Настинка

Обичната настинка, позната и како назофарингитис или ринофарингитис е заразна болест која лесно се шири на горниот респираторен систем, што се одразува главно кај носот. Симптомите вклучувааат кашлица, болно грло, растечен нос (ринореја) и треска. Симптомите обично се губат за седум до десет дена. Некои симптоми сепак може да траат и до три седмици. Над двесте вируси можат да предизвикаат настинка. Риновирусите се најчест причинител.

Настинка
Приказ на молекуларната површина на една варијанта на човековиот риновирус.
Специјалност	Family medicine, заразна болест, Оториноларингологија

Ве молиме, обрнете внимание на ова важно предупредување во врска со темите од областа на медицината (здравјето).

Акутните инфекциии на носот, синусите, грлото или ларинксот (акутни респираторни инфекции) се категоризира според деловите на телото што се главно зафатени. Настинката обично го зафаќа носот, фарингитисот - грлото, а синуситисот - синусите. Симптомите се должат на одговорот на имунолошкиот систем на инфекцијата, а не на оштетувањето на ткивото од самите вируси. Миењето раце е главен метод за спречување на инфекции. Има потврда дека и носењето маска е ефикасно.

За настинката нема лек, но може да се лекуваат симптомите. Таа е најчестата заразна болест кај луѓето. Просечен возрасен човек годишно заболува два до трипати од настинка. Просечно дете од настинка заболува помеѓу шест и дванаесет пати во годината. Овие инфекции го следат човештвото уште од дамнешни времиња.

Знаци и симптоми

Најчестите симптоми на настинка се кашлица, течење на носот, затнување на носот и болки во грлото. Дополнителни симптоми може да се и болка во мускулите (мијалгија), чувство на умор, главоболка и губење на апетитот.^[1] Воспаление на грлото се јавува кај речиси 40 отсто од луѓето. Кашлицата е присутна кај речиси 50 отсто од настинатите.^[2] Болката во мускулите се јавува во половина од случаите.^[3] Треската е невообичаен симптом кај возрасните, но често се јавува кај бебињата и кај помалите деца.^[3] Кашлицата предизвикана од настинка обично е поблага за разлика од кашлицата што ја предизвикува грипот (инфлуенца).^[3] Кашлицата и треската покажуваат голема веројатност за грип (инфлуенца) кај возрасните.^[4] Голем дел од вирусите што предизвикуваат настинка може да не предизвикаат симптоми.^[5][6] Бојата на слузта што се искашлува од долните дишни патишта (шлајм) може да биде провидна, жолта и зелена. Бојата на слузта не покажува дали инфекцијата е бактериска или вирусна.^[7]

Напредување

Настинката обично започнува со чувство на умор, чувство на полазување од морници, кивање и главоболка. Дополнителни симптоми како растечен нос и кашлица се јавуваат во следните два-три дена.^[1] Обично симптомите најмногу се влошуваат два или три дена откако почнала инфекцијата.^[3] Вообичаено, се губат за седум до десет дена, но можат да траат и до три седмици.^[8] Кашлицата трае повеќе од десет дена кај 35 до 40 отсто од случаите на заболени деца. Во истата категорија трае повеќе од 25 дена кај 10 отсто од случаите.^[9]

Причинители

Вируси

Коронавируси се група вируси за кои е познато дека предизвикуваат настинка. Тие имаат ореоловиден изглед или изглед на венец (корона) кога се гледаат под електронски микроскоп.

Настинката е инфекција што лесно се шири на горниот респираторен тракт. Риновириусот е најчестата причина за настинка. Од него заболуваат од 30 до 80% од сите случаи. Риновирусот е вирус од семејството Picornaviridae што имаат РНК. Познати се 99 видови на вируси во ова семејство.^[10][11] Настинка може да предизвикаат и други вируси. Коронавирусот предизвикува 10 до 15% од случаите. Грипот (инфлуенца) предизвикува 5 до 15% од случаите.^[3] Можно е други случаи да ги предизвикуваат хуманите вируси на параинфлуенца, хуманиот респираторен синцијален вирус, аденовирусите, ентеровирусите и метапнеумовирусот.^[12] Често, присутен е повеќе од еден вирус што ја предизвикува инфекцијата.^[13] Севкупно гледано, над двесте различни вируси се поврзани со настинката.^[3]

