Бореј

Бореј (Βορέας, Boréas; или Βορρᾶς, Borrhâs)^[1] — грчки бог на студениот северен ветер, бурите и зимата. Иако вообичаено се сметал за северен ветер, римските писатели Аул Гелиј и Плиниј Постариот го сметале Бореј за североисточен ветер, еквивалентно на римскиот бог Аквило или Септентрио.^[2] Бореј е прикажан како многу силен, со насилен темперамент што одговара. Често бил прикажуван како крилест старец или понекогаш како млад човек со разбушавена коса и брада, држејќи школка и носејќи развеана наметка. Најпознатиот мит на Бореј е неговото грабнување на атинската принцеза.

Бореј
Член на Анемои
Грчко-будистички фрагмент од богот Бореј со развеана наметка (velificatio) над главата. Хада, Авганистан.
Бог на северниот ветер, бурите и зимата
Живеалиште	Небо, Олимп
Симбол	школка
Сопружник	Оритија
Родители	Астреј и Еос
Браќа/сестри	Ветрови (Еврус, Нот и Зефир), Фосфор, Ѕвездите, Мемнон, Ематион, Астраеја
Деца	Бореади, Хиона, Клеопатра, Бут, Хемус, Опида, Кипарисија, дванаесет ждребиња
Римски пандан	Акило

Опис

Бореовиот грабеж на Ореитија, апулско црвенофигурно ојнохое, 360 п.н.е., Лувр.

Бореј, како и останатите богови на ветерот, се вели дека е син на Еос, божицата на зората, и нејзиниот сопруг Астреј, спореден бог на ѕвездите.^[3] Според тоа, тој е брат на останатите Анемои (боговите на ветерот), петте богови на ѕвездите и божицата на правдата Астреја.

Бореј бил тесно поврзан со коњите, бурите и зимата. Се вели дека бил татко на дванаесет ждребиња, откако ја добил формата на пастув, од кобилите на Ерихтониј, кралот на Дарданија. Се вели дека тие можеле да трчаат низ жтно поле без да ги газат растенијата. Плиниј Постариот (Природна историја iv.35 и viii.67) сметал дека кобилите можат да стојат со задните нозе свртени кон Северниот ветер и да раѓаат ждребиња без пастув. Грците верувале дека неговиот дом е во Тракија, а Херодот и Плиниј опишуваат северна земја позната како Хипербореја „Зад Северниот ветер“ каде што луѓето живееле во целосна среќа и имале извонредно долг животен век.

Се вели дека од Хиона родила три гигантски хиперборејски свештеници на Аполон. Павсаниј напишал дека Бореј имал змии наместо стапала, иако во уметноста обично бил прикажуван со крилести човечки стапала. Во античката уметност, тој обично е прикажан како брадест постар маж.

Митологија

Ореитија

Бореј ја грабнува Ореитија, околу 500-тите години п.н.е., Археолошки музеј на Делос.

Се вели дека Бореј ја киднапирал Оритија, атинска принцеза, од Илисос. Бореј се заљубил во Оритија и првично се замолил за нејзини услуги, надевајќи се дека ќе ја убеди. Кога ова не успеало, тој се вратил на својот вообичаен темперамент и ја грабнал додека танцувала на бреговите на Илисос. Бореј ја завиткал Оритија во облак, ја силувал, и со неа, Бореј имал два сина - Бореадите, Зет и Калеј, кои биле дел од екипажот на Арго како Аргонаути ^[4][5] - и две ќерки - Хиона и Клеопатра.

Оттогаш, Атињаните го сметале Бореј за роднина по брак. Кога Атина била загрозена од Ксеркс, луѓето му се молеле на Бореј, за кој се вели дека потоа предизвикал ветровите да потонат 400 персиски бродови. Култ бил основан во Атина во 480 година п.н.е. во знак на благодарност кон Борејците за уништувањето на персиската флота што се приближувала.^[6] Сличен настан се случил дванаесет години претходно, а Херодот напишал:^[7]

Сега не можам да кажам дали ова беше навистина причината зошто Персијците беа зафатени од бурата, но Атињаните се сосема сигурни дека, исто како што Бореј им помогнал претходно, така Бореј бил одговорен за она што се случило и во оваа пригода. И кога се вратиле дома, му изградиле на богот светилиште покрај реката Илис.^[8]

Опишани се уште два случаи каде Бореј бил почестен од грчките држави за слична помош, во Мегалопол (против Лаконија) и во Турии (против Сиракуза). Во вториот случај, на Бореј му било доделено државјанство и земјишна парцела.^[9]

Грабнувањето на Оритија било популарно во Атина пред и по војните со Персија и често било прикажувано на вазни. На овие слики, Бореј бил прикажан како брадест маж во туника, со разбушавена коса која понекогаш е заматена и со шилци. Грабнувањето било драматизирано и во изгубената драма на Есхил „Оритија“ .

Други љубовни врски

Релјеф на Бореј во Кулата на ветровите, Атина.

