.530 frànchi a l'ànno e dónca 'n dividéndo de tòsto 1.500 frànchi pe doòdêno. Into sécolo XVI, co-a produçión ch'a s'êa amermâ a 300 quintâli, o prêxo o l'é stæto portòu a 100 ducàtti a quintâle, co-ina réndia de 30.000 ducàtti in tùtto pe 2.300 ducàtti a doòdêno^[8].

A dominaçión zenéize, duâ pe ciù ò mêno doî sécoli, a l'à portòu a di inportànti cangiaménti inte l'òrganizaçión e inte l'architetûa di vilàggi do màstice. Pe avardâ o monopòlio inta produçión e into comèrcio do màstice e comunitæ de contadìn són stæte òrganizæ inte di pàixi picìn e fortificæ, ascôxi da-o mâ. E miâge estèrne de câze àivan 'na fonçión difenscîva, tànto che pò-u sòlito gh'àivan 'na sôla intrâ e de tôre de diféiza in scî cànti. Pe de ciù, a-o céntro d'ògni pàize gh'êa 'n'âta tôre dónde refugiâse in câxo de necescitæ^[9].

Da-i Tùrchi a-a giornâ d'ancheu

Comensòu do 1566 o contròllo òtomàn in sce l'îzoa, o màstice o l'à de lóngo avûo 'n gràn valô, tànto che gh'êa a condànna de l'ezecuçión pe quélli che l'avéssan aröbòu. Scìnn'a-o nómme tùrco de l'îzoa, Sakız Adası, o veu dî pròprio "îzoa da gómma". A sto perîodo chi remónta l'introduçión do procèsso pe òtegnî di licôri digestîvi a bâze de màstice, scìmili a-o modèrno mastichato, che za inti ànni prìmma da rivoluçión françéize êan bén bén conosciûi cómme elixìr "grêghi".

A mastichochoria a l'à patîo di gròsci dànni inte l'incéndio de l'Agósto do 2012, ch'o l'à bruxòu i bòschi de lentìsco goastàndo a produçión do màstice. Da-o 2014 a coltûa tradiçionâle da mastika a l'é iscrîta a-o patrimònio colturâle inmateriâle de l'umanitæ de l'UNESCO^[10][11].

Produçión

• 
  Ciantìnn-e de lentìsco
• 
  Stìssa de màstice ch'a pénde da 'n ràmmo
• 
  Do màstice apénn-a arecugéito
• 
  Do màstice netezòu e prónto a l'ûzo

A produçión do màstice a l'é 'n'ativitæ ch'a dûa pe tùtto l'ànno. L'arecugéita, conosciûa cómme kentos, a coménsa a-o prinçìpio de Lùggio pe anâ avànti scìnn-a l'inìçio d'Òtôbre. A l'inprinçìpio bezéugna netezâ o terén in gîo a-i èrboi de lentìsco, covrìndolo co-o carbonòu de càlcio, in materiâle inèrte. Da quéllo moménto, ògni 4-5 giórni, o teu o l'é segnòu con 5-10 tàggi, de mòddo chi-â ciànta a relàsce a rexìnn-a. L'é da quéste stìsse trasparénti, che péndan da-i teu e che lûxan a-o Sô, che o màstice o l'à pigiòu o sovranómme de "lâgrime de Scîo"^[12].

Pasòu 15-20 giórni i prìmmi cristàlli de rexìnn-a vegnûa dûi a-o pónto de crovâ in tæra. I contadìn coménsan dónca a-arechéugge i tòcchi de màstice sécco e o netézan con ægoa de vivàgna, co-o travàggio de politûa da l'ænn-a ch'o dûa pi-â ciù pàrte de l'invèrno. O netezâ do màstice o l'é 'n procèsso ancón fæto a màn, a-a giornâ d'ancheu regolòu da-e dispoxiçioìn de l'Asociaçión di Coltivatoî do Màstice. Ciù che o màstice da giasciâ, gh'é a produçión de l'êuio de màstice ascì^[12].

Mastichochoria

A-o 2018, inte l'îzoa gh'êa ancón vintiquàttro mastichochoria, sàiva a dî "pàixi do màstice", dónde l'anâva avànti a produçión do màstice. Into detàggio, a produçión de màstice a Scîo a l'é protètta cómme prodûto alimentâre tìpico de l'Unión Eoropêa e a l'é controlâ da 'na coperatîva, l'Asociaçión di Produtoî da Gómma de Màstice de Scîo (Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου in grêgo modèrno).