Пренесување

Вирусот на настинката обично се пренесува на еден до два начина. Со вдишување или голтање на капки во воздухот што го содржат вирусот. Или со контакт на заразена носна слуз или со контаминирани предмети.^[2][14] Не е одредено кој метод на пренесување на настинката е најчест.^[15] Вирусите можат да преживеат подолг временски период во оклината. Вирусите може да се пренесат од рацете до очите или носот, а таму ќе се појави инфекција.^[14] Оние што седат блиску еден до друг се поизложени на заразата.^[15] Пренесувањето е често во градинките и во училиштата поради блискиот меѓусебен контакт на многу деца со послаб имунитет и, често, поради слаба хигиена.^[16] Овие инфекции често се пренесуваат и дома, на другите членови на семејството.^[16] Нема потврда дека воздухот што постојано се врти при комерцијалните летови е метод за пренесување.^[14] Настинката предизвикана од риновирусот најчесто е заразна во првите три дена од појавувањето на симптомите. Подоцна е многу помалку заразна.^[17]

Време

Традиционалната теорија вели дека настинката се пренесува на студено, со исложеност на студено време, како кога врне или пак, во зимски услови, па така и болеста го има добиено својот назив.^[18] Ладењето на телото како ризик-фактор за настинката е контроверзно.^[19] Некои од вирусите што предизвикуваат настинка се сезонски, се појавуваат повеќепати годишно, при студено или влажно време.^[20] Се верува дека ова се должи, главно, на тоа што се поминува повеќе време во затворен простор, во близок контакт со други луѓе,^[21] а ова особено се однесува на децата што тогаш се враќаат на училиште.^[16] Меѓутоа, истото може да биде поврзано и со промените во респираторниот систем што резултираат со полесни инфекции.^[21] Малата влажност на воздухот може да ги зголеми стапките на преносливост поради сувиот воздух што овозможува малите капки лесно да се пренесуваат подалеку и подолго да се задржат во воздухот.^[22]

Друго

Колективен имунитет или имунитет што се јавува кај цела група луѓе кои се имуни на одредена инфекција, се јавува поради претходна изложеност на вирусите на настинката. Така, кај помладата популација има поголеми стапки на респираторни инфекции, а кај постарата, тие стапки се пониски.^[23] Лошото функционирање на имунолошкиот систем е уште еден ризик-фактор за болести.^[23][24] Недостигот на сон и лошата исхрана, исто така, се поврзани со зголемен ризик од појава на инфекција по изложување на риновирус. Се верува дека тоа се должи на ефектот на вирусите врз имунолошкиот систем.^[25][26]

Патофизиологија

Настинката е болест на горниот респираторен тракт.

Постои верување дека симптомите на настинката се, главно, поврзани со одговорот на имунолошкиот систем на вирусот.^[27] Механизмот на имуниот одговор е засебен за секој засебен вирус. На пример, риновирусот обично заразува преку директен контакт. Се врзува со човековите ICAM-1 рецептори преку непознати методи, со што се поттикнува ослободувањето на воспалителни посредници.^[27] Овие воспалителни посредници потоа ги предизвикуваат симптомите.^[27] Обично не го оштетуваат носното епително ткиво.^[3] За разлика од него, респираторниот синцијален вирус (РСВ) заразува и преку директен контакт и преку капки што се пренесуваат во воздухот. Потоа врши репликација во носот и грлото, пред да се рашири во долниот респираторен тракт.^[28] РСВ го оштетува епителното ткиво.^[28] Хуманиот вирус на параинфлуенца обично резултира со воспаление на носот, грлото и на дишните патишта.^[29] Кај помалите деца, кога ќе го зафати душникот, може да предизвика ангина, зарипната кашлица и потешкотии во дишењето. Ова се должи на големината на дишните патишта кај децата.^[29]

Дијагноза

Разликата помеѓу инфекциите на горниот респираторен тракт (ИГРТ) , во мала мера, се занова на местоположбата на симптомите. Обичната настинка, главно, делува на носот, фарингитисот - на грлото, а бронхитисот - на белите дробови.^[2] Настинката често се дефинира како воспаление на носот, а може да вклучува и воспаление на грлото од различен степен.^[30] Често е самостојното воспоставување на дијагнозата.^[3] Ретко кога се прави изолација на вистинскиот вирусен агенс што ја предизвикува настинката.^[30] Обично не е возможно да се препознае видот на вирусот само по симптомите.^[3]

