Џелат

Џелат, погубник, главосек, главорез или поретко палач — лице што извршува смртна или телесна казна. Во преносна смисла, поимот се користи како синоним за зборовите „непријател“, „крвник“, „мачител“, „тиранин“.^[1][2] Во XXI век, ова занимање сѐ уште се практикува како и обично во САД, Саудиска Арабија и други земји, главно во Азија.

Санкт Петербург. Музејската поставка покажува џелат во Петропавловската тврдина

Етимологија

Зборот „џелат“ доаѓа во македонскиот јазик од турското cellat, преку арапското jallād.

Историја

Улогата на џелат постоела уште во Стариот Египет. Во Стара Грција, од осудените на смрт се очекувало да си го одземат животот во затвор пиејќи отров. Во Стариот Рим, робовите и странците биле погубувани од касап (латински: carnifex), додека римските граѓани биле убивани од службеници наречени ликтори.

Во Западна Европа, професионалните погубници не биле спомнати во историските записи сѐ до X век. Во текот на раното средновековие, судовите вообичаено им дозволувале на злосторниците да плаќаат отштета на своите жртви или нивните семејства наместо да добијат смртна казна. Меѓутоа, луѓето што извршиле тешки злосторства против црквата, кралот или моќните владетели сè уште биле осудени на смрт.

Според стариот германски закон, погубувањата понекогаш ги извршувале самите судии, најмладиот член на судот, обвинувачот, па дури и еден од соучесниците на злосторникот. Во други случаи, судскиот извршител бил одговорен за осигурувањето на извршување на пресудата, иако не е јасно дали тој самиот го извршил извршувањето или само го надгледувал. Злосторниците што се согласиле да станат џелати често биле поштедени од сопствените смртни казни.^[3]

Со текот на времето, џелатот станал назначен службеник што работи за судовите, одговорен за извршување на погубувања и казни во име на владетелот. Во Германија, џелатите биле добро платени вработени во градот. На пример, џелатот од Нирнберг, Франц Шмит (1578 — 1617), заработувал 50 флорини годишно, што било повеќе од свештеник или учител.

Занимањето џелат често се пренесувало од татко на син, создавајќи цели семејства наследни џелати, како што е семејството Сансон во Франција.