Административна поделба на Отоманското Царство

Административната поделба на Отоманското Царство претставува територијална поделба заснована на воената администрација но со цивилна управа. Оваа поделба не ги опфаќала вазалните и потчинетите држави.

Карта на Отоманското Царство во 1900 г.

Постоеле два вида на територијална организација. Првиот вид се однесува на првобитната организација кој се развивала паралелно со развојот на Отоманското Царство, а другиот вид се појавил после големите административни реформи во 1864 година.

Првобитна организација

Првобитната организација има свои корени уште во времето на настанувањето на Отоманското Царство, како вазална држава на Селџуците (Uç Beyliği) во централана Анадолија.

Проширувањата настанале врз основа на веќе постоечката административна структура на селџучкиот систем, во која наследните владеачи на овие територии ја имале титулата бег. Овие бегови (локални водачи) продолжиле да владеат под сузеренство на Отоманските султани. Титула бег од тогаш не се однесувала само на постоечките и поранешните владеачи туку и на новите управници кои султанот ги поставувал на местото на оние кои ги разрешувал.

Отоманското Царство на почетокот било поделено на суверени санџаци и санџаци доделени на султановите синови. Со санџаците управувале санџак-бегови, воени управници кои добивале од страна на султанот знаме, или барјак таканаречен санџак. Како што се ширело царството низ Европа, се појавила потреба за формирање на нови административни единици од повисоко ниво. За време на владеењето на Мурат I (владеел од 1359-1389), беглер-беговите биле одредувани да управуваат со Румелија, т.е. со европскиот дел на царството.

После формирањето на беглер-беглуците, санџаците станувале второстепени административни единци. Беглер-беговите покрај тоа што имале обврска да управуваат со доделената територија, биле и команданти на сите воени трупи на својата територија.

Првостепени административни единици

Ејалети 1299-1609

Од средината на XIV век па до крајот на XVI век, настанал само еден беглер-беглук - Караман.

Ејалети настанати пред 1609

Ејалетите кои настанувале пред 1609 и ејалетите кои настанале после 1609 се:

• Абхазија (1578-?)
• Ахишка (околу 1603-?)
• Дагистан (1578-?)
• Туманис (околу 1584-?)
• Ганџа (околу 1588-1604)
• Гори (околу 1588-?)
• Ѓаник (1594-1598)
• Кахети (околу 1578-?), кахетскиот крал станал наследен бег
• Лори (околу 1584-?)
• Молдавија (само 1595)
• Начиван (околу 1603)
• Поти (1579-?)
• Сана (1567-1569)
• Шемаха (околу 1583)
• Зигетвар (околу 1596), подоцна префрлен на Кањижа.
• Ширван (1578-1604)
• Тебриз (1585-1603)
• Тифлис (1578-1586)
• Влашка (само 1595)
• Ереван (1583-1604)
• Зебид (1567-1569)

Ејалети во 1609

Отоманско Царство, 1481-1683

Освојувањата на Селим I и Сулејман I во XVII век значеле потреба за нови административни единици. До крајот на втората половина од XVII век имало 42 ејалети, како што тогаш се нарекувале беглер-беглуците.

Во следната табела е прикажана административната поделба од 1609 година.