Спречување

Единствен ефикасен начин да се спречи настинката е физички да се запре ширењето на вирусите.^[31] Ова, главно, значи миење на рацете и носење на маски на лицето. Во здравствените установи, се носат и наметки и ракавици за еднократна употреба.^[31] Изолирањето на заразените поединци не е можно, затоа што болеста е толку многу распространета, а и симптомите не се јавуваат само со неа. Вакцинација е тешко да се спроведе, бидејќи има премногу вируси, а и самите тие брзо се менуваат.^[31] Мала е веројатноста да се направи вакцина со широка делотворност.^[32]

Редовното миење раце го намалува пренесувањето на вирусите на настинката. Особено ефикасно е кај децата.^[33] Не е познато дали употребата на антивирусни или антибактериски агенси при миењето раце ја зголемува користа од истото.^[33] Носењето маска во близина на заразени луѓе е корисно. Нема доволно докази да се потврди дека држењето на поголема физичка или социјална раздалеченост е корисно.^[33] Земањето додатоци за исхрана со цинк може да се покаже ефикасно при намалувањето на бројот на настинки што поединецот може да ги има.^[34] Рутинското земање на витамин Ц не го смалува ризикот, ниту пак сериозноста на настинката. Витаминот Ц може да го намали времетраењето на настинката. ^[35]

Справување со болеста

Постер што ги охрабрува граѓаните „советувајте се со вашиот лекар“ за лечење на настинката

Засега нема синтетички ниту растителни лекови што делотворно го скратиле времетраењето на инфекцијата.^[36] Лекувањето опфаќа олеснување на симптомите.^[37] Може да опфати и подолго одмарање, пиење на течности за да се спречи дехирираност и гаргара со топла солена вода.^[12] Најголемата корист од лечењето, всушност, се должи на плацебо ефектот.^[38]

Симптоматски

Терапијата што ги олеснува симптомите опфаќа лекови за смалување на болката (аналгетици) и за снижување на температурата (антипиретици), како ибупрофен^[39] и ацетаминофен/парацетамол.^[40] Нема потврда дека лекарствата за кашлица се поефикасни од оние што ја намалуваат болката (аналгетиците).^[41] Лекарствата за кашлица не се препорачливи за деца поради тоа што нема доволно докази дека се ефикасни и дека нивната употреба не е ризична.^[42][43] Во 2009 година, во Канада беше забранета продажбата на лекарства за кашлица и настинка без лекарски рецепт за деца до шестгодишна возраст поради ризикот и недокажаната корист од нив.^[42] Неправилната употреба на декстрометорфан (лек за кашлица што се продава бев лекарски рецепт) предизвика лекот да биде забранет во повеќе земји.^[44]

Кај возрасните, симптоми како растечен нос може да се олеснат со антихистамински лекови од прва генерација. Меѓутоа, антихистаминските лекови од прва генерација се поврзани со несакани ефекти како поспаност.^[37] Други лекови за деконгестија, како псевдоефедрин, исто така, се ефикасни кај возрасни.^[45] Спрејот за нос ипратропиум може да ги олесни симптомите на растечениот нос, но има мал ефект на неговата запушеност.^[46] Антихистаминските лекови од втора генерација не се ефикасни.^[47]

Поради недостиг на истражувања, не е познато дали зголеменото примање течности ги олеснува симптомите или ја скратува болеста на дишните патишта.^[48] Сличен недостиг на податоци постои и за употребата на затоплен воздух со зголемена влажност.^[49] Едно истражување покажало дека мачкањето со испарлива маст за гради е ефикасно за одредени симптоми како ноќна кашлица, затнатост (конгестија) и потешкотии при спиеењето.^[50]

Антибиотски и антивирусни лекови

Антибиотиците не се ефикасни против вирусни инфекции, па затоа немаат ефект врз настинката.^[51] Антибиотиците се препишуваат и покрај тоа што несканите ефекти од нив можат да наштетат.^[51][52] Антибиотиците се препишуваат затоа што луѓето очекуваат нивните лекари да им ги препишат, а овие пак, сакаат да им помогнат на своите пациенти. Препишувањето на антибиотици се случува и поради тоа што е тешко да се исклучат причините за инфекција што може да се стави под контрола со антибиотик.^[53] Не постојат ефикасни антивирусни лекови за настинка, иако одредени првични истражувања покажале мала корист од нив.^[37][54]

