Грнчарско колце

Грнчарско колце или грнчарско тркало — направа што се користи за изработка на предмети и алатки од глина со техника на вртење.

Изработка на сад на електрично грнчарско колце

Грнчарско тркало со 6 спици

Грнчарско тркало

Денешното грнчарско тркало на електричен погон - демонстрација на грнчарство за време на народниот фестивал во Костки во близина Буско-Здрој

Опис

Во својот наједноставен облик, грнчарското колце се состои од два хоризонтални диска-колца монтирани на заедничка вертикална оска и поставени на држач.

Долното колце, кое е погонскиот елемент на уредот, поставено во ротација со движењата на нозете на грнчарот што седи до него, е исто така негов замаец – ја одржува својата брзина на вртење постојана во одреден временски период. Постарите колца, сите до 18 век, биле направени со спици. Работното колце (горниот работен диск) било цврсто поврзано со погонското колце со помош на 4-6 или 8 спици, т.е. врски.

Горното колце е „работилница“ каде што се одвива постапката на стругање и обликување, при што од парче глина се создава производ со посакуваната големина и облик, кој потоа се пече.

Пронаоѓањето на грнчарското тркало било значајна точка во развојот на човечката техничка цивилизација во областа на техниките за изработка на садови и алатки.

Пред пронајдокот и употребата на грнчарското колце, глинените садови се изработувале со користење на различни методи и техники, меѓутоа, тие имале многу помала ефикасност и обично добиенот производ бил со понизок квалитет.

Современите грнчарски колца се на електричен погон, но брзината при ниски вртежи е сè уште превисока за да се произведат украсите што се користеле во минатото (цик-цак, бранови). Затоа, изработката на традиционалните производи бара употреба на конвенционален замаец. Правилно изработеното традиционално колце е подобро од механичките во однос на разновидноста на работењето. Од друга страна тоа бара поголема вештина од грнчарот, бара добра координација на рацете и нозете. Повторливоста на облиците создадени на грнчарските колца зависи од рачните вештини на грнчарот.

Избор на суровини

Основните начела што треба да ги следи грнчарот се: да се постигне посакуваниот облик на сад со најтенки можни ѕидови и мазна, небрановидна надворешна површина. При изборот на глина за грнчарското колце, се избира материјал со мазна структура, без нечистотии, добиен со калење на глината. Честопати материјалот е мешавина од неколку состојки со различни физичкохемиски својства. Колку е посув материјалот, толку е потврд, но овозможува обликување на високи, тенки ѕидови. Повлажниот материјал полесно попушта под притисок, но ѕидовите остануваат подебели.

Фази на работа на грнчарско тркало

• Нанесување глина на работното колце
• Центрирање
• Извлекување на стожецот
• Конусно дробење
• Отворање
• Извлекување на ѕидот
• Формирање на соодветен облик
• Завршување
• Украсување
• Отсекување и отстранување на садот. Некои особено деликатни предмети, како што се чиниите, се отстрануваат заедно со специјална подлога за да се спречи допирање со раце.

Историја

Грнчарското колце било познато во Месопотамија, каде што се појавило околу 3200 пр. н. е. Неговиот изум овозможил „масовно“ производство на керамички садови.

Египетската митологија наведува дека древниот бог на Горен Египет, Кнум, создателот на човекот, го обликувал од глина на грнчарско колце. Овие верувања покажуваат колку важно било грнчарското колце како алатка и колку многу бил почитуван грнчарскиот занает во Стар Египет.

Грнчарските колца биле познати во Стара Грција од приближно 1800–1600 пр. н. е., a во Стар Рим од 8 век пр. н. е.