Вилает	Турски назив	Воспоставен	Денешна локација
Абисинија	Habeş	околу 1554	Саудиска Арабија, Судан, Еритреја, Сомалија	Му припаѓале области од двете страни на Црвеното Море. Го нарекувале и "Мека и Медина".
Адана	آضنه Ażana (Adana)	околу 1608	Турција
Џезаир (Егејски архипелаг)	Cezayir	средина на 1500-те	Грција
Халеп	حلب Ḥaleb (Halep)	околу 1516-1521	Сирија, Турција
Џезаир Карп	جزاير غرب Cezâyîr-i Ġarb (Cezayir Garp)	1519	Алжир
Анадолски	Anadolu	околу 1365	Турција
Багдадски	بغداد Baġdâd (Bağdat)	1535	Ирак
Басра	بصره Baṣra (Basra)	околу 1552.	Ирак, Кувајт
Босански	Bosna	околу 1520-те	Босна и Херцеговина, Хрватска, Србија, Црна Гора
Будински	Budin	1541	Унгарија, Хрватска, Србија
Кипарски	قبرص Ḳıbrıṣ (Kıbrıs)	1571	Кипар, Турција	од околу 1660-1703 и 1784 па натаму, дел од вилаетот на Егејскиот архипелаг (Џезаир)
Дијарбекир	دياربكر Diyârbekir (Diyarbakır)	1515	Турција, Ирак
Егир	اكر Egir (Eğri)	1596	Унгарија
Египет (Мисир)	مصر Mıṣır (Mısır)	1517	Египет, Израел, Јордан, Саудиска Арабија
Ерзурум	Erzurum	околу 1514-1534	Турција
Ал-Хаса	Lahsa	околу 1579	Саудиска Арабија
Кефе	Kefe	околу 1581	Украина, Русија
Кањишки	Kanije	1600	Унгарија, Хрватска
Карамански	Karaman	околу 1470	Турција
Карс	Kars	1579	Турција, Грузија
Мараш	Maraş, Dulkadır	околу 1522	Турција
Мусул	Musul	касни 1500-те	Ирак
Рака	Rakka	касни 1500-те	Сирија, Турција, Ирак
Румелиски	Rumeli	околу 1365	Бугарија, Грција, Република Македонија, Албанија, Србија, Црна Гора, Турција	Со Анадолскиот, еден од двата првобитни ејалети.
Самше	Çıldır	околу 1579	Грузија, Турција
Шеризор	Şehrizor	средина на 1500-те	Ирак, Иран
Силистриски	Silistre	околу 1599	Бугарија, Романија, Молдавија, Украина
Шивас	Sivas	ране 1500-те	Турција
Сириски	Şam	1516-17	Сирија, Либан, Израел, Палестина, Јордан, деол од Турција и дел од Ирак
Темишварски	Tımışvar	1552	Романија, Србија, Унгарија
Трабзон	Trabzon	касни 1500-те	Турција, Грузија	исто така познат како Требизондски вилает
Триполи (Источен Триполи)	Trablus-ı Şam (Trablusşam)	околу 1570	Либан, Сирија
Триполитанија (Западен Триполи)	Trablus-ı Garb (Trablusgarp)	1551	Либија
Туниски	Tunus	1574	Тунис
Вански	Van	1548	Турција
Јеменски	Yemen	1517-18, 1539	Јемен, Саудиска Арабија

Ејалети кои настанале 1609-1683

• Крит (1669/70– )
• Мора (1620–1687) и (1715–1829)
• Подолија (само 1674–1699)
• Сидон (1660– )
• Ујвар (1663–1685)
• Варад (1661–1692)

Ејалети кои настанале 1683-1864

Второстепени административни единици

Вилаетите биле поделени на санџаци со кои управувале санџак-бегови. Некои, како Муташарифатскиот санџак (Ерусалимски), не биле дел од ниту еден вилает. Санџак-беговите служели и како воени командири со своја коњица од својот санџак. Некои вилаети (како Египтскиот, Багдадскиот, Абисинискиот и Ал-Хасанскиот) не биле поделени на санџаци.

Административна реформа од 1864 година

Како што слабеело Отоманското Царство, административната структура била разнишана. Со Отоманскиот закон од 1864 направена е реформа на административната поделба на царството во која ејалетите станале мали вилаети со кои управувале валии. Вилаетите биле поделени на санџаци, муташарифати и вазални држави како што биле Србија, Романија и Црна Гора, кои останале надвор од овој административен систем.

Вилаети од 1877

Западни:

• Босна (Bosna)
• Подунавски (Дунав) (Tuna), прв вилает формиран во 1864
• Једирне (Edirne), исто така нарекуван и Адријанополски
• Истанбул (İstanbul), исто така нарекуван и Цариградски
• Јанина (Yanya)
• Чаталџа (Çatalca) автономен санџак, не е вилает (Çatalca Sancağı)
• Кипар (Kıbrıs) остров со посебен статус (Kıbrıs Adası)
• Косово (Kosova)
• Крит (Girit)
• Манастир (Manastır), исто така нарекуван и Битолски 1873/74 (бил укинат 1878, а повторно бил обновен во 1879)
• Мека (Mekke) автономен шарифат, не е вилает (Mekke Şerifliği)
• Мосул (Musul) од 1879.
• Планина Либан (Cebel-i Lübnan [Cebeli Lübnan]) муташарифат на Бејрут, не е вилает (Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığı)
• Салоника (Selanik), исто така нарекуван и Солунски 1867
• Сервија санџак (Serfije, Servia), не е дел од вилает
• Сирија (Şam), исто така нарекуван и Дамаски
• Сисам (Sisam) остров со посебен статус (Sisam Beyliği)
• Скадар (İşkodra)
• Софија (Sofya)
• Триполитанија (Trablusu-Garb [Trablusgarp])
• Тунис (Tunus) автономен елает, со него владееле наследни бегови (Tunus Eyaleti)
• Херцеговина (Hersek)

