Јосип Јелачиќ

Јосип Јелачиќ Бужимски (16 октомври 1801, Петроварадин – 20 мај 1859, Загреб) бил хрватски бан, австриски генерал и фелдмаршал, еден од најзначајните хрватски политичари и војсководачи во 19 век. Познат е по својата улога во револуцијата од 1848 година, борбата против унгарските востаници и укинувањето на кметството во Хрватска, што го направило национален херој во Хрватска.

Бан Јосип Јелачиќ

Ран живот и образование

Родната куќа на бан Јосип Јелачиќ

Јосип Јелачиќ е роден во Петроварадин (денес дел од Нови Сад, Србија), во благородничко хрватско семејство. Неговиот татко, Фрањо Јелачиќ, бил подмаршал во австриската војска и заповедник на Славонската воена краина, а мајка му била Ана Портнер. На осум години, Јелачиќ се запишал во Терезијанската воена академија во Виена, каде учел 11 години, покажувајќи интерес за географија, историја, реторика и странски јазици. Иако немал формално воено образование, во 1819 година бил назначен за поручник во австриската војска.

Воена кариера

Јелачиќ служел во различни делови на Хабсбуршката монархија. Од 1825 до 1830 година бил оберлајтнант во Галиција, а од 1831 година, како капетан, служел со огулинската граничарска пуковнија во Италија. Во 1837 година станал аѓутант на намесникот во Далмација. Неговата кариера напредувала брзо: во 1841 година станал потполковник, во 1842 година полковник, а во 1848 година бил унапреден во генерал-мајор, подмаршал и генерал на артилеријата.

Бан на Хрватска

Во март 1848 година, за време на револуциите во Хабсбуршката монархија, Јелачиќ бил назначен за бан на Хрватска и Славонија и главен заповедник на војската во Хрватска и Славонската воена краина. Назначувањето било одлучено во Виена на 16 март, а царскиот указ бил потпишан на 23 март. Неговото назначување било потврдено на народна скупштина во Загреб на 25 март, иако изборот бил формален. Во јуни 1848 година, Јелачиќ бил свечено устоличен за бан во Загреб.

Како бан, Јелачиќ се соочил со сложена политичка ситуација. Под влијание на хрватската демократска левица, предводена од личности како Иван Кукуљевиќ, тој се прикажал како поддржувач на националната слобода и демократијата. Хрватскиот Сабор го прогласил за диктатор со суверена власт, независна од Виена и Пешта, за да се заштитат хрватските интереси. Тој ги прекинал односите со унгарската влада и повел војна против унгарските револуционери во 1848 година, водејќи ја хрватската војска во битки, вклучително и кај Пакозд и Швехат.

Реформи и наследство

Едно од најзначајните достигнувања на Јелачиќ било укинувањето на кметството во Хрватска на 25 април 1848 година, што го ослободило селанството од феудалните обврски и му донело голема популарност. Тој, исто така, се залагал за зачувување на хрватскиот јазик и култура, воведувајќи го хрватскиот јазик во администрацијата и училиштата.

По поразот на унгарската револуција во 1849 година, Јелачиќ останал лојален на Хабсбуршката монархија, но бил разочаран од воведувањето на неоабсолютизмот и ограничувањето на хрватската автономија. Во 1850 година бил унапреден во фелдмаршал, но неговото здравје почнало да слабее. Во 1855 година, поради болест, се повлекол од активна служба.

Смрт

Погребната поворка во Загреб

Јосип Јелачиќ починал на 20 мај 1859 година во Загреб. Неговото тело било изложено во катедралата во Загреб, а погребот бил проследен со големи почести. Денес, тој е симбол на хрватскиот национален идентитет, а неговиот споменик на плоштадот Бан Јелачиќ во Загреб е едно од најпрепознатливите обележја во Хрватска.