Во некои варијанти на приказната за Хијакинт, Бореј го заменува својот брат Зефир како бог на ветерот кој имал еднострана љубов кон прекрасниот спартански принц, кој го претпочитал Аполон пред него.^[10]

Во други приказни, Бореј бил татко на Бут (од друга жена) и љубовник на нимфата Питис. Во една приказна, и Пан и Бореј се натпреварувале за наклонетоста на Питис и се обидувале да ја натераат да избере помеѓу нив двајцата. За да ја импресионира, Бореј ги искоренил сите дрвја со својата сила. Пан едноставно само се смеел, а Питис го избрал него наместо Бореј. Лут, Бореј започнал да ја гони на Питис и ја фрлил од карпа, убивајќи ја. Геја, сожалувајќи се на девојката, го претворила нејзиното мртво тело во бор.^[11]

За време на патувањето на броот Арго, Аргонаутите Зет и Калеј, синовите на Бореј, го опишуваат Аполон како „сакан на нашиот татко“, можеби прикажувајќи романтична врска меѓу двата бога. ^[12]

Феб и Бореј, космичката интерпретација на басната на Ла Фонтен од страна на Жан-Батист Одри, 1729/34

Кралот Ерихтониј од Троја имал во свој посед три илјади кобили. Бореј се заљубил во нив додека тие паселе на пасиштата и зел облик на темногривен пастув за да се пари со нив. Така, тој родил дванаесет ждребиња од овие кобили.^[13][14] Според зборовите на Вилијам Смит, ова „вообичаено се објаснува како единствен фигуративен начин на изразување на извонредната брзина на тие коњи“.^[14]

Други традиции

Бореј е претставен во најстарата приказна за создавањето на чемпресот; според митот, за да ѝ оддаде почит на својата мртва ќерка Кипарисија, Бореј засадил ново дрво, чемпресот. Вклучувањето на Бореј во приказната го продолжува моделот на бог на ветерот кој се појавува во приказната за растение (како што прави во приказната за Питис или Зефир во приказните за Кипарис и Хијакинт).^[15][16]

Кога божицата Лето, бремена со Артемида и Аполон, требало да се породи, на Бореј му наредил Зевс да ја однесе кај Посејдон, кој пак ја одвел на островот Огигија каде што можела да ги роди близнаците, бидејќи сопругата на Зевс, Хера, им наредила на сите места и земји да ја избегнуваат Лето..^[17]

Во една басна на Езоп, Бореј и неговиот чичко Хелиј, богот на сонцето, се расправале за тоа кој од нив е најсилниот бог. Тие се согласиле дека оној кој ќе може да го натера слободниот минувач да му ја соблече наметката ќе биде прогласен за победник. Бореј бил првиот што требало да си ја проба среќата; но колку и да дувал силно, тој не можел да му ја соблече наметката, туку го постојано го терал да ја обвитка наметката околу себе уште поцврсто. Хелиј тогаш заблескал силно, а патникот, совладан од жештината, му ја соблекол наметката, давајќи му ја победата (моралот е дека убедувањето е подобро од силата).^[18]

Според Павсаниј, Бореј го благословил Мусај со дарот на летање.^[19]

Кога Сириус, ѕвездата-куче, започнал да се противи откако не можел да ја добие својата сакана Опора, споредна божица поврзана со жетвата, Бореј се справил со интензивната жештина наредувајќи им на своите синови да му ја достават Опора на Сириус, додека тој ја ладел земјата со наплив на студен ветер.^[20]

Аквило (Септентрио)

Теракотни лекити со Бореј како ја грабнува Оритија, 400–375 н.е. НАМА Грција .

Римскиот еквивалент на Бореј е Аквило.^[21]Предлошка:Primary source inline This north (and slightly east) wind^[22] Овој северен (и малку источен) ветер^[23] бил поврзан со зимата. Поетот Вергилиј пишува:^[24]

Сега сонцето го имаше поминато целиот круг на годината, а брановите беа разбранувани од ледените зимски северни ветрови^[25]

За ветерот што доаѓал директно од север, Римјаните понекогаш го употребувале името Септентрио, што се однесува на седумте ѕвезди од соѕвездието Голема Кола. Името „Септентрио“ довело до појава на посовремената точка на компасот Септентрионал. ^[26]

Надвор од грчко-римската култура

Грчките божества биле во голема мера употребувани во грчко-будистичката уметност, како и Бореј и неговиот елемент на прикажување на велификација. Бореј станал јапонски бог на ветерот Фуџин преку грчко-будистичкиот Вардо /Оадо и кинескиот Фенг Бо /Фенг По („Чичко Ветер“; меѓу разни други имиња). ^[27][28][29]

Галерија

• Бореј во уметноста
• 
  Бореј и Ореитија, масло или платно, околу 1896 Ивелин Де Морган.
• 
  Бореј ја грабнува Ореитија, гравура од Стефано дела Бела.
• 
  Бореј ја грабнува Ореитија додека Херса се обидува да ѝ помогне на нејзината сестра, атичка црвенофигурна зашилена амфора, 470–460 п.н.е.
• 
  Детал од Бореј од атичка црвенофигурна зашилена амфора.
• 
  Бореј и паднати лисја, Ивелин де Морган.
• 
  Бореј и Ореитија, атички црвенофигурни фигури.
• 
  „Грабнувањето“ од германскиот сликар и илустратор Хајнрих Лосов (1840-1897).
• 
  Бореј и Ореитија на огледало, поз. 300 п.н.е., од Еретрија.
• 
  Бореј ја грабнуваОреитија, околу. 1800-1812, дрвена статуа од Јан Франс ван Гел .
• 
  „Грабнувањето на Оритија“ од Бореј, масло на платно, од Петер Паул Рубенс.