Анадолија:

• Адана (Adana)
• Ајдин (Aydın)
• Анкара (Ankara)
• Бига (Biga) автономен санџак, не е вилает (Biga Sancağı)
• Битлис (Bitlis)
• Ван (Van)
• Џарбекир (Diyarbekır [Diyarbakır])
• Егејски архипелаг (Cezayir-i Bahr-i Sefid [Akdeniz Adaları])
• Ерзурум (Erzurum)
• Халеп (Haleb [Halep])

Источни:

• Багдад (Bağdad [Bağdat])
• Басра (Basra)
• Бејрут (Beyrut)
• Бенгази (Bingazi), автономен санџак, не е вилает (Bingazi Sancağı)
• Дар изор (Deyr-i Zor)
• Египет (Mısır), автономен кадиват, не е вилает (Mısır Hidivliği)
• Измит (İzmid [İzmit]), автономен санџак, не е вилает (İzmid Sancağı)
• Јерусалим (Kudüs-i Şerif) муташарифат, не е дел од ниеден вилает (Kudüs-i Şerif Mutasarrıflığı)
• Карпут (Mamuret-ül Aziz [Mamuretülaziz])
• Кастамону (Kastamonu)
• Конија (Konya)
• Хиџаз (Hicaz)
• Худавендигар (Hüdavendigar), исто така нарекуван и Бурсански
• Шивас (Sivas)

Вилаети 1915

После Танзимат реформите од 1885, малоазиската област со кое управувало Отоманското Царство е поделена на 15 вилаета, едан санџак и едан утершафлик на Цариградскиот вилает (и двата од азиската страна на Босфор). Секој вилает бил поделен на неколку санџаци.

Западни:

• Независни вилает Дарданели
• санџак Усчудар

Анадолија:

• Измирски вилает, поделен на санџаците Маниса, Измир, Ајдин, Денизли, Ментезе
• Бурсански вилает, поделен на санџаците Баликесир, Бурса, Ердогул, Кјутахја и Афион
• Конја вилает, поделен на санџаците Бурдур, Хамид абад, Аталија, Конија и Нигде
• Вилает Кастамону, поделен на санџаците Болу, Чанкири, Кастамону и Синоп
• Анкарски виалет, поделен на санџаците Анкара, Киршехир, Ѓозгат и Кајшери
• Аданански виалет, поделен на санџаците Исел, Адана, Козан, Османија
• Шиваски виалет, поделен на санџаците Шивас, Токат, Амасја и Себинкарахисар
• Трабзонски виалет, поделен на санџаците Самсун, Трабзон, Џумушхан и Лазистан
• Ерзурумски виалет
• Бутлиски виалет, поделен на санџаците Муш, Генк и Ширт
• Вански виалет, поделен на санџаците Ван и Хаќари
• Независен Измитски мутершафлик

Источни:

• Мосулски вилает, поделен на санџаците Мосул, Шехризор и Сулејманијех
• Мамур ул Азизиски вилает, поделен на санџакот Џарбакир и мутершафликот Зор
• Халепски вилает, поделен на санџаците Халеп, Урфа и Мараш

Вилаети 1918

Западни:

• Истанбул

Анадолија:

• Аданански вилает
• Анкарски вилает
• Ајдински вилает
• Битлисски вилает
• Џарбекирски вилает
• Едимански вилает
• Ерзурумски вилает
• Худавендигарски вилает
• Измитски вилает
• Вилает Конја
• Мамурет ел Азизски вилает
• Шивасски вилает
• Трабзонски вилает
• Вански вилает

Источни:

• Мосулски вилает, поделен на санџаците Мосул, Шеризан и Сулејманих

Користена литература

• Colin Imber. The Ottoman Empire, 1300-1650: The structure of Power. (Houndmills, Basingstoke, Hampshire, UK: Palgrave Macmillan, 2002.)
• Halil Inalcik. The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600. Trans. Norman Itzkowitz and Colin Imber. (London: Weidenfeld & Nicolson, 1973.)
• Donald Edgar Pitcher. An Historical Geography of the Ottoman Empire (Leiden, Netherlands: E.J.Brill,1972.)