Алтернативни терапии

Постојат многу алтернативни терапии за настинка, но нема доволно научни докази за да се поткрепи нивната употреба.^[37] Од 2010 година наваму нема доволно докази за да се препорача или да не се препорача мед или носна иригација.^[55][56] Додатоците за исхрана со цинк ја намалуваат сериозноста и времетраењето на симптомите, ако се земаат 24 часа откако тие ќе се појават.^[34] Ефектот на витамин Ц врз настинката, и покрај тоа што опширно се истражува, е разочарувачки.^[35][57] Доказите за корисноста на ехинацеа се недоследни.^[58][59] Разните видови на додатоци за исхраната со ехинацеа имаат различна ефикасност.^[58]

Исход

Настинката обично е блага и се губи сама од себе во рок од една седмица, кога и симптомите се олеснуваат.^[2] Сериозните компликации, доколку се јават, обично ги има кај многу стари или многу млади поединци или пак, кај оние што имаат потиснат имунолошки систем (ослабнат имунитет).^[60] Може да се јават секундарни бактериски инфекции што предизвикуваат синуситис, фарингитис или инфекција на уво.^[61] Проценето е дека синуситис се јавува кај осум отсто од случаите. Инфекциите на увото се јавуваат кај 30 отсто од случаите.^[62]

Веројатност

Настинката е најчестата болест^[60] кај луѓето, а застапена е кај сите луѓе глобално.^[16] Кај возрасните обично има од две до пет инфекции во годината.^[2][3] Кај децата може да има од шест до десет настинки во годината (па дури и до дванаесет кај школските деца).^[37] Стапките на симптоматските инфекции се зголемени кај постарата популација поради ослабнат имунолошки систем.^[23]

Историја

Причината за настинката е утврдена уште во 50-те години од 20. век, но болеста го следи човештвото уште од дамнешни времиња.^[63] Нејзините симптоми и терапии се опишани во египетскиот Еберсов папирус, најстариот медицински текст што постои, напишан пред 16-от век п.н.е.^[64] Називот „настинка“ (на анг. common cold), почнал да се користи во 16-от век поради сличноста на симптомите на оваа болест со оние на исложеноста на студено време.^[65]

Во Велика Британија во 1946 година Советот за медицински истражувања основал Единица за настинки (ЕН), а токму таму бил откриен риновирусот во 1956 година.^[66] Во 70-те години на 20. век, во ЕН докажале дека лечењето со интерферон за време на инкубациската фаза на инфекцијата од риновирус, нуди мала заштита од болеста.^[67] Не можеле да развијат практична терапија. Единицата била затворена во 1989 година, две години откако го завршила истражувањето за пастилите со цинк гликонат, за превентива и лекување на настинката од риновирус. Цинкот е единствената успешна терапија што ја создале во ЕН за време на нејзиното постоење.^[68]

Економско влијание

Економското влијание од настинката не е сфатено во голем дел од светот.^[62] Во Соединетите Американски Држави, настинката е причина за 75 до 100 милиони посети на лекар годишно, со проценка за годишните трошоци од 7,7 милијарди американски долари. Американците трошат 2,9 милијарди ам. долари на лекови без лекарски рецепт(БР). Тие трошат и дополнителни 400 милиони долари на лекови што одат со рецепт, за олеснување на симптомите.^[69] Над една третина од луѓето што биле на лекар, добиле антибиотик што оди на рецепт. Употребата на препишани антибиотици може да предизвика отпорност на антибиотици.^[69] Се проценува дека годишно се изостанува на 22 до 189 милиони училишни денови поради настинка. Како резултат на тоа, родителите пропуштиле 126 милиони работни денови за да останат дома и да се грижат за нивните деца. Кога тоа ќе се додаде на 150 милиони работни денови во кои отсуствуваат вработените поради сопствената настинка, вкупното економско влијание на настинката врз загубите на работа надминува 20 милијарди долари годишно.^[12][69] Тоа сочинува 40 отсто од времето што се губи од работа во Соединетите Американски Држави.^[70]

Истражувања

Тестирани се голем број на антивирусни лекови за да види нивната ефикасност против настинката. Од 2009 година наваму не е потврдена нивната ефикасност, ниту пак се дозволени за употреба.^[54] Засега се во тек испитувања за антивирусниот лек „плеконарил“. Лекот ветува резултати против пикорнавирусите. Во тек се и испитувања за BTA-798.^[71] Постоеја сомнежи за сигурноста при користењето на обликот на „плеконарил“ за орална употреба, а во обликот на аеросол уште се проучува.^[71]

Научниците од универзитетот во Мериленд, Колеџ Парк и во универзитетот во Висконсин-Медисон го мапирале геномот за сите познати вирусни нишки што предизвикуваат настинка.^[72]