St'asociaçión chi a l'é 'na coperatîva de segóndo livéllo ch'a travàggia cómme òrgano de raprezentànsa de vìnti coperatîve primâie, spantegæ pe-i vintiquàttro vilàggi do màstice^[13], e ch'a l'à o fìn de promêuve o màstice de Scîo in Grêcia e into rèsto do móndo^[14]. Pe de ciù, l'é stæto inandiòu 'n muzêo in sciâ seu coltivaçión, o Muzêo do Màstice de Scîo, ch'o fà védde a stöia e a técnica da produçión do màstice, insémme a-i seu ûxi a-a giornâ d'ancheu^[15][16].

Turchîa

Inta penîzoa tùrca de Pasàrgo (Çeşme in tùrco), a éutto mìggia nàotiche da Scîo, gh'é de lóngo stæto 'na produçión picìnn-a de màstice, permìssa da-o clìmma tòsto pægio a quéllo de l'îzoa^[17]. A TEMA, in'organizaçión tùrca pi-â riforestaçión, a l'à inandiòu inta región de ativitæ pe protézze e ciànte de lentìsco, ciantàndone ascì de nêuve. Con sto progètto chi, tra o 2008 e o 2011, l'é stæto ciantòu ciù de 3.000 èrboi de lentìsco in sce 149 etâri de terén, in coperaçión con l'Institûto de Tecnologîa de Smìrne^[18].

Ûxi

Prodûti grêghi a bâze de màstice: in licôre, ina gómma da giasciâ e de l'halva

Cuxìnn-a

Into Mediterànio de Levànte o màstice o l'é dêuviòu pe chìfari, gelâti e di âtri dôsci. In Scìria o l'é azónto inta booza, ina spécce de gelâto, méntre in Turchîa o l'é dêuviòu inte vàrri dôsci cómme o lokum e o dondurma, inte di bonétti cómme o sütlaç, o salep, o tavuk göğsü, a mamelika e ancón inte çèrte bevànde analcòliche. O sciöpo de màstice o l'é pò-u sòlito azónto into cafè tùrco tìpico da còsta in sciô Mâ Egêo. In Grêcia o l'é fæto co-o màstice di licôri cómme o Mastika (ò Mastichato), de confetûe dîte ypovríchio (υποβρύχιο, "sotomarìn"), de bevànde, de gómme da giasciâ, di dôsci, do pàn e do formàggio ascì. O l'é pöi dêuviòu pe stabilizâ o loukoumi e o gelâto.

Into Maghreb o màstice o l'é pàrte da preparaçión de vàrie tórte, dôsci e pastiçìn, ciù che servî cómme stabilizànte inte scciumétte e into nougat. Into Maròcco o màstice o l'é dêuviòu pe cuxinâ de pitànse afumæ.

Un di ûxi ciù antîghi do màstice o l'é quéllo de gómma da giâscia, tànto da êse pròpio o nómme pe indicâ i cióngai inte vàrie léngoe, e, into detàggio, o l'é vendûo sorviatùtto in Scîria, Lìbano, Turchîa e Grêcia.

Religión

Segóndo çèrti studiôxi a ciànta do màstice a l'é da indentificâ co-o bakha mensonòu inte Sâcre Scrîtûe. Into detàggio, bakha a pâ 'na pòula ch'a ne vêgne da l'Ebràico בכא, sàiva a dî "ciànze", co-in ciæo riferiménto a-e "lâgrime" prodûte da-a ciànta do lentìsco. Pe de ciù, inte di antîghi tèsti de l'halakha ebràica, o màstice o l'é indicòu cómme 'n remédio pò-u sciòu ch'o spùssa, tànto da êse permìsso con sto ûzo chi into giórno do shabbat^[19].

De lóngo pe-i ûxi religiôxi, o màstice o l'é ancón 'n ingrediénte do crìsma, l'êuio sànto dêuviòu pe l'onçión da-a Gêxa Ortodòssa.

Âtri ûxi

O màstice o vén dêuviòu scìnn-a inte çèrte vernîxe, màscime quélle pe protézze e conservâ i negatîvi fotogràfichi^[20]. O màstice o l'é ànche 'n ingrediénte de profùmmi, cosmétichi, savoìn, êui e loçioìn. Inte l'Antîgo Egìtto o servîva pe l'inbalsamatûa. Inta seu fórma sécca, o màstice o peu êse dêuviòu, coscì cómme a rexìnn-a de Boswellia, inta produçión de l'incénso.